عوامل موثر در نتایج عملیات موصل | فراتاب
کد خبر: 4322
تاریخ انتشار: 28 مهر 1395 - 14:40
زلمای خلیل زاد:
عملیات بازپس گیری موصل توسط نیروهای دولت عراق و پیشمرگه کرد که از سوی امریکا مورد حمایت قرار گرفته و پیش بینی می شود مدت طولانی به درازا بیانجامد، روز دوشنبه آغاز شد. اگر چه تحولات دقیق پیش روی چنین ائتلافی قابل پیش بینی نیست اما هشت موضوع در شکل دهی نتای

فراتاب- گروه بین الملل: عملیات بازپس گیری موصل توسط نیروهای دولت عراق و پیشمرگه کرد که از سوی امریکا مورد حمایت قرار گرفته و پیش بینی می شود مدت طولانی به درازا بیانجامد، روز دوشنبه آغاز شد. اگر چه تحولات دقیق پیش روی چنین ائتلافی قابل پیش بینی نیست اما هشت موضوع در شکل دهی نتایج نهایی آن بسیار موثرند:
تصمیمات داعش: مساله مهم این است که آیا داعش در تلاش برای طراحی عملیات برای نبرد است یا از سرزمین هایی که در عراق از دست می دهد چشم پوشی می کند و نبرد را به روزی دیگر محول می سازد. آن ها می توانند به جای این که موصل را به عنوان آخرین دژ مستحکم خود در عراق قرار دهند، به سوریه رفته و یا به احتمال زیاد در صحرای جزیره در میان موصل و انبار -که هم چنان برخی از تسهیلات شان در آن منطقه وجود دارد- پراکنده شوند. نبرد مرگبار موصل نه تنها برای شهروندان باقی مانده در شهر بهایی گزاف خواهد داشت، بلکه شکستی دراماتیک برای داعش در آن شهر نیز است و می تواند ضربه ای قطعی به سازمان این گروه و موقعیت جهانی آن وارد سازد. حضور رو به افزایش داعش در سوریه می تواند به پیچیدگی های بحران در این کشور بیانجامد و سنگر سازی مجدد و احیای این گروه در صحرای جزیره نیز می تواند به معنای تداوم مبارزه علیه داعش در عراق در ماه های آینده باشد.
سرعت موفقیت های نظامی در موصل: در صورتی این عملیات فرصتی مناسبی به حساب می آید که نهایتا در ریشه کن ساختن داعش در موصل موفقیت آمیز باشد؛ اما پیروزی ای که با چنین سرعتی حاصل شود می تواند تاثیر عمده ای بر سیر تحولات نیز بگذارد. اگر این عملیات به سوی نبردی فرسایشی تغییر مسیر دهد احتمالا بازیگران متفاوتی -شامل ایران، ترکیه، PKK و شبه نظامیان شیعه- تلاش خواهند نمود تا به روند تحولات شکل داده و از این روند به نفع خود نهایت بهره برداری را کنند. امریکا و شرکایش نیز در آینده مجبور به مقابله و مواجهه با چالش های مداخله گرایانه از سوی آنان خواهند بود. به هر حال، زمان پیش رو به امریکا این فرصت را خواهد داد تا توافقات درباره طرح های مربوط به "موصل پس از داعش" را توسعه دهد.
نقش شبه نظامیان شیعی: اگرچه پاسخ نخست وزیر، حیدر العبادی در خصوص پرسش هایی که درباره مشارکت شبه نظامیان شیعی در عملیات آزادسازی موصل می شود، قطعی نبوده و در نوسان است اما وی در نخستین روز این عملیات اعلام کرد که ارتش عراق و پلیس ملی تنها نیروهایی خواهند بود که به شهر وارد می شوند. ظاهرا شبه نظامیان مورد حمایت ایران به حفاظت از خطوط تدارکاتی نیروهای پیشرو محدود شده اند. البته اگر این شبه نظامیان تصمیم به دور زدن نیروهای پیشرو بگیرند، این امکان وجود دارد که عبادی قدرت اعمال این محدودیت را از دست بدهد. این شبه نظامیان در جنایات پس از آزادسازی فلوجه در اوایل سال اخیر دخیل بوده اند. اگر شبه نظامیان شیعی وارد موصل شوند یا کنترل خروج شهروندان از موصل را در دست بگیرند، کسی قادر نخواهد بود که حتی در مقیاسی بزرگ تر ازعوارض متعاقب آن جلوگیری کند. تنش های میان شیعه و سنی در موصل می تواند در سراسر عراق گسترده شود و افراط گرایی بیشتری را برانگیزد.
نقش ترکیه: تدوام تنش میان آنکارا و بغداد درخصوص حضور نیروهای ترک در نزدیکی موصل از مهار خارج شده است. به نظر می رسد رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان مصمم به ایجاد نقشی برای ترکیه در آینده موصل است و در خلال عدم توافقاتش با بغداد ممکن است در برخی مسائل مربوط به عملیات ائتلاف مداخله کند. برای مثال، ترکیه علاقه مند به دفاع از ترکمن های سنی در مقابل جنایات شبه نظامیان شیعه بوده و درصدد است تا عدم حذف متحدان عرب خود در ساختار حکومتی پسا داعش را تضمین کند. آنکارا هم چنین نگران حضورPKK و واحدهای حفاظتی خلق کرد YPGدر منطقه سنجار –میان موصل و مرزهای سوریه- است. مداخله موثر ترکیه بنا به هریک از دلایل پیش گفته می تواند به قطبش شرایط و ایجاد واکنش شدید شیعیان و نیز پیچیدگی و دشواری تلاش های ثبات ساز صادقانه توسط طرف های محلی ذی نفع بیانجامد.
تنش میان بغداد و کردها: اگرچه کردها و دولت عراق در مبارزه علیه داعش در موصل همکاری می کنند اما منازعات متعاقب این همکاری، میان این دو طرف قابل پیش گیری نخواهد بود. کردهای عراقی از اعمال فشار برای استقلال خودداری کرده اند، این امر نه تنها به دلیل در اولویت قرار داشتن تهدید داعش بلکه به خاطر عدم توافقات آنان با بغداد درخصوص موقعیت کرکوک و دیگر سرزمین هایی است که هم اکنون در کنترل دارند. این امر محتمل به نظر می رسد که مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق در شرایط پسا ائتلاف، دولت عراق را به منظور ایجاد روابطی نوین با این دولت تحت فشار قرار دهد؛ این اعمال فشار می تواند از طریق استقلال بلاواسطه یا توافق کنفدرال سابق برای دوره ای مشخص باشد. عدم توافق میان بغداد و اربیل در مسیر پیش رو، رقابت برای حمایت از اهل تسنن را تشدید خواهد کرد.
زمامداری محلی: عدم توافقات عمده ای درخصوص چگونگی اداره و سازماندهی موصل وجود دارد. نگرش فعلی در بغداد، همکاری فرماندار حمادی و رهبری پرمدعای شورای استانی و احتمالا با حضور نمایندگانی از دولت مرکزی و حکومت منطقه ای کردی را پیش بینی کرده است. این امر که آیا چنین فرمولی از سوی سکنه باقی مانده در شهر پذیرفته و حمایت می شود یا نه را، باید در آینده دید. این سوال نیز به قوت خود باقیست که آیا کردها و مناطق اقلیت نشین تحت سلطه در نینوا خواهان داشتن استانی مخصوص به خود هستند و آیا اساسا به آنان آزادی انتخاب برای الحاق به منطقه کردنشین و یا باقی ماندن به عنوان بخشی از منطقه فدرال خودمختار نینوا داده خواهد شد.
نیازهای بشردوستانه و بازسازی: به نظر میرسد تاکنون طرح موثر و جدی ای برای بازسازی موصل در دوران پس از آزادی وجود نداشته است. دولت اوباما هماهنگی هایی را با سازمان های بین المللی برای تامین نیازهای شهروندان موصل را که پیش از آغاز عملیات آزادسازی اقدام به خروج از شهر کرده اند، به انجام رسانده؛ اما این موضوع مبین هیچ طرحی برای برنامه ریزی امور بلندمدت نبوده است. مساله مهم تر اسکان مجدد شهروندان آواره ای است که همانند سایر شهرهای آزاد شده از دست داعش، نمی توانند بعد از جنگ به شهر خود بازگردند. علاوه بر این شرایط بسیار تیره و دشوار مالی عراق به دلیل بهای نازل نفت و نیز وضعیت اضطراری جاری، قاعده مند ساختن اقدامات این کشور برای اتخاذ طرح های بازسازی را با مشکل مواجه کرده است. این امر ممکن است به تکرار مذاکرات رخ داده در فلوجه و رمادی بیانجامد.
ارزیابی مسائل بنیادین: دلایل اساسی جنگ داخلی عراق شامل سیاست های فرقه گرایانه دولت سابق عراق و نیز شکست سیستم سیاسی این کشور برای ایجاد نظام تقسیم قدرت است. اگر عراق این موارد زیربنایی را ارزیابی نکند جانشینان داعش مجددا به صحنه بازخواهند گشت؛ اگرچه این گروه در موصل متحمل شکست سختی شده باشد. خود داعش نیز از خاکستر القاعده در عراق –که در سال های 9-2006 شکست خورد اما به لطف شکست حکومت، افزایش تنش های فرقه گرایانه و مذاکرات شکست خورده طی دوره دوم نخست وزیری نوری المالکی بازگشت- تولد یافته است.
بسیاری در منطقه معتقدند که دولت اوباما آزادسازی موصل را به عنوان میراثی برای دولت خود می داند و می خواهد آن را پیش از پایان دوره ریاست جمهوری اش در ماه نوامبر به انجام برساند. به ویژه اعراب سنی از ناشکیبایی و تمایل دولت اوباما برای دستیابی به دستاوردهای سریع که موجب انحراف توجهات از مسائل بسیار اساسی زمان بر ترتیبات قدرت و اتخاذ پیمان ملی جدید خواهد شد، می هراسند.
ارزیابی چالش های طولانی مدتی که مسائل مربوط به افراط گرایی و تروریسم در عراق را تشدید نمی کنند، مهم اند. حل این مسائل مشخصا ایجاد توازن میان مرکز و مناطق، امر کلیدی در راستای پایان بخشیدن به جنگ داخلی در عراق خواهد بود. یک پیمان ملی همه جانبه میان عراقی ها آسان نخواهد بود؛ چراکه این امر نیازمند شفاف سازی توافقات تسهیم قدرت در مرکز و فدرالیسم، کنفدرالیسم و غیرمتمرکزسازی در میان جوامع محلی خواهد بود. منازعات در غیاب چنین توافقی به قوت خود باقی خواهند ماند.
یک ائتلاف موفق در موصل پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به سنگ بنای مهم در پروسه مصالحه را داراست به شرط آن که دوره پسا ائتلاف نیز مورد توجه قرار گیرد. به عبارت دیگر، حتی پیروزی در نبرد موصل نهایتا می تواند فقط نقطه ای برای آغاز دوره جدیدی از جنگ داخلی عراق باشد.

نویسنده: زلمای خلیل زاد
منبع: nationalinterest
برگردان به فارسی: سمیرا محتشم

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.

 

نظرات
آخرین اخبار