فراتاب – گروه بین الملل: مرکز فضایی بایکونور قزاقستان در واپسین ماه های پرتلاطم سال 2016 فضا پیمای سایوز (ام – اس 3) را در رسیدن به پایگاه فضایی بین المللی بدرقه کرد. پرتاب این فضاپیما که در سفر فضایی خود میزبان سه فضانورد از جمله نمایندگان ناسا، روس کوسموس و آژانس فضایی اروپا بود، بار دیگر نام پیشگام فعالیت های فضایی طی جنگ سرد را در روزهایی برجسته ساخت، که در عرصه بین الملل نگاه ها معطوف است به برگزیده شدن نامزد جمهوریخواه دیگر بازیگر برتر در فعالیت های فضایی، یعنی دونالد ترامپ. در این میان با توجه به بحث برانگیز شدن روابط آینده مسکو -واشنگتن و احتمال چرخش سیاست های آنها، پرتاب سایوز بیش از پیش مطرح کننده این پرسش است که در صورت گسترش همکاری این دو قدرت، سیاست های فضایی روسیه در فضای ماورای جو چگونه پیش خواهد رفت؟
غافلگیری عرصه بین الملل از ورود جنجال برانگیز و پرتنش بازیگری نوین نظیر ترامپ که درصدد پیشبرد اهداف ملی ایالات متحده با رویکردی متفاوت از همتای پیشین خود است، نگرانی های زیادی را در بین دولتمردان، سیاست پردازان و استراتژیست ها از غرب تا شرق به وجود آورده است. نیمه دوم سال 2016 در شرایطی به خط پایان حوادث خود نزدیک می شود که در غرب اتحادیه اروپا با پیروزی مخالفین بریتانیایی و تصویب برگزیت، نخستین گام های خود را در مسیر واگرایی برداشته است. در شرق نیز تداوم بحران سوریه و عراق و پر رنگ تر شدن نقش تروریسم، شب ها و روزهای ناآرامی را در خاورمیانه رقم می زند، افزون بر این که کودتای نافرجام ترکیه و پیامدهای ناتمام آن در سیاست های داخلی و خارجی دولت اردوغان نیز شدت بیشتری به این ناملایمات می بخشد. اما با مرور تمامی این موارد، به نظر می رسد آینده روابط بحث برانگیز روسیه و ایالات متحده که زمزمه های بهبود آن در این روزها به گوش می رسد نقطه پایانی رویداد های سیاسی تعیین کننده سال 2016 خواهد بود.
پرتاب سایوز روسی در کنار شمار زیادی از فعالیت های فضایی که طی یک سال گذشته به گونه ای موفقیت آمیز از سوی قدرت های بزرگ صورت پذیرفته اند، یادآور روابط ایالات متحده و روسیه تحت تأثیر نخستین مسائل فضایی است. در مدار قرار دادن نخستین ماهواره و آغاز عصر فضا در 1957؛ نخستین پرواز فضایی بشر توسط یوری گاگارین در 1961؛ استقرار نخستین پایگاه فضایی؛ بلندترین پرواز فضایی و اعزام بسیاری از مأموریت های موفق فضایی، در حالی درکارنامه فعالیت های فضایی روسیه قرار دارند که از دیرباز تاکنون با وجود پر اذحام شدن مدارها، افزایش شمار بازیگران و نابازیگران فضایی و گسترش دامنه فعالیت ها در این عرصه، ایالات متحده همچنان در جایگاه نخست رقابت با روسیه قرار دارد.
دالمن نظریه پرداز سیاست فضای ماورای جو، سیاست حاکم بر این عرصه را عبارت می داند از قابلیت قدرت های بزرگ برای حاکم شدن بر زمین که از طریق سلطه رقابت جویانه بر فضای ماورای جو حاصل می شود. در این تعریف روابط قدرت ها در فضا تحت تأثیر قابلیت ها برمبنای رقابت در نظر گرفته شده که بر حاکمیت آن ها در زمین نیز تأثیرگذار است، اما با توجه به شرایط کنونی در حالی که جهانی این چنین پرآشوب با اتخاذ رویکرد های منعطف تری از جانب دو قدرت نام آشنا نسبت به هم در انتظار همکاری است، به نظر می رسد روابط زمین بر سیاست های فضایی روسیه تأثیرگذار باشد که با وجود رقیبی نظیر ایالات متحده از سال های برتری خود در فضا فاصله گرفته است. بدین ترتیب باید به طور خلاصه به طیفی از مواردی توجه کرد که در تعیین روابط و سیاست های روسیه در این عرصه حائز اهمیت هستند:
1- از جنبه اقتصادی، روسیه در تنگنای ناشی از تحریم های ایالات متحده و اتحادیه اروپا در قبال بحران اوکراین محدودیت های زیادی را متحمل شده است، در حالی که کاهش شدید بهای نفت نیز در تکمیل ضعف های برآمده از این تحریم ها قرار می گیرد. گرچه پوتین خبر از ثبات اقتصادی این کشور می دهد، اما همچنان راهی طولانی برای برداشتن موانع در مقابل آن وجود دارد. با وجود چنین ضعف هایی اختصاص بخش درخور توجهی از بودجه به هزینه های نظامی، به ویژه فناوری های نظامی فضایی نکته قابل تأملی است، بنابراین در صورت امکان برداشته شدن و حتی کاهش تحریم ها از جانب غرب، روسیه بر پایه اقتصادی قوی تر گامی دیگر به اجرای برنامه های فضایی خود نزدیک خواهد شد.
2- از لحاظ نظامی، پوتین توسعه دامنه برنامه های ارتش روسیه را مطرح کرده و ارتشی کارآمدتر و مجهز شدن به سلاح های جدید، ابزار های اطلاعاتی، شناسایی و ارتباطی پیشرفته را مورد تأکید قرار داده و مهمتر آنکه بازسازی پروژه های فضایی نظامی را نیز مدت هاست که در پیش گرفته است، این درحالی به شمار می رود که با شناخت تهدیدهای پیش روی خود، هم چنان خواستار کنترل تسلیحات در فضای ماورای جو بر پایه همکاری است، که نزدیکی روابط با امریکا امکان دارد تضمینی برای این خواسته محسوب شود.
3- افزون بر این برنامه های فضایی نظامی تدوین شده برای سال 2030 تا 2060 این کشور پس از تقویت تجهیزات زمینی، دریایی، هوایی و شرکت در رزمایش های مشترک نظامی با مصر و چین جهت بررسی دفاع ضد موشکی و جنگ الکترونیک ضمن آنکه نشان دهنده تلاش روسیه برای تقویت بعد چهارم قدرت است، نمایشی از بعد نرم قدرت و پرستیژ را به اجرا می گذارد، که از جمله ضعف های روسیه کنونی است.
4- علیرغم سکوت های معمول روسیه در خصوص برنامه های نظامی خود رونمایی از سارمات روسی که مخرب ترین موشک هسته ای جهان معرفی شد و بازتابی از قدرت نظامی آن محسوب می شود در حالی که در همین سال شاهد پرتاب ماهواره هایی نظیر NROL-37 از سوی امریکا بودیم که با برخورداری از قابلیت های جاسوسی و نظامی امکان شعله ور شدن رقابت های فضایی برپایه منافع محدود رئالیست ها را خواهند داشت، روسیه برای مقابله با رقیبی اعلام آمادگی کرده است که شاید همانند نتیجه انتخابات مواضعی برخلاف انتظارات کنونی به ویژه در سیاست های فضایی خود برگزیند.
در مجموع می توان گفت احیای همکاری روسیه و ایالات متحده که روابط آنها به ویژه در فضای ماورای جو رقابت جویانه تعریف شده است، در تداوم میسری می تواند قرار گیرد که پوتین از آغاز قرن حاضر برای احیای قدرت و به دنبال آن احیای سیاست های فضایی در پیش گرفته است. البته در شرایطی که در اسناد پیشین با وجود اشاره به همکاری، خواسته های مبتنی بر رقابت همچنان برجسته هستند، و تغییر در استراتژی های دولت های پیشین ایالات متحده، روسیه که بیشتر نیازمند همکاری خواهد بود، ممکن است نیازمند تدوین استراتژی نوینی برای فعالیت های فضایی در مقابل استراتژی های این رقیب دیرین و رویکرد های بحث برانگیز خود برای بازیابی روز های اوج متأثر از پرتاب اسپوتنیک باشد، گرچه نباید فراموش کرد که پیشتر همکاری های قابل توجهی نیز در این عرصه توسط هر دو رقیب صورت گرفته است. بنابراین با بهره مندی از مزایای همکاری پیش بینی شده پس از انتخابات اخیر ایالات متحده و ارتقای قابلیت های فضایی نظامی روسیه، امکان دارد این قدرت روز های اوج خود در آغاز عصر فضا را بازسازی کند.
گلاره رستگارنیا کارشناس ارشد روابط بین الملل
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
