فراتاب - گروه بین الملل: ترکیه روز چهارشنبه سوم مردادماه در شرایطی به سوریه حمله کرد و با کمک زمینی و هوایی به نیروهای موسوم به ارتش آزاد سوری تمامی ساختمان ها و مراکز دولتی در مرکز جرابلس را به تصرف خود درآورد و کنترل ۵۰ درصد از این شهر را در اختیار گرفته است که اردوغان به تازگی از دیدار با پوتین درسنت پترزبورگ به کشورش بازگشته و درروز حمله به مواضع داعش و کردهای سوریه در خاک سوریه در نزديکي مرزهایش با این کشور ميزبان رئیس اقلیم کردستان عراق، معاون عربی و آفريقايی وزارت امور خارجه ايران و همچنین معاون رئیس جمهوری آمریکا بود. همچنین این اقدام نظامی در حالی صورت گرفته است که نیروهای مسلح ترکیه پس از کودتای نظامی اخیر با چالش دستگیریها و بازداشتها و اخراجها در سطوح مختلف مواجه بوده و آنکارا مزید بر سرگرم بودن با تصفیه گولنيستها در داخل و خارج با تنش هایی نیز (بواسطه نوع مواجهه با گولنيستها) در سیاست خارجی خود درقبال آمریکا و اروپا مواجه است. از سوی دیگر نزدیکی ترکیه با روسيه و ایران سبب بروز واکنشها و ابهاماتی از سوی بازیگران منطقه ای وفرامنطقه ای شده است.
در همین حال جان کری وزیر خارجه آمریکا روز چهارشنبه و همزمان با ورود نیروهای نظامی ترکیه به خاک سوريه در جده با مقامات عربستان سعودی و وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس و انگلیس دیدار و پیرامون مسائل سوریه و يمن گفتگو کرد. کری چند روز پیش از سفر به آفریقا و منطقه خلیج فارس گفته بود که کشورهایی که از رژیم سوریه حمایت می کنند و کشورهایی که از مخالفان بشار اسد حمایت می کنند، لازم است برای پایان دادن به جنگ در سوریه کنار هم بیایند.
این درحالي است که وزیر خارجه آمریکا و سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه قرار است روز جمعه 5 مرداد در ژنو دیدار و گفتگو کنند. وزارت خارجه روسیه اعلام کرد وزیران خارجه دو کشور همچنین روز چهارشنبه به صورت تلفنی با هم گفتگو کردند.
در همین حال، وزارت خارجه ایالات متحده نیز روز سه شنبه اعلام کرد که آمریکا و روسیه در گفتگوها بر سر همکاری برای کاهش جنگ داخلی در سوریه پیشرفت داشته اند، اما هنوز توافق نهایی بدست نیامده است. جان کری چند روز پیش ابراز امیدواری کرده بود مذاکرات بین آمریکا و روسیه درباره همکاری نظامی در سوریه علیه داعش به زودی پایان خواهد یافت و گفت که احتمال دیدارش با سرگئی لاوروف نیز "بسیار زیاد" است. وزیر خارجه آمریکا روز دوشنبه گفت تیم های فنی آمریکا و روسیه این هفته در مورد جزئیات توافق دو کشور در مورد جنگ داخلی سوریه گفت و گو می کنند.
سفر جان کری به منطقه در حالی صورت گرفته است که گفت و گوها برای بحران سوریه با مذاکرات مقامات ایران و ترکیه و روسیه وارد مرحله جدیدی شده است و پنجشنبه گذشته مولود چاووش اغلو، وزیر خارجه ترکیه بدون اعلام قبلی به رسانه ها وارد تهران شد و چند ساعت با وزیر امور خارجه ایران به گفت و گو پرداخت. او پس از این دیدار گفت: "ما باید تلاش‌های خود را افزایش دهیم. مساله سوریه با گذشت زمان عمیق‌تر و بیش از پیش غیرقابل حل می‌شود." نخست وزیر ترکیه هم روز شنبه گفت که طی ماه های آینده تحولات مثبتی در حل بحران سوریه رخ خواهد داد. در همین حال آمریکا و نماینده سازمان ملل در سوریه تلاش می‌کنند با نزدیک کردن مواضع طرفین درگیر در سوریه، مقدمات آتش بس و برگزاری نشست صلح را فراهم کنند.
بنظر می رسد ترکیه برای ورود به خاک سوریه هماهنگی های قبلی خود را با آمریکا، روسیه، ایران، عراق، اقلیم کردستان عراق و اسرائیل انجام داده است، آنکارا به دلیل نگرانیهایی که از خودمختاری یا استقلال کردهاي سوريه دارد به این حمله دست زده است
جلوگیری از ایجاد یک منطقه فدرالی کردی
در مقطعی که ترکيه با حمله به خاک سوریه سعی دارد از پيشروی کردهای سوريه به طرف مرزهای شمالی این کشور و احتمال تشکيل يک دولت فدرالی در کنار مرزهای خود جلوگيری کند، ديدار مسعود بارزانی از ترکيه و احتمال مذاکرات او با جو بایدن پر اهميت تلقی می شود. از نکات دیگری که محتمل است در جريان اين ديدار مورد بحث قرار گيرد، از سر گيری مذاکرات صلح ميان دولت ترکيه و گروه شورشی حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) خواهد بود.
همزمان حضور معاون عربی و آفریقاي وزارت خارجه ایران در آنکارا متعاقب دیدارهای متقابل وزرای خارجه دو کشور و سفر قریب الوقوع پوتین به ترکیه پس از دیدار اخیر اردوغان از روسیه از داشته های پساکودتای نافرجام در دیپلماسی ترکیه است که می تواند در صورت کاربرد صحیح از این پتانسیلها در راستای نقش حساس منطقه ای و برقراری توازن در سیاست خارجي خود از آنها بهره مند گردد. هرچند که جو بايدن معاون رياست جمهوری آمريکا با تاکید بر تعهد واشنگتن بر همپیمانی با آنکارا در تلاش است با حفظ مناسبات نزديک خود، ترکيه را از نزدیکی بيشتر با روسيه و ایران حداقل در بازیهای ژئوپوليتيکي منطقه بویژه بحران سوريه باز دارد. وی در سخنانی در ترکیه با یادآوری اینکه آمریکا حتی زمانی که کودتا در حال جریان بود، این اقدام را محکوم کرد، گفت ما هیچ تمایلی نداریم که از کسانی حمایت کنیم که به متحدان ما آسیب می زنند. اما در عین حال انتظار داریم ضرورت های استاندارد حقوقی ما رعایت شود. بایدن همچنين حزب کارگران کردستان موسوم به پ.ک.ک را در کنار داعش قرار داد و گفت محال است این گروه های تروریستی بتوانند ارزش های ما را تغییر بدهند و ما را بترسانند.
این اظهارات در حالی است که آمریکا با پیشمرگه های اقلیم کردستان عراق و برخی نیروهای کرد سوریه برای مبارزه با داعش همکاری دارد و دولت حزب عدالت و توسعه از کمک واشنگتن به نیروهای حزب کردی دموکراتیک سوریه ناخرسند و نگران است.
معاون اوباما همچنین در سخنان خود به نیروهای کرد سوریه هشدار داد اگر از نوار شرقی فرات عقب نشینی نکنند، حمایت آمریکا را از دست خواهند داد. واکنشي که می تواند رضایت آنکارا را بخود جلب کند. در همین حال روز چهارشنبه وزارت خارجه سوریه اعلام کرد که ورود تانک های ترکیه به منطقه مرزی جرابلس، تجاوز به تمامیت ارضی سوریه و نقض حاکمیت این کشور است و بر مبارزه با تروریسم در سوریه ضمن هماهنگی با دولت این کشور تاکید کرد. این در حالیست که مقام‌های ترکیه می‌گویند هدف از این عملیات پاکسازی مرز ترکیه از گروه‌های تروریستی، کمک به ایجاد امنیت در منطقه مرزی و حمایت از تمامیت ارضی سوریه است.
همچنين حمله ترکیه به شهر جرابلس بعد از انفجار انتحاری چند روز پیش به یک مراسم عروسی در شهر کردنشین غازی عنتاب صورت گرفته است. ترکیه می‌گوید این انفجار کار نیروهای داعش بوده و حال این کشور می‌خواهد نیروهای داعش را از مرزهایش دور کند.
چرایی حمله به شمال سوریه
به دنبال اعزام تانک ها و نیروهای نظامی ترکیه به شهر مرزی جرابلس که در کنترل داعش است، مقامات کرد سوریه دخالت نظامی ترکیه در سوریه را "حمله ای آشکار" خواندند و هشدار دادند که آنکارا در حال ورود به باتلاق است. رئیس حزب دموکراتیک کرد سوریه در توییتی نوشت "ترکیه در باتلاق سوریه است و مانند داعش شکست خواهد خورد."
همزمان مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه روز چهارشنبه و به دنبال آغاز عملیات نیروهای ترک در شمال سوریه گفت رزمندگان کرد سوری باید به شرق رود فرات بازگردند و در غیر این صورت ترکیه "هرچه که لازم باشد را انجام می دهد."
عملیات موسوم به "سپر فرات" ارتش ترکیه در مرز سوریه برای نخستین بار است که از پائیزگذشته – که ترکیه یک جنگنده روسی را در همان مناطق ساقط کرد – انجام می‌شود. نیروهای کرد سوریه از آغاز بحران در آن کشور در اوایل سال ۲۰۱۱ تاکنون، بخش‌های وسیعی از مناطق شمال سوریه در نزدیکی مرزهای ترکیه را تصرف کرده‌اند و آنکارا همواره هشدار داده که رود فرات "خط قرمز" آن کشور خواهد بود.
جو بایدن در حین دیدارش از ترکیه به نیروهای کرد سوریه هشدار داد اگر از نوار شرقی فرات عقب نشینی نکنند، حمایت آمریکا را از دست خواهند داد. واکنشي که می تواند رضایت آنکارا را بخود جلب کند.
آنکارا نگران است که پیشروی کردهای سوریه به سمت ترکیه و گذر از رود فرات – که در شرق جرابلس جاری است و در چند روز اخیر صحنه تحرکات نظامی ارتش ترکیه بوده است – می‌تواند منجر به تشکیل یک نوار متحد کردی شود.
همزمان با عملیات سپر فرات ،ارتش سوریه و پیکارجویان فتح الشام نیز روز چهارشنبه نبرد سنگینی را در جنوب شهر حلب آغاز کردند. مرکز این درگیری تپه "ام القراء" گزارش شده است.
در تصاویر ویدیویی که ارتش سوریه منتشر کرده، حمله های هوایی و بمباران و تیراندازی علیه مواضع فتح الشام در محوطه دانشکده نظام حلب دیده می شود، که اوایل ماه جاری میلادی به دست پیکارجویان این گروه وابسته به القاعده افتاد.
در دیگر سو صلاح الدين دميرتاش، يکی از دو رهبر حزب دموکراتيک خلق ترکيه يا اچ.دی.پی که از حقوق اقليت کرد حمايت می کند، ديروز در ديدار با بازماندگان قربانيان حملۀ انتحاری غازی عنتاب خطاب به دولت ترکيه و در اشاره به جنبش گولنيست ها گفت برای رهايی از شر تروريسم بايد با آنها همکاری کند.
او خطاب به اردوغان گفت "به ما گوش کن، صدای اپوزيسيون را بشنو، دولت درون دولت را پاسخگو بدان، وگرنه آنها به کشتن ما ادامه می دهند، بگذار با هم با آنها برخورد کنيم، بگذار در کنار هم بايستيم. بگذار کسانی را که مرتکب چنين کشتاری شدند به سزای اعمالشان برسانيم، بگذار با هم با آنها بجنگيم. اگر اين مملکت مال ماست، اگر همه ما بر تمامی بخش های آن حق داريم، پس بياييد با هم، با صلح و صفا، آن را از نو بسازيم."
آمادگی پ.ک.ک برای مذاکرات صلح با ترکیه
اتحاد جوامع کردستان يا کی.سی.کی که تشکيلاتی متشکل از همۀ گروه‌های مدافع حقوق کردها، از جمله پ.ک.ک است در بيانيه ای برای بازگشت به مذاکرات صلح با دولت ترکيه اعلام آمادگی کرده است. کی.سی.کی از دولت ترکيه خواسته پيشقدم شود، و اولين گام را در اين زمينه بردارد.
کی.سی.کی در این بيانيه تصريح کرده است که همه، چه در داخل و چه در خارج ترکيه، اعم از کشورهای دوست و نهادهای غير دولتی از اين اقدام به عنوان يک حرکت صلح آميز و مسالمت جويانه حمايت می کنند. اتحاد جوامع کردستان به دولت ترکيه يادآور شده آماج حمله انتحاری غازی عنتاب در واقع کسانی بودند که خواهان صلح بودند و برای رسيدن به دموکراسی، برابری و آزادی مبارزه می کردند.
مخلص کلام
بنظر می رسد ترکیه برای ورود به خاک سوریه هماهنگی های قبلی خود را با آمریکا، روسیه، ایران، عراق، اقلیم کردستان عراق و اسرائیل انجام داده است، آنکارا به دلیل نگرانیهایی که از خودمختاری یا استقلال کردهاي سوريه دارد به این حمله دست زده است تا مانع از استقرار آنها در فرات شرقی و ایجاد کريدوري با پ.ک.ک در داخل ترکیه شود .هشدار جوبايدن به کردهای سوریه مبنی بر نزدیک نشدن به شرق فرات حاکی از این است که در صورت تحقق این خواسته، آنکارا از کمک واشنگتن به نیروهای کرد سوری آنگونه که باید ناخرسند نخواهد شد. از سوی دیگر تاکید جان کری در رابطه با ضرورت مذاکرات حامیان داخلی و خارجی بشار اسد با مخالفان داخلی و خارجی او به منظور مقابله با داعش و حل بحران سوریه نشان می دهد که همه طرفها جدیت بیشتری در مبارزه با داعش بروز می دهند. همچنین تفاهم احتمالی مسکو و واشنگتن در نشست پیش رو در ژنو در راستای عملیات علیه داعش نشانگر جدی تر شدن طرفها پس از سنگینی نسبی کفه تراروزي روسیه و ایران با تمایل ترکیه به همکاری بیشتر با این دو کشور در سوریه است.
از مجموعه تحولات اخیر در سوریه و رویکردها و اقدامات بازیگران از قبیل استفاده روسیه از پایگاه هوایی نوژه علیه داعش و مخالفان نظامي اسد در سوریه، بهبود مناسبات ترکیه با روسیه و اسرائیل، افزایش مشورت های ترکیه با روسیه و ایران، تحولات پساکودتای داخلی در ترکیه و بروز چالشهایی در روابط ترکیه با غرب و عربستان و امارات و قطر چنین برمی آید که تفاهمات نانوشته ای میان بازیگران حاصل شده است از جمله اينکه:
بشار اسد تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سوریه بسیار خسارت دیده مادی و معنوی و تخريب شده باقی می ماند اما در انتخابات آتی کاندیدا نمیشود. اما حزب بعث و علویها ازطریق انتخابات و با راي مردم در قدرت سهیم خواهند شد.
آمریکا، روسیه، ایران و سوريه به ترکیه اطمینان می دهند که در حفظ تمامیت ارضی سوریه و عدم استقبال یا خودمختاري کردهاي سوریه کوشا باشند.
همه بازیگران داخلی و خارجی صحنه سوریه به روند حل بحران و فراهم نمودن زمینه انتخابات آزاد در این کشور مساعدت کنند و مخالفان بشار اسد مانعی برای فعالیت و مشارکت سیاسی حزب بعث و طرفداران اسد ایجاد نکنند.
پس از دفع داعش و تروريستها مخالفان مسلح میانه روی بشار اسد سلاحهای خود را به نیروهای سازمان ملل متحد تسلیم نمايند. برغم رسیدن به توافق احتمالی مورد اشاره با توجه به پیچیدگی ها و تضادهای موجود در بازی سوریه و نگرانی عربستان و متحدین عربی این کشور از روند حل بحران در سوریه و کمک های آمریکا و ترکیه به نیروهای مسلح مخالف اسد و حمایت روسیه و ایران وحزب الله لبنان از بشار اسد تردیدهایی نسبت به وقوع صلح در سوریه به ذهن متبادر می گردد. هرچند که اگر همه طرفها در مورد ماندن اسد تا انتخابات و عدم نامزدی او در انتخابات آتی ریاست جمهوری به تفاهم برسند می توان گفت که بخش عمده ای از روند صلح را پیموده اند بویژه آنکه آمریکا و روسیه با این رویکرد همخوانی دارند و ایران نیز اگر از مشارکت حامیان اسد در فرایند حل بحران و فعاليتهاي سیاسی سوریه از دوره پسااسد اطمینان خاطر داشته باشد با این سناریو مخالفتی نخواهد کرد و ترکیه نیز در ازای همکاری اسد با اين کشور علیه حزب دموکراتیک کردی و نیروهای مدافع خلق وابسته به آن و عدم اجازه به کردها برای رسیدن به خودمختاری یا استقلال به توافق احتمالی پشت پرده رسیده اند، بگونه ای که در چند روز گذشته نیروهای کردی مشترکا از سوی ارتش سوریه و ترکیه آماج حملات آنها قرارگرفته است. جمله غایی اینکه اگر چه مبارزه با داعش جدي تر و احتمال تضعیف یا حذف آن از سوریه و عراق می رود اما تحرکات پراکنده داعش و ساير گروههاي تروریستی در این دو کشور و سایر کشورهای هدف ادله خواهد داشت.
افشار سلیمانی، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه و سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
