فراتاب- گروه بین الملل: ترکیه در سال های اخیر تحت زمامداری حزب عدالت و توسعه (AKP) به شکل روز افزونی در حال تطبیق خود با گفتمان ضد اسرائیلی و تلاش برای نزدیکی با حماس و اخوان المسلمین در مصر (MB) بوده است و در این مسیر همواره به چشم پوشی بر جنایات داعش (ISIS) و حتی به حمایت از این گروه متهم شده است. این شرایط نگرانی های جدی و سوالات مهمی را درباره کشوری که نظام سیاسی دموکراسی سکولار داشته و یکی از اعضای ناتو و متحد تاریخی و استراتژیک امریکا بوده است بر می انگیزد.
با اطمینان می توان گفت که تفاوت های مهم اجتماعی، تاریخی و فرهنگی بسیاری میان حزب عدالت و توسعه، اخوان المسلمین و داعش وجود دارد. علاوه بر این تاکتیک های رایج مورد استفاده این گروه ها و احزاب نیز آن ها را از یکدیگر متمایز می سازد. پیدایش و حضور حزب عدالت و توسعه علی رغم فقدان تعهد اعضای موسس این حزب و رئیس جمهور اخیر ترکیه به دموکراسی، از طریق مجاری و ابزارهای دموکراتیک مشروع رخ داده است. با وجود روابط سینوسی با دولت مصر، ترکیه رویکردی غالبا مسالمت آمیز با اخوان المسلمین داشته است. اما از سوی دیگر، داعش برای گسترش و تقویت موضع خود در بخش هایی از عراق و سوریه به در پیش گرفتن تاکتیک های وحشیانه متوسل شده است.
علی رغم وجوه تفارق میان حزب عدالت و توسعه، اخوان المسلمین و داعش قرابت ایدئولوژیک آنان تا حدی این اتحاد بعید را محتمل می سازد. نقطه عطف این ایدئولوژی های متفاوت، گونه ای مشخص از اسلام است که به نظر می رسد واقعیتی شکل یافته براساس تقسیمی بر مبنای "ما علیه آنان" است؛ به ویژه جداسازی تمدن اسلامی از دیگر تمدن ها به ویژه تمدن غربی که در طول تاریخی از جنگ و مواجهه با غرب نمود می یابد. این هر سه گروه واقعیت را از منشوری می بینند که غرب را به عنوان اتحادی از نیروهای مصمم برای تقسیم جهان اسلام می پندارد. آن ها اتحاد غربی ضد اسلامی را به خاطر بحران ها و جنایات خونین جاری در خاورمیانه سرزنش می کنند.
این رویکرد تمدنی، مفهوم دولت- ملت را به عنوان اقدامی غربی برای پاشیدن بذر تفرقه میان مسلمین می دانند. این خط فکری در حمله لفظی تند اردوغان در مصاحبه ای به طرح های منتسب به غربی ها برای تقسیم جهان اسلام نمود می یابد. تنها چند ماه پس از تسخیر موصل دومین شهر بزرگ عراق توسط داعش، اردوغان با اشاره به قرارداد سایکس پیکو در سال 1916 که قراردادی برای تقسیم خاورمیانه میان بریتانیا و فرانسه به عنوان مناطق نفوذ بود، به غرب تلنگر زده و نتیجه گیری کرد که مداخله غرب در منطقه تهدیدی به مراتب بزرگ تر از داعش است. در همین راستا بود که نخست وزیر پیشین ترکیه احمد داوود اوغلو قسم یاد کرد که" ترکیه همواره علیه قرارداد مخرب سایکس پیکو و به گرو گرفتن سرزمین های اسلامی حامی روح اتحاد و یکپارچگی خواهد بود."
به صورت مشابهی داعش نیز در یکی از نخستین ویدئوهای خود پس از اشغال موصل ظاهرا مرزهای به رسمیت شناخته شده بین المللی جدا کننده عراق و سوریه را نادیده گرفته و اعلام کرده است که " دوران سایکس- پیکو به پایان رسیده است."
حسن البنا بنیان گذار اخوان المسلمین در مصر یکی از کسانی بود که از فروپاشی امپراطوری عثمانی بعد از جنگ جهانی اول و به ویژه فروپاشی خلافت اسلامی توسط جمهوری تازه تاسیس ترکیه در سال 1924 متاثر بود. نهضت اخوان المسلمین درصدد احیای مجدد خلافت و حفاظت از مسلمین در برابر مهاجمان غربی بود. در همین راستا شایان ذکر است پس از تحولات نظامی 2013 در مصر و سرنگونی حکومت اخوانی در این کشور و متعاقبا شناسایی آنان به عنوان گروهی تروریستی چندین نفر از رهبران سطوح عالی این گروه به ترکیه تحت زمامداری حزب عدالت و توسعه پناهنده شدند.
مخالفت حزب عدالت و توسعه با سرزمین های کردنشین در سوریه و عراق و خط مشی اش در مقابل داعش را نمی توان منحصرا با این حقیقت توضیح داد که این حزب صرفا برای تضعیف جنبش کردی که ترکیه آن را به عنوان تهدیدی برای امنیت ملی خود می داند از داعش استفاده ابزاری استفاده می کند. این سیاست ها از تمایل این حزب برای کمک به ایجاد سوریه ای تحت حکومت اسلام گرایان سنی که در ایدئولوژی با AKP نیز ناشی می شود. حامیان AKP نیز چون داعش کردها را به پیاده نظام بودن برای قدرت های غربی متهم می کنند. روزنامه نگاران و نویسندگان طرفدار AKP که از زمینه های اسلامی مشابهی با این حزب برخوردارند، قویا از مباحث ترکیه درخصوص احیای امپراطوری عثمانی اسلامی گذشته بحث می کنند. آن ها از ایجاد اتحاد نزدیک با سایر کشورهای مسلمان سنی مانند قطر، عربستان سعودی، ... و یا گروه های اسلامی مانند اخوان المسلمین در مصرحمایت می کنند. آن ها حتی پا را فراتر از این گذاشته و اعلام کردند که ترجیح می دهند در سوریه دولتی اسلامی بر سر کار بیاید تا رژیمی از طریق قدرت های خارجی مانند امریکا، روسیه و ایران شیعی. بنابراین جای تعجب نیست که بعد از این که کردها در سال 2015 تل ابیض را که در نزدیکی مرز سوریه- ترکیه قراردارد و محوری کلیدی برای خطوط پشتیبانی داعش تا رقه است، تصرف کردند، روزنامه ای دولتی در کشور ترکیه هشدار داد که" PYD از داعش خطرناک تر است."
یوسف کاپلان ایدئولوگ متنفذ مسلمان در ستون خود در روزنامه حامی حزب عدالت و توسعه- ینی شفق- مکررا الحاق و اتحاد نیروهای مختلف مسلمان علیه غرب و یکپارچگی جهان اسلام را خواستار شده است. وی جنگ جاری در سوریه را به عنوان جبهه ای غربی توصیف می کند که درصدد است با ایجاد اسرائیلی دیگر در قلب خاورمیانه، یعنی دولت کردی، به شکست اسلام سنی دست بزند. با تقدیر از سید قطب مصری که تاثیری غیر قابل کتمان بر اندیشه های اسلامی داشت، از کتابچه اش که قوانین و مبانی چگونگی تاسیس دولتی اسلامی را طرح ریزی و پرتره ای از همه انواع دولت هایی که بر اساس قانون شریعت نبوده و به نوعی جاهلی محسوب می شدند، کاپلان نیز تصویری متمدنانه را ترسیم می کند که در آن طرح های مسلمانان فاصله زیادی با اشغال گران غربی دارد.
بدون شک مسیرهای تاریخی متفاوت به اشکال متفاوتی از اسلام گرایی در جهان اسلام می رسد. با این وجود و علی رغم تفاوت های مهم در ابزارهای مورد استفاده در نیل به هدف تاسیس دولتی اسلامی، حزب عدالت و توسعه ترکیه، اخوان المسلمین مصر و داعش، در ایدئولوژی معمول و رایج مشابهت هایی دارندکه سد محکمی میان سبک های زندگی اسلامی و غیر اسلامی ایجاد می کند. چنین ایدئولوژی ای از این جهت دال بر ناسازگاری ذاتی و تاریخی میان تمدن های اسلامی و غربی است.
منبع: Washington Kurdish institute
برگردان به فارسی: سمیرا محتشم
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
