بحران سوریه، گمانه همگرایی کشورهای منطقه و چالش های فراروی آن | فراتاب
کد خبر: 5101
تاریخ انتشار: 5 دی 1395 - 02:12
دکتر اسماعیل محمودی
پرسش اساسی این نوشتار این است که ظرفیت ها و چالش های همگرایی کشورهای قدرتمند منطقه و بازیگران دخیل در بحران سوریه چیست؟

فراتاب گروه بین الملل: تحولات اخیر سیاسی و نظامی  بحران سوریه بیانگر این واقعیت است در فقدان سیاست پیدا و کارامد غرب و امریکا، اینک کشورهای روسیه، ایران، ترکیه و عربستان از مهمترین بازیگران منطقه و دخیل در بحران سوریه هستند و در این میان چنان که پیداست ترکیه و عربستان، حامی گروه های اسلام گرای سنی و مخالف  بشار اسد هستند و  ایران و روسیه نیز همسو با  اسد و مخالف سرسخت گروه های اسلام گرای سنی از جمله گروه افراط گرای جبهه نصره هستند و اینک نشانه های جدید در منطقه  مشاهده می شود که گمانه دگردیسی ژرفی را در بحران سوریه و آینده تحولات منطقه خاورمیانه می دهد. بی شک در صورت تحقق این دگردیسی یعنی احتمال همگرایی کشورهای تاثیرگذار منطقه در یک بلوک جدید ضد غربی، بایستی شاهد تحولات شگفتی در آینده منطقه و جهان و نیز تدوام بحران در منطقه بود.

با این توصیف پرسش اساسی این نوشتار این است که ظرفیت ها و چالش های همگرایی کشورهای قدرتمند منطقه و بازیگران دخیل در بحران سوریه چیست؟ بی شک دستیابی به این پرسش مستلزم پرداختن به این کشورها و نیز اشاراتی به منافع آنها و گمانه زنی در تحولات آینده منطقه است که در اینجا بدان ها پرداخته می شود.

روسیه به مثابه قدرتمندترین بازیگر منطقه و بحران سوریه، پس از بحران اکراین، کریمه و گرجستان به صراحت اعلان نمود و نشان داد که دیگر هژمونی گفتمان جهان تک قطبی را بر نمی تابد و خودسری امریکا و غرب را تحمل نمی کند  و  به صورت جدی و عملی مانع  رخنه و  نفوذ غرب در حیات خلوت خود در شرق می شود. پوتین رئیس جمهور عمل گرای روسیه اثبات نمود در تحقق این تصمیم  راهبردی مصر است و در این مورد غبطه خود را از سهل انگاری در لیبی و تحولات آن کشور پنهان ننمود و به همین جهت خیلی سریع وارد سوریه شد و به صورت آشکارا و گسترده در کنار اسد ایستاد و به ستیز نیروهای مخالف اسد که از جانب غرب حمایت مالی و تسلیحاتی می شدند شتافت. رویکرد  سیاسی جدید روسیه در برگیرنده اراده  معطوف به عبور از جهان تک قطبی و احیای قدرت روسیه در تحولاتی سیاسی جهان و منطقه از یک سو و از دیگر سو ممانعت از جولان غرب در نزدیکی مرزهای خود بود و اینک روسیه با توجه به این رویکرد جدید، تمایل خود را به ایحاد بلوک جدیدی از کشورهای منطقه پنهان نمی کند و به صورت خزنده در راستای همگرایی کشورهای منطقه و رفع واگرایی تلاش می نماید. روسیه نیک واقف است که بیشتر کشورهای منطقه یا از غرب ناامید و دلزده  شده و یا اینکه اساسا بنیان سیاست آنها بر مبنای غرب پرهیزی است. بی شک در این میان ایران در زمره کشورهای است که به خاطر مسائل  بحران سوریه، خصومت دیرینه امریکا با این کشور و مساله مقابله با هژمونی غرب علی رغم اهتمام به رویکرد عدم وابستگی می تواند در کنار روسیه قرار گیرد.

فارغ از ایران، ترکیه و عربستان به مثابه دو کشور تاثیرگذار و قدرتمند در بلوک اسلام سنی نیز در زمره کشورهایی هستند که علرغم قرارگرفتن در طیف کشورهای نزدیک به امریکا و سنت تاریخی حمایت کشورهای غربی از این کشورها، مدت هاست در پی جداشدن از این اردوگاه و رهایی از این  وابستگی تحقیرآمیز و حمایت شکننده هستند و از این رو می توان به وجود ظرفیت بالایی در این کشورها جهت همسویی با روسیه و رویگردانی از غرب  اذعان نمود.

در ترکیه با توجه با فضای سیاسی این کشور، می توان اذعان نمود علیرغم پیدایش رویکردهای ضد روسی به خاطر بحران انسانی حلب - که نمودش ترور سفیر روسیه در ترکیه بود- و نیز تنش سیاسی به خاطر مساله ساقط کردن هواپیمای روسی، گفتمان غالب در جامعه ترکیه گفتمان غرب هراسی و امریکا ستیزی است. روسیه از این وضعیت جدید پیش آمده و گفتمان غالب جامعه ترکیه مطلع است و مهمتر اینکه به موقعیت راهبردی ترکیه آگاه است و به همین خاطر علی رغم رفتارهای گاه به گاه روسیه آزاری ترکیه و اختلافات عمیق آنها در بحران سوریه، این مدت هیچ وقت در پی بستن درهای خود به روی ترکیه بر نیامد و اشتیاق خود را  نیز از  همسویی با این کشور نیز پنهان نکرد. ترکیه نیز علی رغم اختلافات جدی با روسیه در بحران سوریه، گام هایی اساسی جهت نزدیکی به روسیه برداشته است. پوزش و سفر اردوغان به مسکو، سکوت در بازپس گیری حلب توسط روسیه و نیروهای اسد و شرکت در نشست سه گانه مسکو از جمله این گام های قابل تامل ترکیه در راستای همسویی با روسیه و تمایل جدایی از غرب ترکیه است که تدوام این سیاست می تواند عملا ترکیه را به ایجاد بلوک جدید ضد غربی نه تنها ملحق کند بلکه این بلوک را تقویت نماید و راه را جهت ورود عربستان و دیگر کشورهای سنی منطقه فراهم نماید.

پرپیداست که مدت هاست نشانه های سردی روابط عربستان و غرب علی رغم سکوت امریکا در مساله یمن و فروش سلاح به عربستان از جانب انگلستان و حمایت تلویحی این کشور از کشورهای عرب خلیج فارس به وضوح  مشاهده می شود. در این مورد از یک سو می توان نشانه هایی جدیدی را مشاهده نمود که مدت هاست عربستان از حمایت شکننده، تحقیرآمیز و هزینه بردار غرب ناامید شده است و از دیگر سو غرب نیز عربستان را به مثابه کانون اسلام افراطی و رویشگاه تروریسم دینی شماتت می کند. به همین خاطر مدت هاست عربستان در پی رهایی از هژمونی غرب و امریکا است و سیاست جدید روسیه می تواند زمینه همسویی با روسیه و امکان همگرایی عربستان و روسیه و دیگر کشورهای منطقه علی رغم اختلافات جدی در مساله سوریه را فراهم نماید. سکوت سیاسی عربستان در حلب و نیز فراخوندن عربستان به گفتگوهای سوریه از سوی روسیه می تواند آغازگر این همراهی و همسویی باشد.

در مجموع ناامیدی، نگرانی و نفرت از تاریخ سیاست های خصمانه غربی ها در منطقه، مساله دخالت نظامی امریکا در منطقه، هژمونی گفتمان غرب ستیزی در جهان اسلام، اراده روسیه در راستای حل مساله سوریه، امکان کسب حمایت چین و امکان توافق ایران و عربستان در بحران سوریه و یمن به خاطر میانجیگری روسیه می توانند از عوامل زمینه ساز تحقق ایجاد یک بلوک جدید ضد غربی و عبور از بحران سوریه و همگرایی کشورهای منطقه باشد. اما  تمایل ایران به خدشه دار نشدن مساله برجام، نگرانی از رفتار پیش بینی ناپذیر ترامپ و تیم سیاست خارجی ایرانی ستیز و اسلام هراس دولت جدید امریکا، بدگمانی سنتی کشورهای منطقه و خاصه ایران به روسیه، اختلافات عمیق ایدولوژیکی ایران و عربستان، اختلافات ایران و عربستان بر سر مساله یمن و سوریه، اختلافات سنتی و رقابتی ترکیه و ایران بر سر رهبری جهان اسلام و منطقه گفتمان ضد روسی ترکیه و دنیای عرب به خاطر مساله حلب، بحران مالی روسیه و امکان تشدید تحریم ها توسط اروپا و امریکا و سرنوشت مبهم عراق و سوریه پساداعش و نیز امکان نزدیکی ترامپ به روسیه، در زمره چالش های اساسی همگرایی کشور مسلمان منطقه و همسویی با روسیه و اراده معطوف به ایجاد بلوک ضد غربی است.

نکته پایانی اینکه، با توجه به تحولات شتابناک این مدت خاورمیانه و پیدایش متغیرهای متعدد و متکثر در تحولات منطقه، فارغ از اینکه پیش بینی آینده خاورمیانه را سخت و بعید می سازد اما از سوی دیگر نیز وقوع هر احتمال نزدیکی را نیز تحقق پذیر می سازد از این رو  چندان بعید نیست در آینده نزدیک شاهد نزدیکی کشورهای منطقه به خاطر تلاش وافر و جدی روسیه برای ایجاد همگرایی کشورهای منطقه در یک بلوک ضد غربی در منطقه باشیم.

 

 

اسماعیل محمودی دکترای تاریخ و پژوهشگر مسائل خاورمیانه، عضو شورای نویسندگان فراتاب

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است

نظرات
آخرین اخبار