فراتاب - گروه بین الملل: بین سالهای 2012 تا 2016 پس از آنکه عربستان و کشورهای عضو اوپک حاشیه خلیج فارس عرضه نفت در بازار جهانی را افزایش دادند قیمت نفت خام کاهش یافت. پیش از آغاز این کاهش قیمت نفت در ماه مارس سال 2012 از ارزشی بیش از 120 دلار برخوردار بود اما ارزش آن در ماه فوریه سال2016 به 27 دلار در هر بشکه تنزل کرد. این روند،کشورهای تولید کننده نفت مانند ایران و عربستان را برای تامین منابع مالی خود تحت فشار قرار داد؛ به طوری که کسری بودجه عربستان در سال 2015 به 15 درصد GDP این کشور رسید.
در این شرایط که نیاز به کاهش تولید نفت توسط کشورهای اوپک به شدت احساس می‌شد، ایران و عربستان تحت تاثیر رقابت های منطقه ای خود از برداشتن قدم‌های عملی که بتواند به کاهش تولید نفت کمک کند خودداری می‌کردند. به طوری که در ماه سپتامبر ایران پیشنهاد عربستان برای کاهش متقابل تولید نفت را رد کرد و بر این نکته پافشاری کرد که پس از رفع تحریم ها خواستار بازگشت سهم خود از بازار جهانی است. اما در نهایت در ماه نوامبر کشورهای عضو اوپک درحالی با کاهش تولید نفت موافقت کردند که بر خلاف آنها ایران تولید نفت خود را افزایش خواهد داد. برخی ناظران از این اقدام به عنوانی یک قدم بزرگ در راه کاهش تنش بین ایران و عربستان یاد کردند و حتی پیش بینی شد که دو کشور به سمت همکاری های بیشتر حرکت خواهند کرد.
در حالی که برداشت‌های خوشبینانه از این اقدام ادامه دارد عربستان سعودی در واپسین روزهای سال 2016 خبر از کاهش سهم نفت در بودجه سال آینده این کشور و واگذاری بخشی از کمپانی نفتی آرامکو داد. به نظر میرسد که عربستان از سال 2013 طرح ریزی خود را برای ورود به عصر بدون نفت آغاز کرده بود، اگر بخواهیم واقع گرایانه به این طرح نگاه کنیم آنها قصد دارند وابستگی خود به اقتصاد نفتی را تا سال 2030 کاهش دهند و اولین قدم را در بودجه سال 2017 خود برداشته اند.
در بودجه سال 2017 عربستان سهم مخارج دولت و همچنین بودجه نظامی نسبت به سال 2016 کاهش یافته است و کسری بودجه دولت 33 درصد کمتر از سال 2016 پیش بینی می‌شود. در این بودجه سهم سود حاصل از تولیدات غیر نفتی عربستان از 199 میلیارد ریال به 212 میلیارد ریال عربستان افزایش یافته است که دولت قصد دارد سهم تولیدات غیر نفتی را تا سال 2020 به 50 درصد افزایش دهد. با توجه به جزئیات برنامه بلند مدت و بودجه عربستان سعودی به نظر میرسد این کشور ،خود را برای کاهش تولید نفت آماده کرده بوده است به همین دلیل هم این پیشنهاد را به ایران داده بود که کاهش نفت به صورت متقابل صورت بگیرد.گرچه ایران توانست سهم تولید خود را افزایش دهد اما این مسئله تاثیری در تصمیم عربستان برای کاهش مقدار تولید خود نداشته است چرا که آنها خود را برای کاهش وابستگی به نفت آماده میکنند و تمایل آنها این بوده است که با کاهش عرضه به بازار قمیت نفت افزایش بیابد تا از این طریق بتوانند کسری بودجه خود را متوازن کنند.
بنابراین نمی‌توان آنچه که در آخرین نشست اوپک رخ داده است را قدمی برای کاهش تنش بین ایران و عربستان نامید چرا که تلاش عربستان برای دستیابی به اقتصادی غیر نفتی به معنای کاهش آسیب پذیریهای این کشور و افزایش قدرت رقابت آن در سطح منطقه ای میباشد.چه بسا که سعودی ها به دلیل ناتوانی در مدیریت جنگهای نیابتی قصد دارند در عرصه اقتصادی توزیع قدرت منطقه ای را به چالش بکشند.این مسئله با توجه به آسیب پذیری اقتصاد ایران توجیه پذیر و منطقی است .بنابراین سعودیها رقابت را به حوزه ای انتقال داده اند که پاشنه آشیل ایران است.
منوچهر شفیعی، کارشناس ارشد روابط بین الملل
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
