فراتاب – گروه بین الملل: به نظر می رسد پس از قریب به 273 سال، برای بار دوم، جهان چشم به نبرد موصل دوخته است. نبرد اول موصل به سال 1734 حاصل لشکرکشی نادر شاه افشار به این شهر بود. نادرشاه افشار، با بنیانگذاری حکومتی نو در ایران درصدد بازسازی وجهه از دست رفته در اواخر حکومت صفوی برآمد. وی در دهه 1730 و اوایل دهه 1740 بارها با سپاه عثمانی جنگید و پیروزی هایی نیز کسب کرد. نادرشاه افشار برای کنترل قفقاز و عراق، کنترل مسیر بازرگانی خلیج فارس به سمت بسفور و همچنین به رسمیت شناخته شدن مذهب جعفری از جانب خلیفه وقت استانبول به این جنگ ها مبادرت کرد. اما در نهایت، نبردهای او با امپراتوری عثمانی، به برتری قاطع هیچ کدام از طرفین منجر نشد. در نبرد اول موصل که در سال 1734 روی داد، سپاه 200 هزار نفری کارآزموده و مجهز نادرشاه برای تصرف موصل به سمت این شهر به راه افتاد اما در طرف مقابل خلیفه عثمانی به دلیل درگیری همزمان با روسیه و همچنین هابسبورگ ها در اروپا، از ارسال نیروی نظامی کافی بازماند. امپراتور عثمانی در این جنگ تنها توانایی ارسال 15 هزار نیرو برای دفاع از موصل را داشت و وظیفه دفاع از شهر را به خود موصلاوی ها واگذار کرد. موصلاوی ها نیز در نهایت توانایی تامین 35 هزار نیرو را داشتند. در نتیجه، موصل با سپاهی 50 هزار نفری در برابر سپاه 200 هزار نفری نادرشاه تنها ماند. اما پس از چهل روز نبرد سخت، این سپاه نادرشاه بود که مجبور به عقب نشینی شد.
ناتوانی نادرشاه در تصرف موصل و ناتوانی خلیفه عثمانی در تأمین نیروی نظامی کافی برای نبرد، به تغییرات مهمی در سیاست داخلی و خارجی هر دو کشور منجر شد. در ایران، پس از مدتی حکومت طلح طلب کریم خان زند روی کار آمد که برای بازسازی توان کشور لازم و ضروری به نظر می رسید. از طرف دیگر، خلیفه وقت عثمانی نیز برای عدم تکرار چنین رویدادی، به تغییر سیاست جنگ طلبانه در برابر روسیه و هابسبورگ ها پرداخت و روابط خود با این کشورها را بهبود بخشید.
نبرد اول موصل، بیانگر این نکته مهم بود که منطقه ای حاشیه ای از نظر سیاسی و ژئوپولتیکی، چگونه با مقاومت و تغییر نتیجه نبردی مهم، می تواند به تغییر سیاست داخلی و خارجی قدرت های مسلط وقت و حتی سیاست کلی جهانی منجر شود.
حال باید دید آیا نبرد دوم موصل در سال 2016 نیز می تواند به تغییر سیاست قدرت های برتر خاورمیانه از جمله ایران و ترکیه به عنوان بازماندگان دو امپراتوری سلف خویش منجر گردد؟ قدر مسلم اینکه، نظمی که پس از نبرد موصل در منطقه برقرار می گردد، برای سال های متمادی سیاست خارجی و داخلی کشورهای منطقه و چه بسا جهان را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
هاشم کرمی استاد علوم سیاسی دانشگاه گرمیان عراق
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
پاورقی: اطلاعات تاریخی یادداشت مزبور از کتاب زیر گرفته شده است. برای درک بهتر تأثیر نبرد موصل بر روابط ایران-عثمانی، خواندن کتاب ذیل مفید خواهد بود.
The Siege of Mosul and Ottoman-Persian Relations from 1718-1743. By: Robert Olson.
