فراتاب – گروه بین الملل: ترکیه به عنوان یک کشور غرب گرا سال ها به دنبال عضویت در اتحادیه اروپا بوده اما با امتناع اتحادیه روبرو شده است. درجریان بحران سوریه، ترکیه هم پیمان با آمریکا و عربستان، در مقابل ایران و روسیه قرار گرفت تا جایی که روسیه را قاتل مردم سوریه مورد خطاب قرار داد که موجب شد دو محور اصلی درجریان بحران سوریه شکل گیرد: یک، محور ایران -روسیه و دوم، محور آمریکا - ترکیه - عربستان.

اما بعد از کودتای نافرجام ما شاهد یک چرخش در سیاست خارجی ترکیه هستیم کشوری که هم پیمان آمریکا وعربستان و موافق رفتن اسد و کنار کشیدن وی بود. ترکیه درجریان سقوط هواپیمای روسیه در این کشور حاضر به عذرخواهی نبود و همین امر باعث شد روابط دو کشور به تیرگی کشیده شود که در جریان آن روسیه در زمینه تجارت ترکیه را مورد تحریم قرار داد. درچند سال اخیر دخالت ترکیه در تحولات خاورمیانه از جمله لیبی، تونس، مصر، سوریه و ... پیامدهای زیادی برای این کشور داشته و حتی اعتبار بین المللی ترکیه را خدشه دارکرده است. دریک سال گذشته درگیری های آنکارا با پ.ک.ک تشدید شده و مجموع این عوامل به نگرانی های جدی در ارتش و نیروهای نظامی در ترکیه دامن زد که مبادا امنیت کشور به چالش جدی تر و غیرقابل کنترلی کشیده شود. در این سال ها آنکارا در قبال پ.ک.ک و حزب دموکرات کردستان عراق سیاست دوگانه ای را اتخاذ کرده است؛ از یک سو برخورد شدید با پ.ک.ک و از طرف دیگر از حزب کردستان عراق حمایت می کرد.

کودتای ترکیه توسط نظامیان این کشور صورت گرفت و مدت زمان زیادی طول نکشید که با شکست مواجه شد و کودتای نافرجام به پایان رسید. از جمله عواملی که باعث شد کودتا شکست بخورد، اولا، سربازان کافی برای مقابله با مردم وجود نداشت. دوم، قطع نشدن رسانه ها و شبکه های اجتماعی، سوم، دستگیر نشدن رئیس جمهور و عدم برنامه ریزی مشخص برای اعلام محدودیت رفت وآمد مردم و نیز برخورد خشن و مسلحانه با مردم، چهارم، آمدن مردم به خیابان ها درحمایت از دولت و اردوغان که نشان از مشروعیت و محبوبیت اردوغان در نزد مردم دارد. شرایط پس از کودتا ایجاب می کند که ترکیه موضع دقیق خود را در قبال ناتو، آمریکا و اتحادیه اروپا و چگونگی مناسبات خود با کشورهای منطقه را مشخص و درجهت رفع بی اعتمادی های گذشته گام بردارد. ترکیه همواره در مواردی مانند آزادی بیان و عقیده از طرف اتحادیه اروپا مورد انتقاد قرار گرفته است و بارها اعلام کرده که این موضوع مانعی اصلی برای عضویت این کشور در اتحادیه اروپاست.

اوضاع حاکی از آن است که آمریکا و ترکیه منافع مشترکی در منطقه ندارند. آمریکا از استرداد گولن خودداری می کند و خواهان امتیازات جدیدی از ترکیه است. ترکیه تا قبل از کودتای نظامی 25 تیر دارای سیاست خارجی مارپیچ بوده است به این معنا که کشوری بود که با وجود عضویت در ناتو و تلاش برای عضویت در اتحادیه اروپا، ضمن آنکه خواهان رابطه دوستانه با اسرائیل بود، انتظار دوستی با دیگر کشورهای اسلامی نیز داشت. اما کودتا در ترکیه باعث شده است که ترکیه دوست و دشمن خود را بشناسد و تغییری در سیاست خارجی خود ایجاد کند و بیش تر به سمت تنش زدایی و اعتماد سازی و تعامل با شرق برود.

سیاست ترکیه را می توان در دو جهت داخلی و خارجی در بعد از کودتا بررسی کرد: درسیاست خارجی به سمت حل و فصل مسائل خود با کشورهای منطقه و احتمالا عراق و سوریه خواهد رفت؛ درسیاست داخلی نیز شاهد برخورد جدی تر و خشن تر دولت ترکیه با مخالفان و در رأس آن ها با کردهای عضو و یا نزدیک به «پ.ک.ک» هستیم. اردوغان پس از کودتا شروع به پاکسازی کودتاچیان در سیستم اداری کشور و ارتش کرد. همچنین پس از کودتا روابط تهران- آنکارا عمق بیش تری پیدا کرده است. سفیر ترکیه در تهران با اشاره به حمایت های مقام های ایرانی در ساعات اولیه کودتا در ترکیه، گفت: «این حمایت ها عمق ارتباط و روابط دو کشور را متجلی کرد. اعلام موضع مقام های ایرانی در ساعات اولیه کودتا و این که در کنار حکومت قانونی ترکیه بود و از حکومت دموکراتیک این کشورحمایت کردند برای ما ارزش بسیاری دارد.» در مکالماتی که بین رئیس جمهور ترکیه و ایران صورت گرفت، اردوغان بر لزوم همکاری بیشتر ترکیه، روسیه و ایران درمورد منطقه تأکید کرد.

به طورخلاصه می توان گفت سیاست خارجی ترکیه پس از کودتا تغییر کرده است به این معنا که سیاست خارجی این کشور نسبت به کشورهای منطقه از جمله ایران و روسیه منعطف تر شده است و این کودتا باعث شد که ترکیه در زمینه رفع بی اعتمادی ها نسبت به خود گام بردارد و به سمت اعتمادسازی و تعامل با کشورهای منطقه پیش رود. دیدار وزیر خارجه کشورمان با مقامات ترکیه، دیدار مقامات ترکیه و روسیه، اعلام آمادگی ترکیه برای همکاری با روسیه و ایران برای حل بحران سوریه و مبارزه با گروه تروریستی داعش، نشان از این اعتماد سازی و منعطف تر شدن سیاست خارجی ترکیه نسبت به کشورهای منطقه ازجمله ایران و روسیه است.

سمیرا رستمی، دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه رازی