تثبیت موقعیت کردهای سوریه و استراتژی منطقه ای پ.ک.ک | فراتاب
کد خبر: 3915
تاریخ انتشار: 4 شهریور 1395 - 13:01
فابریس بالانش
فابرییس بالانش استاد دانشگاه لیون و پژوهشگر مهمان در مرکز تحقیقات واشنگتن است که در این مقاله به بررسی چشم انداز آتی وضعیت کردهای سوریه در راستای تلاش برای ایجاد دولتی کردی پرداخته است

فراتاب - گروه بین الملل /  فابریس بالانش: تا زمانی که کردها اهدافشان را در قلمروی مجاور شمال سوریه پیگیری می کنند، فاکتورهای غیرنظامی متفاوتی شامل وضعیت دموگرافیک، اقتصاد، آب و موضوعات مربوط به نفت تعیین کننده خواهند بود که دولت کوچک در حال پیدایش آن ها در دراز مدت ماندنی است یا خیر؟ اگرچه هنوز دشوار است که به طور کلی آینده ای را برای سوریه متصور باشیم، اما وجود منطقه کردنشین خودمختار در مرزهای شمالی این کشور که هر روز بر خودمختاری اش افزوده می شود، تبدیل به یک واقعیت شده است. مرزهای کردستان سوریه (روژآوا) تاکنون مبهم مانده و ممکن است متفاوت از آن چه که توسط PYD حزب واحد دموکراتیک کردهای سوریه به طور رسمی اعلام کرده اند، باشد. تاکنون تلاش های روزافزون گروه برای گسترش و ایجاد کانتون هایش تعهدی مستحکم و پابرجا برای جمع کردن کردهای سوریه، در دولت کوچک از لحاظ اقتصادی قابل تداوم بازتاب یافته است که به شکل آزار دهنده ای مرزهایش را تا دریای مدیترانه گسترش می دهد؛ چشم اندازی که همچنین می تواند اهداف سازمان پدری اش در ترکیه- PKK- حزب کارگران کرد را توسعه ببخشد.

 

جمعیت کردی یک اکثریت آشکار در کردستان سوریه
پس از پیروزی آن ها در ژانویه 2015 در کوبانی، PYD تلاش برای گسترش قلمرو اش را ادامه داد. بخش وسیعی از این بسط سرزمین با هزینه مبارزه با داعش حاصل شد اما کردها مناطق دیگری را نیز از دیگر گروه های شورشی در کریدور Azaz و از ارتش سوریه در حسکه تصرف کردند. حتی اگر این مناطق فقط به چند مایل مربع محدود باشد، با این وجود به لحاظ استراتژیک اهمیت زیادی دارند؛ برای مثال حسکه یک مرکز استانی است. بنابراین به دست آوردن سایر مناطق همسایه قابل توجه و اهمیت است.
از لحاظ همگنی مناطق کردی عفرین، کوبانی و قامیشلی، PYD در تلاش است تا سرزمین هایی را که اعراب و کردها باهم در آن مناطق می زیند و حتی برخی مناطق غیرکردنشین را تسخیر و فتح کند. هدف نهایی گروه ایجاد مجاورت سرزمینی میان سرزمین های کردهاست؛ هدفی که با گرفتن تل ابیض در بهار 2015 و منبیج در روزهای اخیر (به لحاظ فنی، تهاجم به منبیج توسط نیروهای دموکراتیک کرد- عرب سوری یا همان SDF رهبری و هدایت می شد، اما کردها خود به تنهایی 90 درصد اعضای این ائتلاف را تشکیل می دهند) تقویت شده است. پیروزی ماه فوریه در الشدادی در جنوب استان حسکه- سرزمینی غیرکردی- بر پایه کنترل منابع نفتی مجاور و قطع جاده داعش میان موصل و رقه بوده است.


امروزه PYD منطقه ای را کنترل می کند که تقریبا دو میلیون نفر در آن زندگی می کنند اما فقط 60 درصد این جمعیت کرد هستند. در کانتون جزیره شرقی (aka Cizire و کانتون کوبانی مرکزی کردها اکثریت حداقلی یعنی 55 درصد جمعیت را تشکیل می دهند. در ناحیه افرین در غرب (جزیی از تقسیمات رسمی سوریه) جمعیت تقریبا 100 درصد کرد هستند اما نقشه های PYD مربوط به کردستانن سوریه (روژاوا) نشان می دهد که کانتون عفرین در نهایت با Azaz ، جرابلس، بخش های الباب شمالی و منبیج در شمال یکی خواهند شد که نتیجه اش کاستن از غلظت جمعیت کردی و رساندن آن به حدود 30 درصد است. احتمالا PYD تلاشی برای تسخیر سرزمین های عرب و ترکمن نشین Azaz و جرابلس را در چند ماه آینده نخواهد داشت؛ چراکه آن ها مزیت و موقعیت استراتژیکی ضعیفی در حال حاضر دارند. این موضوع برای ترکیه نیز بسیار حساسیت برانگیز خواهد بود؛ آنکارا در همین راستا دیروز عملیات نظامی جدیدی را در منطقه جرابلس آغاز کرد.
به دلایل دموگرافیک و استراتژیک، کردها تمایلی برای حمله به رقه، پایتخت خودخوانده خلافت داعش، حداقل تا زمانی که بتوانند میان افرین و کوبانی راه اتصالی ایجاد کنند، ندارند. اگر داعش بخواهد تهدیدی جدی از رقه برای کردهای سوریه آغاز کند، کردها ممکن است اقدام به حمله به آن جا کنند؛ همان گونه که در خصوص الشدادی زمانی که نیروهای داعش حسکه را تهدید کردند، عمل کردند. اما جمعیت الشدادی یک پانزدهم رقه است بنابراین محاسبات نیز متفاوت خواهند بود.

 

پاکسازی قومی

هرچه که PYD بر قلمرواش می افزاید جمعیت غیر کرد بیشتری را در سرزمین اش ادغام می کند. این مساله خصوصا درباره منطقه منبیج که میان رود فرات و عفرین واقع شده، بیشتر صدق می کند؛ جایی که کردها کم تر از یک چهارم جمعیت را تشکیل می دهند. اما به نظر می رسد PYD در راستای هدف اتصال میان کانتون هایش به پیش می رود و رهبران گروه معتقدند که تلاش های کردسازی مختلف می تواند به آوردن بخش بزرگی از جمعیت تحت لوای آن ها کمک کند. اسامی دهکده ها و نقشه های منتشر شده توسط وکالت نامه فرانسوی نشان می دهد که نسبت قابل توجهی از جمعیت مردم محلی که به صورت رسمی تحت عنوان عرب طبقه بندی شده اند، در واقع ریشه های کردی دارند. در صورت تفوق PYD این عرب زبان های کرد می توانند به راحتی گزینه وصل دوباره خود با ریشه های کردی شان را انتخاب کنند. علاوه بر این اگر پناهجویان عربی که قبلا آن جا می زیستند دیگر به آن منطقه باز نگردند یا پناهجویان کرد علاقه مند باشند که بر اساس دعوت PYD به آن جا بازگردند، وضعیت دموگرافیک منطقه می تواند اساسا اصلاح شود. این مساله به ویژه در خصوص بخش تل ابیض منطقه ای که عرب های حامی داعش مقبولیتی ندارند، صدق می کند.
متاسفانه ممکن است کردها بخواهند بر ضعف دموگرافیک خود در برخی بخش های شمال سوریه از طریق پاکسازی قومیتی یا اتحاد با قبایل عربی که می خواهند در کنار قوی ترین بازیگر مرزی، انتقام خود را بگیرند، غلبه کنند. برای مثال بسیاری از قبایل چیزی بیش از حذف رقبایشان را نمی خواهند؛ رقبایی که با داعش همکاری کرده و در کنار آن ها قرار گرفتند. این همان استراتژی قبیله shammar به رهبری شیخ حمیدی دهم ال هادی در جنوب شرقی حسکه است. PYD همچنین امیدوار است که بخشی از جمعیت یک میلیونی کردی که در حال حاضر در دمشق و حلب زندگی می کنند را جذب کند. آن ها برای تحقق این امر، نیاز دارند تا وضعیت اقتصادی بد روژآوا را بهبود ببخشند.


کمیابی آب
پیش از جنگ، رژیم اسد عمدا منطقه کردنشین را توسعه نیافته نگاه داشت؛ عمدتا به عنوان راهی برای ترغیب کردها برای مهاجرت به شهرهای بزرگی که بتوانند راحت تر «تعریب» (عربی سازی) شوند. در آن زمان با منطقه Jazira هم به شکل مشابهی رفتار می شد. این منطقه به عنوان یک نوع مستعمره داخلی که منحصرا به تولید محصولات جو و کتان می پرداخت، ایفای نقش می کرد. امروزه، کشاورزی منطقه شکلی بسیار سنتی داشته و به طرز چشمگیری از ابتدای قرن حاضر از کمبود آب رنج می برد. مصرف بالای آب در مرزهای ترکیه میزان آب در شمال سوریه را کاهش داده است و رژیم اسد هیچ تلاش جدی ای برای حل این مشکل نکرد. بر عکس دره فرات جایی که کشاورزان به آب ارزان و فراوان به دلیل پروژه های آبیاری دولتی دسترسی دارند، کشاورزی در جزیره با چاه های شخصی انجام می شود. در سال های منتهی به جنگ، خشکسالی و سه برابر شدن قیمت سوخت برای پمپ های موتوری سبب کاهشی محسوس در میزان سطح زیر کشت منطقه حسکه شد.
بسط پروژه آبیاری رود دجله برای سال 2008 طراحی شده بود اما فقدان خواست سیاسی در دمشق و در نهایت شورش سبب شد تا از اجرای آن جلوگیری شود. در دوره بعد از جنگ کمبود آب ممکن است مهمترین مشکل پیش روی کردستان سوریه باشد، زیرا کشاورزی مهم ترین منبع درآمد مردم محلی است. حتی اگر سیستم اجرایی به ایستگاه پمپ دجله اولویت بدهد، عقد قرارداد با عراق و ترکیه برای بهره برداری از رودخانه برایشان ضروری و لازم است. بشار اسد در سال 2008 با ترکیه به چنین موافقتی دست یافته بود؛ اما حالا همه عوامل و پارامترها تغییر یافته است.
به علاوه کنترل کردها بر سد تشرین رود فرات می تواند فرصت هایی را برای آنان فراهم کند تا آبیاری و آبرسانی در غرب کردستان سوریه را که از کمبود آب رنج می برد، بهبود ببخشند.

 


نفت کردستان سوریه تاکنون قابل صدور نبوده است
وجود چاه های نفت در Jazira سرمایه ای برای کردهاست. قبل از جنگ میادین نفتی در al-Malikiyah و الشدادی تقریبا یک سوم تولید 380000 بشکه ای نفت خام کشور را تولید می کردند. از آن زمان تا کنون این میزان به دلیل فقدان تعمیرات و بسته شدن خط لوله سقوط کرده است. با این وصف نفت، منبع عمده عایدی سیستم اجرایی کردستان سوریه شده است و این موضوع به آن ها پتانسیلی برای خودمختاری انرژیتیک در آینده می دهد. در نتیجه کردستان سوریه اگر راه حل انتقال مناسبی را پیدا کند، می تواند تولیدات بیش تری را صادر کند.
صادرات مستقیم از طریق ترکیه غیر ممکن به نظر می رسد. اگر خط لوله اصلی به پایانه ساحلی Banias سوریه بازگشایی شود، کردهای سوریه در نهایت می توانند نفتش را به دولت سوریه بفروشند، اما دمشق مطمئنا با پرداخت بهای کامل برای "نفت خودش" مخالفت خواهد کرد. متناوبا، کردهای سوری می توانند از خط لوله کردهای عراقی به ترکیه استفاده کنند اگرچه این موضوع نیاز به توافقنامه ای با دولت منطقه ای اقلیم کردستان عراق KRG دارد. حزبی که در حال حاضر در آن جا در قدرت است حزب دموکرات کردستان (KDP) روابط نامناسبی با PYD به دلیل دهه ها ی طولانی تنش با PKK دارد. گروه های ترک و عراقی از ایدئولوژی های کاملا متفاوتی تبعیت می کنند و توسط رهبران قدرتمندی اداره می شوند که از یکدیگر متنفرند. در نتیجه، تجارت میان کردهای سوری و KRG غیرقابل پیش بینی شده است. این موانع می توانند مشکلات بلند مدتی را برای کردستان سوریه ایجاد کنند؛ زیرا KRG تنها سرزمین اتصال دهنده اش با جهان بیرون در کنار مرزهای ترکیه که بسته شده اند و دره فرات که تحت کنترل داعش است، واقع شده است.

 


کریدور PKK به دریای مدیترانه
توصیف موقعیت نفتی، موانع عمده برای پایداری کردستان سوریه را روشن کرد؛ انزوا. جامعه کردی بسیار ارتجاعی است و می تواند شرایط زندگی اسپارتی را بپذیرد اما بسیاری از مردم مناطق تحت کنترل PYD را ترک می کنند. برای توقف ریزش جمعیت PYD نیاز به بهبود اقتصاد خود دارد؛ اقتصادی که نیازمند جریان آزاد کالا هم به داخل منطقه و هم به سوی سایر کشورهاست. امکان بهبود روابط با ترکیه و KDP به زودی وجود ندارد و جدول زمانی ریشه کن شدن داعش و با ثبات شدن فرات نامشخص است.
بنابراین، تنها آلترناتیو ممکن و موجود ایجاد اتصال غربی با حلب و منطقه تحت کنترل رژیم است که در این باره هم PYD نیاز به تسریع جدول زمانی اش برای ایجاد یک لینک قلمرویی با عفرین و کوبانی دارد. یادآوری این نکته اهمیت دارد که پ.ک.ک منشا و سرچشمه حزب اتحاد دموکراتیک است و در اهداف منطقه ای با او سهیم است. گسترش قلمروی کردهای سوریه به دریای مدیترانه می تواند هر دو هدف ایجاد تسهیلاتی برای استقلال کردستان ترکیه و همگرایی وسیع تر با KRG فراهم کند. واشنگتن پرمدعا در نهایت می تواند KRG را به منظور بازگشایی مرزهایش برای کردستان سوریه تحت فشار قرار دهد. PYD در راستای اعتماد سازی هیچ گونه جاه طلبی برای رسیدن به دریای مدیترانه را مورد اشاره قرار نداده است. برقراری ارتباط میان شکاف 70 کیلومتری بین مرزهای غربی مورد ادعای کردهای سوریه و ساحل شامل موانع عظیمی است. نه تنها سراسر منطقه مذکور را جمعیت غیرکرد تشکیل می دهد بلکه ترکیه و هرکسی که سرزمین حیات Alawite را تحت کنترل دارد با این امر مخالفتی قاطعانه خواهند کرد. هم اکنون بدون شک حداقل برخی کردها رویای تاسیس یک بخش کردی را دارند اگرچه تا آن چشم انداز فاصله دارند.
در نهایت جنگ توانست طلیعه ای در قلمروهای دیگر باشد و پروژه های منطقه ای PKK و PYD را به پیش ببرد؛ همانند یک دولت علوی در ساحل و یا یک دولت عرب سنی در شرق دور. نقشه های رسمی کردهای سوریه در حال حاضر یک مرز غربی را در سر می پرورانند که مسیر آن ها را به لبه های سرزمین حیاتی علوی می رساند؛ بنابراین ایجاد روابط اقتصادی دوستانه و مزیت دسترسی ساحلی با چنین نهادهایی در طولانی مدت مورد پرسش نیست.

 

منبع: www.washingtoninstitute.org

برگردان به فارسی: سمیرا محتشم
بازنشر مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.

 

نظرات
آخرین اخبار