فراتاب – گروه بین الملل: بدون شک تغییرات آب و هوایی در سالیان آینده موجب افزایش دما در اسرائیل و سرزمین های اشغالی می­شود و این امر موجب کم آب شدن رودهای فصلی منتهی به مدیترانه بر اثر بارش باران کمتر خواهد شد.(دوچ،33،2012) خشکسالی های متعدد در طول دوره 15 سال گذشته موجب آسیب پذیری منابع آب اسرائیل شده است. در همین حال استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی بویژه از آبخوان های ساحلی کیفیت آب را تخریب کرده است. از سوی دیگر افزایش روزافزون جمعیت میزان مصرف آب را هر روز بیش از پیش می­سازد. در مقابل این وضعیت تحلیلگران آینده و عملکرد متفاوتی را برای اسرائیل در برابر بحران آبی متصور شده ­اند که میتوان آن­ها را ذیل سه سناریو جای داد:

1-سناریوی اول،خودکفایی:

از آن جایی که کاهش در آب دریاچه کینرت (طبریه) در سالیان آینده حتمی است و این دریاچه مهمترین منبع آب شیرین و کشاورزی و منبعی مهم برای حفظ و توسعه گردشگری اسرائیل می باشد بنابر این حفظ ذخایر این دریاچه تبدیل به یک اولویت ملی در اسرائیل شده است و هدف اسرائیل پیدا کردن یک راه با ثبات برای "اطمینان از تامین دراز مدت آب با کیفیت" از این دریاچه است.(همان،32) بنابراین اسرائیل خواهد کوشید شیوه های دیگر دستیابی به آب را توسعه دهد تا فشار کمتری بر این دریاچه حیاتی وارد آورد. لذا اسرائیل تمرکز زیادی بر روی تکنولوژی انرژی های تجدید پذیر، آب شیرین کن ها و منابع غیر معمول آب مانند بازیافت آب و آب دریا خواهد کرد (رجب و پرودام،2012). همچنین اسرائیل قصد دارد تا سال 2020 ظرفیت آب شیرین کن های خود را  معادل منابع طبیعی آب آشامیدنی اش افزایش دهد.

طرفداران این سناریو معتقدند راه حل های فعال اسرائیل برای تامین امنیت آب از طریق  توسعه منابع داخلی بیشتر خواهد بود. اگر چه این  موضوع به واردات بیشتر انرژی خصوصا گاز مایع در کوتاه مدت احتیاج دارد ادامه توسعه منابع انرژی داخلی و بهره گیری از میدان های داخلی می تواند در طولانی مدت این امر را جبران کند حتی اگر منابع آب بسیار انرژی بر باشد. انتظار می رود که مجموع ظرفیت آب شیرین کن سطح دریا تا سال 2015 به 600 میلیون متر مکعب در هر سال برسد و در سال 2020 بتواند به 750 میلیون متر مکعب  در هر سال یعنی میزان مصرف فعلی آب شیرین اسرائیل برسد. بهره وری از تکنولوژی کمک کرده است که هزینه ها نسبت به تکنولوژی آب شیرین کن های قبلی پایین بیاید. اما آب شیرین کن همچنین بسیار انرژی برتر از منابع آب طبیعی است و این  امر تقاضا را برای استفاده از نیروی برق ملی و از ژنراتورهای گاز طبیعی مستقل افزایش می دهد. اگر به عقیده این گروه مبنی بر امکان حل مساله آب در اسرائیل توسط آب شیرین کن ها باور داشته باشیم می­توان این پرسش مهم را مطرح کرد که رفع دغدغه آب چه تحولی در بحران اسرائیل- فلسطین و سایر همسایگانش بوجود خواهد آورد؟

2- سناریوی دوم، جستجوی منابع جدید:

دیدگاه دیگر معتقد است در کنار پیشرفت های تکنولوژیکی، اسرائیل سعی خواهد کرد به منابع آبی جدیدی دست یابد حال یا این تلاش صلح جویانه و با تاکید بر همکاری­های اقتصادی  و بده بستان های سیاسی انجام می گیرد که نمونه آن سعی بر دستیابی به منابع آبی مطمئن تر و ارزان تر خارج از محدوده اسرائیل است مانند واردات آب از ترکیه و مصر با احداث شبکه لوله های پیشرفته انتقال آب به منظور دستیابی به آب رود فرات و نیل و یا در ادامه شیوه رئالیستی و توسعه طلبانه فعلی  از طریق استفاده از برتری نظامی و اقتصادی خود در منطقه به منابع بیشتری از منابع آبی مشترک با همسایگان خود دست اندازی خواهد نمود و برای تحقق رویای اسرائیل بزرگ، از نیل تا فرات در عوض شیوه های همکاری جویانه اقتصادی به توسعه طلبی نظامی دست خواهد زد. البته با توجه به رژیم آبی رود اردن و ظرفیت محدود آن باید دید دست اندازی بیش از این به منابع آبی  این منطقه در نهایت می­تواند نتیجه مثبتی برای اسرائیل داشته باشد و یا اینکه خواه نا خواه تبعات استفاده بی رویه و .... از آبهای محدود این رود که باید نیازهای آبی چند کشور (لبنان، سوریه، اردن و فلسطین) را مرتفع کند دامان اسرائیل را خواهد گرفت.

3- سناریوی سوم، همکاری:

از دید طرفداران این دیدگاه اولا پیشرفت های تکنولوژیک بسیار گران  است و راهکار قطعی برای حل مساله کمبود آب محسوب نمی شود و ثانیا برخلاف عقیده گروه قبلی اسرائیل را نمی­توان یک جزیره منفک و مستقل از مناطق اطرافش محسوب کرد و تصور نمود اگر اسرائیل به همه منابع آب و سفره های زیرزمینی منطقه مسلط شود و در داخل هم با استفاده از تکنولوژی های آبی به استقلال برسد به معنی آن است که امنیت آب خود را تامین کرده است زیرا منابع طبیعی در یک منطقه واجد سیستم یکپارچه و به هم پیوسته است که در صورت تحلیل رفتن و ناکارآمدی بر کل سیستم و محیط طبیعی تاثیر می گذارد. برای مثال در حالی که اشغال غزه و فلسطین وارد پنجاه و یکمین سال خود شده است بر اثر کمبود آب آشامیدنی در غزه بیماری های واگیردار و خشونت در حال افزایش است. بحران آب غزه ساخته دست بشر است و طبیعی نیست و برای آن راه حل تکنولوژیکی وجود ندارد و حل آن به اراده سیاسی محتاج است. بحران آب غزه مانند بمب ساعتی برای سلامت جهانی است. کمبود شدید آب و برق در یکی از پرتراکم ترین مناطق دنیا از لحاظ جمعیت، خطر یک بیماری فراگیر در غزه و همچنین سراسر مرزهای اسرائیل را به وجود آورده است. جیم مک درموت نماینده دموکرات پارلمان آمریکا برای جلوگیری از این مخاطرات پیشنهاد می کند اسرائیل به عنوان راه حل کوتاه مدت مقدار آبی که به غزه می­فروشد را دو برابر کند و به عنوان راهکار طولانی مدت اسرائیل باید برق بیشتری به غزه بفروشد تا غزه بتواند آب شیرین کن های بزرگ داشته باشد و همچنین آب فاضلاب ها را بازیابی کند. در حال حاضر 5/3 میلیون فوت مکعب فاضلاب از غزه روزانه به مدیترانه می­شود و به سواحل اسرائیل می رسد که این امر می­تواند آب شیرین کن های اسرائیل در عسقلان در چند مایلی شمال غزه را آلوده سازد.[1]

توافق صلح آمیز و عادلانه بین اسرائیلی ها و فلسطینی ها راهکاری است برای تلاش دسته جمعی در جهت حفاظت آب در جنوب غربی آسیا. مردم اسرائیل و سرزمین های اشغالی باید از اثرات تغییرات آب و هوا در سرزمین خود آگاه شوند تا پیش از آنکه اسرائیل دیگر جایی برای سکونت انسان ها نباشد. (دوچ،33،2012)

جمع بندی:

از هر سو و با هر رویکرد نظری که به مساله آب در اسرائیل بنگریم این مساله را یک مساله مهم امنیت بین الملل می یابیم. این که کدام نظریه، امنیت آب در اسرائیل را بهتر تبیین می­کند بسته به این دارد که از جایگاه کدام طرف درگیر و ذینفع مساله را ببینیم. دولت اسرائیل؟ ملت فلسطین یا جامعه جهانی؟

آن چه مشهود است دولت اسرائیل کاملا با رویکردی رئالیستی در سیاست خارجی آب را موضوع امنیت بین الملل خود می داند. از این دیگاه آب جزء لاینفک منافع ملی این دولت که یک واحد مستقل و منفک از سایر کشور ها است می ­باشد و این کشور باید از طریق خودیاری و بهره گیری از قدرت نظامی خود منافعش را در این حوزه بیشینه سازد. اما به نظر می­رسد اسرائیل باید به این آموزه های لیبرالی هم گوشه چشمی داشته باشد که معتقد است برندگان تغییرات اقلیمی و زیست محیطی دیر یا زود در خواهند یافت که بازنده ها کشورهای دوردستی نیستند و این مکان ها از طریق اقتصاد جهانی به آنها پیوند خورده اند. کما اینکه در این مورد خاص غیر از اقتصاد، جغرافیا نیز اسرائیل را با مصائب کم آبی و فقر کشور های اطرافش بیش از پیش پیوند زده است و در معرض خطر و خشونت قرار داده است.

مصرف بی رویه و یکجانبه از رژیم آبی رود اردن را در چارچوب نگرش انتقادی می­توان یک مساله امنیت بین الملل دانست که سرنوشت تعداد بسیار زیادی از انسان ها را مورد تهدید بازگشت ناپذیر قرار داده است و همچنین از منظر مکتب کپنهاک آب را در اسرائیل از آن جهت می­توان موضوع امنیت بین الملل معرفی کرد که زیست ارگانیگ مردم اسرائیل و مناطق اشغالی که مرجع امنیت زیست محیطی هستند به شدت به آن گره خورده است و بدون آب آشامیدنی سالم و مکفی هیچگونه قدرت و برتری نظامی و سیاسی به کار آنان نمی آید.

فرنوش ابوطالبی دانشجوی دکترای روابط بین الملل و عضو شورای نویسندگان فراتاب

بازنشر این مطلب با ذکر منبع بلامانع است

منابع

-بسکرنر،ناتاشا،آب،امنیت و خاورمیانه(گزارش‌ مؤسسه مطالعات استراتژیک لندن)،ترجمه پیروز‌ ایزدی،پژوهشکده‌ علوم‌ دفاعی استراتژیک دانشگاه‌ امام‌ حسین علیه السّلام.

ترابی،قاسم،محیط زیست از منظر واقع­گرایی،لیبرالیسم و بوم گرایان افراطی،فصلنامه سیاست خارجی،سال بیست و چهارم،شماره 3،پاییز 1389

دوتری،تری،سوریه،ترجمه مهسا‌ خلیلی،چاپ‌ اول،تهران:انتشارات ققنوس،1385.

حمیدی نیا،حسین، جغرافیای سیاسی اسرائیل، مجله مطالعات منطقه­ای، پاییز و زمستان 1390،شماره 42و

سیمبر،رضا،بازنگری مفهوم امنیت در روابط بین الملل،فصلنامه سـیاست خـارجی،سال‌ چهاردهم،پاییز 71379صص 731-715.

مصلی نژاد،عباس،برسی جنبه های مختلف امنیت زیست محیطی با رویکرد مکتب انتقادی، مجله محیط شناسی،تابستان1387،شماره 46

معموری،علی؛کاظمی، سید عاصف، نقش اسرائیل در بحران آب خاورمیانه، مجله سخن تاریخ، بهار 1390،شماره 12

موسوی،سید حسن؛بلندی­های جولان و امنیت رژیم صهیونیستی،مجله مطالعات راهبردی،تابستان 1388،شماره44

• Ragab, R., & Prudhomme, C. (2002). SW-Soil and Water Climate Change and Water Resources Management in Arid and Semi-arid Regions: Prospective and Challenges for the 21st Century. Biosystems Engineering, 81(1), pp. 3-34.
• Deutsch,lauren,climate change and the water crisis in esrael,

3-www.israel's Water Challenge  Stratfor.htm

[1] http://time.com/4301139/gaza-water-crisis/