فراتاب - بین الملل: درحالیکه چهار روز به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باقی است از یکسو صحنه سیاسی این کشور شاهد تحولاتی شتابناک و عجیبی است و از سوی دیگر نیز پیچیدگیهای خاص نظام انتخاباتی این کشور باعث شده تا تحلیلگرانی که درصدد پیشبینی این رویداد برآمدهاند براساس شواهد و قراینی مختلف به نتایج متفاوتی برسند. بسیاری از ناظران همواره به پیچیدگیهای بیمنطق و بوروکراسی عریض و طویلی که در آمریکا برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری وجود دارد انتقاد کردهاند. از سوی دیگر مدت زمان طولانی این انتخابات نیز یکی دیگر از مسائلی است که صدای منتقدان را درآورده است. همچنین بارها شده که رأی مستقیم مردمی با پیروز نهایی انتخابات همخوانی نداشته است؛ از همین روست که با وجود افزایش اقبال مردمی به «دونالد ترامپ»، در روزهای اخیر همچنان «هیلاری کلینتون» از شانس بالاتری برای پیروزی برخوردار است.
فرآیند انتخابات امریکا معمولاً حدود یک سال به طول میانجامد و الگوی غیرمستقیم دارد؛ ابتدا انتخابات درونحزبی دو حزب بزرگ برگزار میشود تا دموکراتها و جمهوریخواهان کاندیدای اصلی خود را بشناسند. پسازآن مرحله انتخابات اصلی آغاز میشود که خود دارای دو بخش متفاوت آرای مردمی و آرای نمایندگان الکترال است؛ درواقع ابتدا شهروندان حائز حق رأی به نمایندگان الکترال (که از قبل نسبت به جهتگیری رأی آنها اطلاع دارند) رأی میدهند و در مرحله دوم این منتخبین الکترال هستند که رئیسجمهور و معاون اول او را انتخاب میکنند. بهاینترتیب میتوان گفت نظام انتخاباتی آمریکا نوعی ترکیب دموکراسی و نخبهگرایی است و برخلاف نظامهای ریاستی رایج در جهان که بر انتخاب مستقیم رئیسجمهور توسط مردم استوار هستند، تأثیر آرای مردمی را بهشدت تعدیل میکند.
در تبیین علت این امر گفتهشده که کالج انتخاباتی در دل خود نوعی ترس و عدم اعتماد به رأی مستقیم مردم آمریکا است. این شیوه به جد مخالفانی دارد اما همچنان نخبگان سیاسی آمریکا رأیگیری به شیوه کالجهای انتخاباتی را پختهترین فرایند تلفیق دموکراسی با مصلحت عمومی نخبه گرایانه میدانند و از این شیوه دفاع میکنند. شیوهای که در جهان منحصربهفرد است. مدافعان این رویه معتقدند گاهی ممکن است مردم به فردی رأی دهند که نسبت به نظامهای قانونی و دموکراتیک بیاعتناست و اصطلاحاً رفتاری عوامفریبانه را در پیش میگیرد، ازاینرو لازم است نخبگانی که تجربه مدیریت سیاسی کشور را دارند در جایگاهی فراتر از مردم، روند کلی حرکت کشور را اصلاح کنند. درمجموع 538 منتخب الکترال در این فرایند انتخاب میشوند و هر یک از دو کاندیدای اصلی که بتواند دستکم 270 رأی الکترال را به خود اختصاص دهد به کاخ سفید راه خواهد یافت.
تاکنون بارها اتفاق افتاده که آرای مردمی کاندیدای بازنده انتخابات از آرای طرف پیروز بیشتر باشد؛ برای مثال در سال 2000 «الگور» کاندیدای حزب دموکرات 48.5 درصد از آرای مردمی را به خود اختصاص داد اما «جورج دبلیو بوش» 47.9 درصد آرا را به دست آورد، اما نهایتاً در انتخابات الکترالها گور 266 بر 271 به بوش باخت.
بهصورت خلاصه اگر بخواهیم دلیل اینکه یک کاندیدا، آرای الکترال بیشتری به دست میآورد اما رأی کمتری دارد را توضیح دهیم، میتوانیم بهصورت مثال ۴ ایالت سرنوشتساز را انتخاب کنیم. فلوریدا (۲۹ رأی الکترال، ۱۹ میلیون جمعیت)، اوهایو (۱۸ رأی الکترال، ۱۱ میلیون جمعیت)، ویرجینیا (۱۳ رأی الکترال، ۸ میلیون جمعیت) و نیوهمشایر (۴ رأی الکترال، ۱٫۳ میلیون رأی). با فرض اینکه در ایالتهای دیگر آرای کاندیداها بهصورت مساوی تقسیمشده است و در این ۴ ایالت (که ۳ ایالت اول مهمترین ایالتهای انتخابات هستند)، آرا بهصورت زیر تقسیمبندی شوند:
فلوریدا: کلینتون ۶ میلیون، ترامپ ۵ میلیون، آرای الکترال ۲۹، همه برای کلینتون
اوهایو: کلینتون ۳ میلیون، ترامپ ۵ میلیون، آرای الکترال ۱۸، همه برای ترامپ
ویرجینیا: کلینتون ۲ میلیون، ترامپ ۴ میلیون؛ آرای الکترال ۱۳ همه برای ترامپ
نیوهمشایر: کلینتون ۳۰۰ هزار رأی، دونالد ترامپ ۲۰۰ هزار رأی؛ آرای الکترال ۴ همه برای کلینتون
مجموعاً هیلاری کلینتون در این ۴ ایالت ۱۱٫۳ میلیون رأی به دست آورده است و آرای ترامپ هم ۱۴٫۲ میلیون است؛ اما آرای الکترال کلینتون ۳۳ رأی (اوهایو + نیوهمشایر) و آرای الکترال ترامپ ۳۱ رأی (ویرجینیا + اوهایو) است؛ بنابراین کسی که آرای بیشتری به دست آورده، لزوماً رأی الکترال بیشتری به دست نخواهد آورد.
مکانیزم کالجهای انتخاباتی
طبق اصل ۲ قانون اساسی ایالاتمتحده، تعداد اعضای کالجهای انتخاباتی در هر ایالت برابر است با تعداد نمایندگان آن ایالت در مجلس سنا و مجلس نمایندگان. جمع این افراد طبق قانون اساسی ۵۳۸ نفر تعیینشده است. روش انتخاب این افراد نیز همانند روش انتخاب اعضای مجالس قانونگذاری در هر ایالت است، لذا ازاینجهت انتخاب اعضای کالجها در برخی ایالات مستقیم و در برخی دیگر غیرمستقیم و بعضاً توسط مجالس ایالتی صورت میگیرد. (در ۶ ایالت امریکا اعضای کالجهای انتخاباتی توسط مجالس ایالتی انتخاب میشوند که به این ایالات در اصطلاح «کاکس» میگویند). اعضای این کالجها نباید از بین سناتورها، اعضای مجلس نمایندگان و اشخاصی باشند که دارای دفاتر تجاری یا غیرتجاری در آمریکا میباشند. همینطور نظامیان و کارمندان دولت فدرال نیز نمیتوانند عضو کالجهای انتخاباتی شوند. به دلیل دوری جستن از تأثیرپذیری سیاسی، اعضای این کالجها باید در ایالات خود گردهم آیند و فرد موردنظر را انتخاب کنند. ازاینرو قبل از روز انتخاب نهایی هیچ جلسه مشترکی برای گردهم آیی اعضای کالجهای انتخاباتی ایالتهای مختلف ترتیب داده نمیشود و فقط کنگره میتواند روزی مشخص را برای برگزاری جلسات و برگزیدن رئیسجمهور تعیین نماید.
بعد از مشخص شدن نامزد برنده در هر ایالت، کل آرای الکترال آن ایالت به آن نامزد تعلق میگیرد؛ یعنی اگر نامزد حزب جمهوریخواه در یک ایالت بیشترین آراء را به خود اختصاص دهد، در انتخابات کالج الکترال حتی نامزد حزب دموکرات هم رأی خود را به نفع او ثبت میکند. جلسه نمایندگان الکترال در اولین دوشنبه بعد از اولین چهارشنبه ماه دسامبر برگزار میشود. البته بعدها در روش عمل و انتخاب این کالجهای انتخاباتی، تغییراتی در قانون اساسی به عمل آمد. (مثلاً در اصلاحیه دوازدهم قانون اساسی در سال ۱۸۰۴) در ابتدا کالجها به دو نفر رأی میدادند. شخصی که اکثریت آراء را کسب میکرد بهعنوان رئیسجمهور و شخص دوم بهعنوان جانشین رئیسجمهور شناخته میشد که امروزه این روش تغییریافته است و رییسجمهور معاون و جانشینش را خود (و عموماً بعد یا حین برگزاری کنوانسیون ملی حزبی) و چند ماه مانده بهروز انتخابات به مردم معرفی میکند.
بسیاری از تحلیلگران جهان معتقدند نظام انتخاباتی آمریکا پیچیدگیها و زوائد بیهوده زیادی دارد؛ از یکسو انتخاب رئیسجمهور توسط الکترالها، دور زدن رأی مردم است و از سوی دیگر تعدیل رأی مردم برای جلوگیری از خطر پوپولیسم را بهوسیله نظامات سادهتری – ازجمله نظارت دقیقتر بر صلاحیت کاندیداها پیش از شروع فرایند انتخابات درونحزبی – نیز محقق کرد.
ایالتهای تعیینکننده در انتخابات آمریکا
بهطور سنتی ایالتهای شمالی به دموکراتها و ایالات جنوبی به محافظهکاران جمهوریخواه رأی میدهند، اما در این میان تعداد آرای الکترال ایالتهای مختلف بسته به میزان جمعیت آنها با یکدیگر متفاوت است؛ فلوریدا بیشترین تعداد رأی الکترال را با 29 الکترال داراست. بهطور سنتی این ایالت بسیار مهم به دموکراتها تمایل بیشتری نشان داده و از سال 1996 تاکنون همواره 29 رأی این ایالت به سبد کاندیداهای دموکرات ریخته شده است. حضور پررنگ جمعیتهای اقلیت بهویژه لاتینتبارها در این ایالت باعث شده تا جهتگیری رأی آن از تمایلات محافظهکارانه جمهوریخواهان فاصله بگیرد. از سوی دیگر در نه دوره از ده انتخابات گذشته، هر نامزدی که در فلوریدا رأی آورده، برنده انتخابات آمریکا شده است. تنها در یک دوره، یعنی در سال ۱۹۹۲ بود که فلوریدا به جرج بوش رأی داد، اما بیل کلینتون رئیسجمهوری آمریکا شد.
پس از فلوریدا، ایالت پنسیلوانیا 20 رأی الکترال دارد و از جایگاه مهمی در مشخص کردن پیروز انتخابات برخوردار است؛ این ایالت نیز از سال ۱۹۹۲ تاکنون همواره به نامزدهای دموکرات رأی داده است. جمهوریخواهان پیش از هر انتخابات امید به پیروزی داشتهاند، اما هر بار در این ایالت مهاجرپذیر که با مشکلات اقتصادی دست و پنج نرم میکنند شکستخوردهاند. پیروزی آنان در این ایالت میتواند تعیینکننده باشد. دونالد ترامپ با سیاست اقتصاد حمایتی خود پیامآور امیدی برای مردم این منطقه است که ممکن است به او گرایش پیدا کنند. برای همین است که از میانه ماه ژوئیه گذشته به بعد، تبلیغات هر دو نامزد در این ایالت دیده میشود، درحالیکه تا پیش از آن تنها سخن از هیلاری کلینتون بود. از سوی دیگر در شهرهای بزرگ این ایالت مانند فیلادلفیا و پیتزبورگ، دموکراتها در برابر رأی دست راستی سفیدپوستان ناسیونالیست، ممکن است با مشکل روبرو شوند.
سومین ایالت مهم، اوهایو است که 18 رأی الکترال دارد این ایالت که به «شاه بلوطها» موسوم شده، از سالها پیش بهعنوان سنجهای قابلاعتماد برای انتخابات در سراسر آمریکا پذیرفتهشده است. از ۱۹۴۴ تاکنون تنها باری که مردم اوهایو به بازنده نهایی انتخابات رأی دادند در سال ۱۹۶۰ بود که منتخب آنها «ریچارد نیکسون» در برابر «جان اف کندی» شکست خورد. شعار «اوهایو را ببر تا ریاست جمهوری را ببری» هم از همینجا آمده است. درعینحال امسال گویا اوضاع فرق دارد. دونالد ترامپ تا اوایل اکتبر در صدر نظرسنجیهای این ایالت قرار داشته و ممکن است در این ایالت برنده شود؛ اما حتی با این موفقیت هم معلوم نیست بتواند به کاخ سفید راه یابد زیرا آراء الکترال درمجموع به نفع او نیست. اما ترامپ در این ایالت در میان همحزبیهای خود نیز موانع مهمی دارد؛ «جان کاسیچ»، رقیب پیشین ترامپ اعلام کرده که وی را تأیید نخواهد کرد و از سوی دیگر خانوادههای ثروتمند کلیولند، کلمبوس و سینسیناتی در این ایالت طرفدار کلینتون هستند.
کارولینای شمالی که مأمن جمهوریخواهان بهحساب میآید، با 15 رأی الکترال چهارمین ایالت مهم آمریکا برشمرده میشود. این رویکرد حاصل نارضایتی رأیدهندگان سفیدپوست محافظهکار از قوانین حقوق مدنی است که در میانه دهه ۶۰ تصویب شد و جمهوریخواهان همواره از آن بهعنوان اهرمی تبلیغاتی با نام «راهبرد جنوبی» (Southerne Strategy) استفاده کردهاند. تنها استثنا در این میان پیروزی جیمی کارتر در سال ۱۹۷۶ و باراک اوباما در سال ۲۰۰۸ بود. چند بار هم نامزدهای جمهوریخواهان تنها با اختلاف اندکی در کارولینای شمالی برنده انتخابات بودهاند. کارولینای شمالی در دهه گذشته گامهای بلندی در زمینه اقتصادی و اجتماعی برداشته بهطوریکه به چهارمین قدرت صنعتی در میان ایالتهای آمریکا بدل شده است. به همین دلیل نیز جمعیتهای متفاوتی از تحصیلکردگان و یقهسفیدها تا هیسپانیک ها و لاتینیها در خود جا داده است. این تنوع ممکن است به پراکندگی آرا در انتخابات ۲۰۱۶ بینجامد. ایالت ویرجینیا نیز که بهطور سنتی بیشتر جمهوریخواهان گرایش دارد در انتخابات الکترال 13 رأی را به خود اختصاص داده. امروز فرماندار ویرجینیا و هر دو نمایندهاش در مجلس سنا دموکرات هستند. در تمامی نظرسنجیها در طول سال ۲۰۱۶، هیلاری کلینتون در ویرجینیا اول بوده بهطوریکه در مواردی خود این نامزد سرمایهگذاری برای تبلیغات در این ایالت را متوقف کرده است.
اعلام نتایج نهایی
پس از ارسال آراء به کنگره، مرحله نهایی انتخابات انجام میپذیرد. دو مجلس سنا و نمایندگان در نشست مشترک خود (که در 6 ژانویه آن سال و در ساعت 1 بامداد برگزار میشود) آرا را شمرده و رییسجمهور ایالاتمتحده را به مردم معرفی میکنند. معاون رئیسجمهور که بهعنوان رئیس سنا است، آراء را باز میکند و آنها را به اعلامکنندگان (4 نفر) جهت اعلام عرضه میکند. چنانچه کسی به فرآیند انتخاب رییسجمهور اعتراضی داشته باشد باید آن اعتراض را مکتوب کرده و آن اعتراض بهطور مشترک از جانب 1 عضو مجلس سنا و 1 عضو مجلس نمایندگان به انجام برسد. نامزدی که اکثریت آراء را داشته باشد (270 از 528 رأی کالجها) بهعنوان رئیسجمهور معرفی میگردد. درصورتیکه هیچکدام از نامزدها اکثریت لازم (270 رأی الکترال) را کسب نکنند رئیسجمهور از بین سه نفر آخر توسط مجلس نمایندگان و معاون رئیسجمهور از سوی سنا برگزیده میشود.
منصور براتی، دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی دانشگاه تهران
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است