فراتاب - گروه بین الملل: آتش بس سوریه مورد توافق بین ایالات متحده و روسیه از 12 سپتامبر اجرایی می شود، و باید دید که آیا می تواند پایدار بماند یا خیر؟
بلافاصله پس از اعلام این آتش بس از جانب وزیر امورخارجه آمریکا جان کری و وزیر امورخارجه روسیه سرگئی لاوروف در 10 سپتامبر در ژنو، بدبینی در مورد امکان موفقیت این توافق آغاز شد. بدبینی ها کاملاً بی اساس نیستند. در واقع، روسها و آمریکاییها، نگاه متفاوتی به بخش کلیدی تشکیل دهنده توافق دارند.
طرف آمریکایی، بخش کلیدی را خواست روسیه در جلوگیری از عملیات های هوایی نیروهای بشار اسد در مناطق تحت کنترل نیروهای اپوزسیون و جبهه فتح الشام (جبهه النصره سابق، مرتبط با القاعده) می داند. این در حالی است که، روسها به توانایی ایالات متحده برای مجاب سازی گروه های اپوزسیون مورد حمایت واشنگتن، جهت جلوگیری از خشونت و دوری از جبهه فتح الشام امیدوارند. از این رو، هر طرف بر این باور است که خشونت های بالقوه تا حد زیادی از طرف مقابل ناشی می شود.
با این حال، برخی در روسیه فکر می کنند که خرابکاری تنها ناشی از اقدامات نیروهای اپوزسیون و افراطی نخواهد بود بلکه گروه هایی در داخل حکومت سوریه هم هستند که چنین کاری می کنند. آنتوان مارداسوف، رئیس دپارتمان منازعات خاورمیانه، واقع در مؤسسه توسعه ابتکارات در مسکو، که یکی از نزدیک ترین ناظران بحران سوریه بوده است، به المانیتور گفت:
"طرفداران رژیم سوریه به دو دسته جانبداران ایران و جانبداران روسیه تقسیم شده اند. تقسیم بندی مشابهی در میان نیروهای امنیتی و اطلاعاتی سوری نیز وجود دارد. در حالی که اداره کل اطلاعات و اداره امنیت سیاسی با مسکو همکاری دارند، اطلاعات نظامی سوریه و نیروهای اطلاعات نیروی هوایی در کنار ایران هستند."
از نظر جغرافیایی نیز، آنچه که اجرای توافق را مشکل می کند تحولات ماه های اخیر در سوریه است که آن را از نظر امنیتی بیش از پیش تکه تکه نموده، و اصطلاحاً به "مناطق کنترل" تبدیل کرده است. تحمیل مفاد توافق بر تمام مناطق، در این مورد غیرواقعگرایانه است و برای استان های مختلف، ابزارهایی متفاوت مورد نیاز است.
بخشی بزرگی از توافق به اطلاع عموم نمی رسد. این نیز یکی از مهمترین مباحث است که افزایش تردیدها را به دنبال داشته، و گویی این توافق سرانجام بر سوریه تحمیل خواهد شد. لاوروف برای توجیه نیاز به پنهانکاری گفت: "ما نمی توانیم این اسناد را به اطلاع عموم برسانیم چرا که حاوی اطلاعات حساس و محرمانه ای هستند. ما نمی خواهیم این اطلاعات به دست کسانی بیافتند که به احتمال زیاد در پی انحراف ما از معیارهایی هستند که بر آنها توافق کرده ایم."
واشنگتن و مسکو به ندرت توافقی را در شکل نهایی اش پنهان کرده اند، این توافق با تردید و بدبینی و حتی مخالفت از جانب برخی تصمیم گیرندگان از هر طرف حاصل شده است.
در واکنش به اخباری که حاکی از بی میلی پنتاگون برای همکاری با کرملین در میدان نبرد است، منبعی از بخش اخبار نیروهای مسلح روسیه خاطرنشان ساخت "در این توافق، طرفین بر منافع خودشان توافق کرده اند اما آن را به عنوان بسته ای جهت مصالحه، یا حتی اجماع نشان داده اند."
اما حتی اگر این چنین باشد، باز هم این توافق نشانه مهمی است که روسیه و آمریکا به اجرای اراده سیاسی خود جهت حصول اطمینان از اجرای توافق و اعمال نفوذ بر دیگر طرفین متعهد هستند. از این منظر، مسئله این نیست که مسکو یا واشنگتن درک کاملی از مجموعه چالش های پیش رو دارند زیرا افراد حاضر در مذاکرات، به اندازه کافی با تجربه و حرفه ای بوده اند که مشکلات را، حداقل به اندازه ناظران بیرونی پیش بینی کنند. مسئله این است که آیا مسکو و واشنگتن میزان نفوذ واقعی خود بر بازیگران نایب شان را بطور دقیق محاسبه کرده اند یا خیر. تجارب گذشته نشان می دهند که تحت کنترل گرفتن کامل آنها همیشه ممکن نیست.
مجموعه دیگری از چالش ها هستند که احتمالاً از طرف حامیان بیرونی –ایران، ترکیه و پادشاهی های خلیجی- به وجود خواهند آمد. اگر آنها این توافق را عاملی برای تقویت جایگاه منطقه ای روسیه و آمریکا قلمداد کنند، شاید وسوسه شوند با تحریک گروه های نیابتی سنی-شیعه خود در داخل سوریه، درصدد تضعیف "قدرت های بزرگ" برآیند. همچنین، به نظر می رسد که این توافق میزان قابل توجهی از منافع ایران و عربستان را برآورده نمی کند. بنابراین، حتی اگر آنها بطور عمومی از توافق حمایت کنند، بدبینی داخلی موجهی که در تهران و ریاض پیرامون توافق وجود دارد قابل درک است و نباید دست کم گرفته شود. همزمان، عده معدودی بر این باورند که این دو، در حالی که می توانند جنگ فرسایشی را ادامه بدهند به اقدام سازنده مشترکی روی خواهند آورد.
نباید زیاد جای تعجب باشد که مسکو از توافق برای به چالش کشیدن برخی موارد تحریم ها استفاده کرده و بکوشد ایده واشنگتن برای منزوی ساختن مسکو را نامربوط جلوه دهد. این به نگرش کنونی سیاست خارجی کنونی روسیه تبدیل شده و برای مدتی طولانی نیز باقی خواهد ماند. با این حال، حفظ تمرکز بر این موضوعات -که به طور حتم فشاری اضافی بر دولت اوباما وارد می آورد- شانس ارتقای این توافق به صلح را صفر می کند. در عوض، توافق باید به عنوان آزمایش صداقت تمام نیروهای مسئول تلقی گردد تا از طریق آن، نشان دهند که تا چه اندازه جدی و مسئولانه عمل می کنند، و ایجاد صلح و امنیت در سوریه را بر منافع سیاسی فوری خود که فاقد هرگونه عمق استراتژیک واقعی است، مقدم می دارند.
با در نظر گرفتن تمام این موارد، اهمیت توافق ورای سوریه بوده و احتمالاً به چارچوبی کلی برای روابط آمریکا-روسیه در منطقه تبدیل خواهد شد. برخی کارشناسان در کرملین بر این باورند که علی رغم وجود بحران عمیق در روابط آمریکا-روسیه، پوتین و اوباما به این نتیجه رسیده اند که به متکلم اصلی بودن در بحران سوریه پایان دهند.
فیودور لوکیانف، از تحلیلگران برجسته سیاست خارجی روسیه، هفتم سپتامبر در ستون "روسیه در امور جهانی" این گونه استدلال کرد که "روسیه و ایالات متحده دیگر نمی توانند روندهای بین المللی را همانند دوران جنگ سرد مدیریت کنند. اما هنوز هم در صف مقدم بوده و دست بالاتر را در تصمیم گیری برای بحران های کلیدی دارند: اتحادیه اروپا، هم به عنوان یک مؤسسه و هم در سطح تک تک اعضا ، صفات لازم برای نهاد سیاسی را از دست داده است، این در حالی است که چین، هند و ایران، علی رغم رشد آشکار تمایل شان، هنوز آماده نیستند تا بصورت مستقل در یک بازی بزرگ سیاسی-نظامی ایفای نقش کنند." از این رو، او تاکید می کند که "روابط پوتین و اوباما، نمونه ای از روابط کارآمد کاهش ریسک در موقعیت، علی رغم ابقای تضاد منافع و رویکردها، و نگاهی از نقطه مخالف به جهان است."
لاوروف اظهار داشت که علی رغم "عدم اعتماد و اطمینان عمیقی که بین طرفین روسی و آمریکایی وجود داشت،" با این حال، دستیابی به توافق فقط "آغاز روابط جدیدمان است." ممکن است در آینده این روابط بسط یابند. اگر طرفین بتوانند آنچه را که "مرکز عملیات مشترک" نامیده اند، برای هماهنگی اطلاعاتی دو جانبه و آغاز حملات هوایی مشترک علیه گروه های تروریستی مورد توافق در سوریه احداث کنند، شاید نیرویی تازه برای همکاری های بیشتر در سوریه به آنها بدهد. این همکاری ها گسترده نبوده و به هیچ وجه استراتژیک نخواهند بود، بلکه در بهترین حالت همکاری هایی تاکتیکی خواهند بود. با این وجود، شاید این همکاری برای ایجاد روابط ایالات متحده- روسیه، در راستای جلوگیری از فرسایش بیشتر منطقه که مدت مدیدی است گرفتار بی ثباتی سیستماتیک شده، کافی باشد.
منبع: المانیتور / نویسنده: دکتر ماکسیم ساچکوف - کارشناس شورای روابط بین المللی روسیه
برگردان به فارسی: هاشم کرمی - استاد علوم سیاسی در دانشگاه گرمیان، کردستان عراق
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
