فراتاب – گروه بین الملل: هند و افغانستان یک رابطه قوی بر اساس مشترکات تاریخی و فرهنگی دارند. رابطه این دو کشور تنها محدود به دولت دهلی نو و کابل نیست؛ بلکه پایه های آن در ارتباطات تاریخی و مبادلات بین مردم دو کشور نیز قرار دارد. بخش مهمی از روابط هند و افغانستان متأثر از رابطه اقتصادی و کمکهای هند به این کشور میباشد که به نظر میرسد در سالهای اخیر و با تشکیل دولت وحدت ملی افغانستان گسترش بیشتری یافته است؛ یکی از همکاری های مهم هند در امور اقتصادی افغانستان مشارکت در زیرساختهای اقتصادی و طرحهای توسعهای همچون ساخت سد سلما در استان هرات میباشد که در راستای سیاستهای اقتصادی و سیاسی این کشور می باشد. به همین بهانه تلاش میشود تا در نوشته پیش رو نگاهی کوتاه به سیاستهای هند در طرحهای بازسازی افغانستان در سالهای اخیر داشته باشیم.
با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، در سال 2014 و امضای توافقنامه سیاسی میان دو مدعی پیشرو یعنی دکتر اشرف غنی و دکتر عبدالله عبدالله، دولت وحدت ملی افغانستان در 29 سپتامبر 2014 تشکیل گردید. با تشکیل دولت وحدت ملی، انتظار می رفت که دوره جدید، منادی صلح و ثبات در این کشور باشد. اما، متاسفانه برخلاف انتظارات، این آرمان تا کنون تحقق نیافته است. به طوریکه وضعیت بی ثبات امنیت داخلی افغانستان به صورت یک نگرانی عمده برای افغانستان و نیز کشورهای منطقه و فرامنطقهای همچون هند، ایران و چین باقی مانده است. با این حال، دولت جدید در مورد مسائل مهم سیاست خارجی، نگرش های مهمی از جمله توسعه همکاریهای اقتصادی، اتخاذ نموده است، هرچند بخش مهمی از این موضوع متأثر از تحولات منطقه ای از جمله تغییر روسای دولتها و یا تغییرات سیاسی منطقهای و یا جهانی بوده است.
در این بین، رابطه با هند از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار بوده است؛ البته مودی، نخست وزیر هند نیز با بیان اصطلاحاتی چون «اول همسایه»[1] همواره بر ضرورت روابط سیاسی و اقتصادی با هند تأکید داشته است. نقطه عطف مهم در این زمینه، موافقتنامه همکاری استراتژیک بین دو کشور در سال 2011 میباشد که باعث تقویت روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور گردید. گرچه روابط هند و افغانستان در دورههایی چون تسلط طالبان با فراز و نشیبهایی همراه بوده است، اما این رابطه با روی کار آمدن اشرف غنی، با تشدید روابط، در حال گسترش میباشد، به طوریکه هند به بازیگری بزرگ در بازسازی افغانستان پس از طالبان تبدیل شده است. به عبارتی میتوان گفت، تعامل هند با افغانستان پس از طالبان و با شکل گیری دولت وحدت ملی گردشی فوری پیدا کرد.
رئيس جمهور افغانستان، دکتر اشرف غنی، اولین سفر رسمی خود به دهلی را در 27- 29 آوریل 2015 انجام داد. در طول سفر، دو کشور تعهد خود را به صبر و حوصله و تلاش سیستماتیک جهت تقویت مشارکت استراتژیک هند و افغانستان، با تمرکز صریح بر رابطه بلند مدت تصدیق نمودند.
بعد از سفر غنی به هند، مودی نخست وزیر هند، نیز در دسامبر 2015 از افغانستان دیدار کرد که این سفر باعث تقویت بیشتر روابط دو کشور و تعهد هند به بازسازی کشور جنگ زده افغانستان گردید. با گسترش روابط سیاسی، هند نقشهایی را در زمینه بازسازی افغانستان به عهده گرفت.
هند پیش از این نیز در برنامه های توسعه افغانستان مشارکت داشته است. برنامه های اقتصادی و توسعه ای هند در افغانستان، تحت عنوان پروژه های توسعه ای کوچک موسوم به [2](SDP) از سال 2006 آغاز گردید که در زمینه های کشاورزی، توسعه روستایی، آموزش، بهداشت، آموزش حرفه ای، و غیره می باشد. (SDP) در دو فاز در سالهای 2006 و 2008 و با اختصاص هزینهای بالا به اجرا درآمد، هرچند اجرای این برنامه با فراز و نشیبهایی همراه بود.
با تشکیل دولت وحدت ملی، برنامههای توسعهای هند در افغانستان ادامه یافت و مکاریهای دو کشور در زمینههای مختلف از جمله اقتصادی گسترش بیشتری مییابد. بر این اساس، هندوستان در تکمیل تعدادی از پروژه های زیربنایی متوسط و بزرگ مشارکت نمود که برخی از آنها عبارتند: احداث 218 کیلومتر جاده زرنج و دلارام برای تسهیل حرکت کالاها و خدمات به مرز ایران؛ بازسازی ولایت کندز که در اکتبر 2015 تحت کنترل طالبان درآمده بود، ارتقاء مبادلات تلفنی در 11 استان و... این کشور همچنین با تامین 120 هزار تن گندم جهت برطرف کردن نیازهای فوری افغانستان موافقت نموده است. ساخت و ساز و افتتاح ساختمان پارلمان افغانستان نیز که توسط هند تحت عنوان همکاری های توسعه هند ساخته شده، در راستای همین سیاستها میباشد.
انعقاد قرارداد چابهار میان سه کشور ایران، افغانستان و هند نیز از دیگر طرحهای مشارکت هند در افغانستان میباشد که طلیعه دورهای جدید برای روابط هند و افغانستان و نیز ایران است.
گذشته از این، افتتاح سدی که با حمایت مالی هند ساخته شده، روابط هند و افغانستان را به شدت تقویت کرده است. سد آبیاری سلما «سد دوستی هند و افغانستان» که با پروژه ای بالغ بر 300 میلیون دلاری ساخته شده، یکی از بزرگترین پروژه‌های اقتصادی و زیربنایی میباشد که به بهره‌برداری رسیده است. این سد جهت آبیاری بر رودخانه هریرود در منطقه چشت شریف در ولایت هرات ساخته شده است. برنامه کمکهای گسترده دهلی نو جهت توسعه افغانستان، با اختصاص هزینه ای بالغ بر 2میلیارد دلار، این کشور را به پنجمین اهدا کننده دوجانبه در افغانستان پس از ایالات متحده، انگلستان، ژاپن و آلمان تبدیل نموده است.
تلاش و تکاپوی هند در افغانستان علیرغم سنگ اندازی های پاکستان، نشانگر اهمیت موضوعاتی چون تجارت و بازرگانی، انرژی، تروریسم و گسترش تولید غیر قانونی مواد مخدر نزد این کشور و همچنین از عوامل مشترک میان هند و افغانستان و نیز سایر کشورهای منطقهای چون ایران است. از این رو برنامه کمک های عمرانی گسترده هند با هزینهای بالغ بر2 میلیارد دلار، نشانه ای قوی از تعهد این کشور به صلح، ثبات و امنیت در افغانستان است. البته این موضوع متأثر از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان نیز میباشد؛ زیرا هند نگران تشدید اختلافات داخلی افغانستان و در نتیجه بروز ناآرامیهای گسترده پس از خروج کامل نیروهای بینالمللی میباشد. موضوع تحویل 4 فروند هلیکوپتر نظامی MI-25 ، به افغانستان که با سفر حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی افغانستان و حکمت خلیل کرزی، معاون وزیر امور خارجه به دهلی نو در نوامبر 2015 اتفاق افتاد نیز حاکی از اهمیت امنیت افغانستان برای هند است؛ زیرا MI-25 هلیکوپترهایی نظامی میباشد و این اولین بار بود که هند تجهیزات تهاجمی در اختیار افغانستان قرار میداد. به عبارتی کمکهای هند که تا پیش از این به طور عمده به آموزش پرسنل نظامی در افغانستان محدود بود، با این تعامل به عرضه تجهیزات نظامی به افغانستان نیز گسترش یافت، بسیاری از مخالفان هدف هند از این اقدام را کمک به افغانستان در مبارزه علیه طالبان و دیگر گروه های تروریستی میدانند. هرچند در مقابل، بسیاری از کارشناسان نظامی معتقدند که این تجهیزات در حدی نیست که موجب تغییر جدی در میدان جنگ شود. با این حال هند امیدوار است با شراکت و کمکهای طولانی مدت خود در افغانستان بتواند به توسعه و امنیت این کشور کمک نماید.
البته حمایت کشورهای منطقه نیز برای افغانستانی امن، با ثبات و پایدار از نظر اقتصادی مهم میباشد. پذیرفته شدن افغانستان در نوامبر 2005 به عنوان هشتمین عضو انجمن آسیای جنوبی برای همکاری های منطقه ای و نیز موافقت با حضور این کشور به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای (SCO)در ژوئن 2012 حکایت از اهمیت افغانستان در منطقه دارد.
Nihar Ranjan Das, (2016) Afghanistan’s Relations with India and Iran: An Assessment of Ghani Period, India council of world affairs.
[1] neighbourhood-first
