فراتاب - گروه اندیشه: جهانی که در آن زندگی می کنیم به منتهی وسعتش مملو از فرهنگ های گوناگون است . فرهنگ هایی که با توجه به موقعیت جغرافیایی در هر سوی جهان متفاوت بوده ، فرهنگ هایی که گاهاً به اندازه تاریخ آن مرز و بوم قدمت داشته و در تاروپود مردمان آن سرزمین ریشه گسترانده است . فرهنگ مشترک یکی از مهم ترین عوامل پیوند دهنده میان مردمان یک سرزمین می باشد. گاهی فرهنگ مشترک میان مردم یک سرزمین با وجود تقسیم بندی های جغرافیایی و جدایی سرزمین های از یکدیگر که در گذشته بیشتر ناشی از پدیده جنگ بود همچنان به قوت خود باقی مانده است.
ایران یکی از این کشورها با فرهنگی کهن است. مردمان بسیاری با فرهنگ های مشترک و گاهاً متفاوت در مهد تمدن ایران زمین قرار داشته و دارند. فرهنگ مشترک میان مردم سرزمین ایران از گذشته تا کنون با وجود جدایی برخی از مناطق این سرزمین از ایران هنوز به قوت خود باقی مانده است، و سالیان سال است که پاس داشته می شود و حتی در برخی از مناطق گسترده تر و روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود . از جمله کشورهایی که در مهد تمدن ایران قرار دارد جمهوری آذربایجان است . کشوری که دارای پیوندهای تاریخی و فرهنگی دیرینه با ایران می باشد . با جدایی این کشور از ایران و پیوستن به شوروی و پس از آن با فروپاشی شوروی و به دست آوردن استقلال ، همه این عوامل نتوانست فرهنگ مشترک میان مردمان این دو سرزمین را به فراموشی بسپارد . ادبیات و اشعار سوزناک ( آیریلیق ) جدایی، که توسط شاعران به نام روزگار ، الماس ایلدیریم ، اسماعیل حکمت ، حسین جاوید و حتی مرحوم شهریار سروده شده همگی نشان از درد و رنج مردمان دو سوی ارس است که در فراق یکدیگر می سرایند . اشتراکات تاریخی و فرهنگی میان ایران و جمهوری آذربایجان بسیار دیرینه است و نه تنها به دوره صفویه بلکه حتی به دوره هخامنشایان باز می گردد . ادبیات ، موسیقی ، زبان ، شعر و ... هریک یادآور پیوندهای دیرینه میان مردمان این دو سرزمین است .
موسیقی یکی از ارکان فولکور میان مردمان این سرزمین است . موسیقی سنتی ( موقام ) و شنیدن دستگاه های موسیقی ایرانی با همان نام های ایرانی مانند بیات ترک، بیات شیراز ، سه گاه ،شهناز ، همایون و ... همگی نشان از نزدیکی فرهنگ مردمان این سرزمین است . یکی دیگر از این موسیقی های زیبا ،موسیقی اصیل آشیق ( عاشیق ) است . عاشیق های آذربایجان ارزش های معنوی و اخلاقی را با ظرافت های زیبایی بیان می کنند . جایگاه این موسیقی اصیل در ایران منطقه قره داغ است. آشیق ها از تاریخ ،جنگ آوری ها ، رشادت ها، عشق و مهر و محبت می سرایند . آن ها ساز به دست و با نوای زیبای خود روح مردمان این سرزمین را جلا می دهند . موسیقی اصیل آشیق یکی از مهم ترین حلقه های تعلق فرهنگی و هویتی میان مردم دو سرزمین است . از جمله آشیق های معروف می توان به عاشیق قربانی ، عباس طورفارقانی ، خسته قاسم و .... اشاره کرد . این موسیقی اصیل در میان مردم جمهوری آذربایجان طرفداران بسیاری دارد و به صورت جدی دنبال شده و حتی شبکه های تلویزیونی نیز به آن تعلق گرفته است، ولی متأسفانه این موسیقی اصیل در ایران به صورت جدی به آن توجه نشده و آشیق های ایرانی جایی برای ارائه هنر اصیل خود ندارند و ناچاراً به کافه پناه می برند و یا در مهمانی های کوچک به ارائه هنر خود می پردازند. این بی توجهی تا حدی بوده که این موسیقی اصیل با قدمتی که در سرزمین مادری خود ایران دارد ، با تلاش های مردم جمهوری آذربایجان به نام این کشور ثبت جهانی شده است .
ادبیات شفاهی که در میان مردم این مرزو بوم سینه به سینه نقل شده و از رشادت ها، صلج ، جوانمردی ، عشق و امید و ... سروده می شود ، تأثیر به سزایی بر روح و جان شنودگان آن ها می گذارد .علاوه بر ادبیات شفاهی، ادبیات داستانی نیز از جمله اشتراکات فرهنگی میان مردمان دو سوی ارس است . ادبیات آذربایجانی دوره امپراتوری روسیه، از جمله هوپ‌هوپ، آثار میرزا فتحعلی آخوندوف، جلیل محمدقلی‌زاده و دیگران به دفعات چاپ و منتشر شده است. داستان های دده قورقود، کوراوغلی ، اصلی و کرم ، شاه صنم و ... که نه تنها توسط آشیق ها بلکه توسط مردمان پیوسته نقل می شود. موسیقی و داستان ها با داشتن یک زبان مشترک مطمئناَ تأثیر به سزایی خواهد گذاشت .زبان آذری یکی دیگر از اشتراکات مردم دو سوی ارس است ، زبانی که حتی با وجود تغییر الفبا در دوران تزارها و سپس برگردان آن به لاتین پس از استقلال جمهوری آذربایجان هنوز به قوت خود باقی است.
آیین نوروز نیز یکی از کهن ترین و زیباترین فرهنگ های مشترک میان مردم دو کشور است . میراث جمشید جم نه تنها یک میراث مشترک میان مردم ایران و جمهوری آذربایجان است بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر از جمله افغانستان ، تاجیکستان ، ازبکستان و ... نیز می باشد . با فرا رسیدن بهار طبیعت جشن و سرور آغاز می شود . نوروز در آذربایجان عید آرزوی خوش نیاکان است . مردم برای یکدیگر سالی همراه با وفور نعمت ، روزی حلال و برقراری دوستی و برادری میان خودشان آرزو می کنند.
موسیقی آذری مخصوصاً موسیقی اصیل آشیقی ، زبان مشترک ، ادبیات شفاهی و داستانی ، آیین نوروز همگی نشان از فرهنگ مشترک میان مردمان دوسوی ارس است. برگزاری جشن های مشترک از جمله آیین نوروز، برگزاری نمایشگاه های فرهنگی و هنری، اجرای موسیقی اصیل آشیقی توسط هنرمندان ایرانی و آذربایجانی چه در ایران و چه در جمهوری آذربایجان، برگزاری تئاتر و ساختن فیلم هایی مشترک برخواسته از ادبیات شفاهی و داستانی، در اختیار گذاشتن شبکه های اجتماعی به ویژه در ایران، همه این موارد نه تنها فرهنگ مشترک دیرین را زنده نگاه داشته بلکه می تواند مردمان دو سرزمین را به یکدیگر نزدیک تر کند.
ژیلا احمدی, کارشناس ارشد روابط بین الملل
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
