فراتاب- گروه ترجمه: درباره کودتای 15 جولای ترکیه، نظریات مبتنی بر تئوری توطئه کم نیستند. به گفته بسیاری از کارشناسان ترک و طبق گفته ابراهیم کاراگل از نویسندگان روزنامه ینی سافک که از حامیان حزب عدالت و توسعه (AKP) است، این کودتا توسط شخص گولن روحانی اسلام گرای رمزآلودی که در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیای امریکا به سر می برد، مدیریت و هدایت شد.
واقعیت این است که گولن شمار زیادی مدرسه، سازمان های خدمات شهری و تجاری را در سراسر جهان سرپرستی می کند. بر اساس گفته حامیان وی شبکه سازمانی او، نهضتی اسلامیست که در صدد بهبود روابط با غرب است. کاراگل ادعا می کند گولنیست، در واقع بخشی از مجموعه سازمان تروریستی فتح الله گولن هستند. به زبان ساده تر FETO درصدد سرنگونی حکومت ترکیه است. او می گوید اعضای FETO آمیخته ای از نیروهای نظامی، بوروکرات ها، معلمان، روزنامه نگاران و تجاری هستند که وفاداری صادقانه خود به گولن را به ندرت آشکار کرده و به سختی می توان فعالیت هایشان را کشف و نمایان ساخت.
بر اساس ادعای کاراگل، کودتای شکست خورده FETO علیه حکومت رجب طیب اردوغان تنها یک قدم از سلسله اقدامات امریکا، اعضای اتحادیه اروپا و اسرائیل علیه دولت ترکیه بوده است. این مجموعه در تلاشند تا با کمک هم اردوغان را نابود و جمهوری ترکیه را اشغال و یا حتی به بخش های مختلفی تقسیم کنند. با این هدف، کاراگل خوانندگانش را- او در حدود 220000 دنبال کننده در توئیتر دارد و در اغلب برنامه های تلویزیونی حضور می یابد- برای حمایت از رئیس جمهورشان فراخواند تا کشور را تبدیل به دژی مستحکم برای ایستادگی و خود را برای کشمکشی ملی علیه نیروهای توطئه گر آماده کنند.
تلاش ناموفق برای کودتا در ماه گذشته به دیدگاه تاریک و متوهمانه توطئه در سیاست ترکیه جانی تازه بخشید. اما این دیدگاه ها امر نوینی در سیاست ترکیه نیستند. از دهه ها پیش طیف وسیعی از روزنامه نگاران، محققان و سیاستمدارن در خصوص اقدامات مشکوک در دولت با هدف براندازی آن بحث کرده اند. هم چنین بحث هایی درباره رهبر و مدیریت این اقدامات و اهداف آن ها به وضوح صورت گرفته است. جریان قدرتمند تئوری توطئه در طول تاریخ این کشور و پیش از تولد جمهوری ترکیه در سال 1922 شکل گرفت و تکامل یافت. اردوغان تا کنون از این جریان که تا حدی ریشه در واقعیت های تاریخی دارد و بخشی دیگر ساخته و پرداخته فکر و تصورات عامه پسند هستند، بسیار سود جسته است.
از سال 2003 و با آغاز دولت اردوغان، وی با اشتیاق این تفکر را پذیرا شد که کشور با توطئه ها و دسیسه های مختلف احاطه شده است. برای بسیاری از افراد، کودتای ناکام 15 جولای به این ادعاهای رئیس جمهور اعتبار بخشید که نیروهای پشت پرده درصدد کنترل یا خلع سلاح جمهوری ترکیه هستند. به نظر می رسد دلیل این که چرا بسیاری از اتهامات مطرح شده علیه حامیان گولن در عرصه عمومی پذیرفته شده ریشه در تاریخ جمهوری ترکیه و احساسات تاریخی این کشور دارد.
در ابتدای قرن 20، اعضای کمیته اتحاد و توسعه، حزب سیاسی مرموزی که قبل از به قدرت رسیدنش در سال 1908، در صدد بود در چهارچوب قانون اساسی بر مونارشی امپراطوری عثمانی فائق آید، در لایه های مختلفی از حکومت عثمانی بویژه در میان نظامیان نفوذ کرد. این ترکهای جوان- نامی که اغلب با آن شناخته می شوند- یک حزب سیاسی رسمی را سازمان دهی کردند که به ظاهر به اصول حکومت دموکراتیک پایبند است. آنها به عنوان دایره ای از نخبگان سیاسی شناخته می شدند که به شکل پنهانی با یکدیگر ملاقات می کردند و مستقیما به کمیته مرکزی که توسط گروه کوچکی از بوروکراتها و مقامات تاثیرگذار اداره می شد، پاسخ میدادند. تصمیمات توسط کمیته ای گرفته می شد که با هوادارانش به صورت پنهانی در داخل و بیرون از حکومت ارتباط داشت. مخالفان ترکان جوان، این کمیته را به عنوان گروهی که دولت در دولت نامیده می شد، متهم کردند. بعد از 1908، ترکان جوان قدرت را به شکل اتوکراتیک در دست گرفتند و مخالفان داخلی و خارجی حکومت را از طریق خشونت مرعوب کرده و کشتند. با گذشت یک دهه از به قدرت رسیدن آنان، ترکان جوان عده ای را کشتند، تبعید و هزاران نفر از مخالفان خود را به زور بازنشسته کردند. بعداز فروپاشی امپراطوری عثمانی و متعاقب جنگ جهانی اول، باقی مانده کمیته اتحاد و توسعه با مصطفی کمال آتاتورک متحد شده و به دفاع از اقدامات گذشته ترکان جوان پرداختند. در دوره ریاست جمهوری مصطفی کمال، به استثنای بعضی جنبه ها بسیاری از آنها قدرت خود را حفظ کردند.
اگرچه آتاتورک هنوز هم به عنوان پدر پایه گذار جمهوری ترکیه شناخته می شود سوالات بسیاری درباره سلامت شخصیت و حکومت وی وجود دارد. هم در زمان گذشته و هم در زمان حال، بعضی از منتقدان جدی او مانند روزنامه نگار برجسته سونر یالچین، به صورت شفاف اتهاماتی را علیه آتاتورک مطرح می کنند؛ او یک فراماسون بود، آتئیست بود، یهودی بود و... . ریشه چنین بدگمانی هایی به زمان به قدرت رسیدن آتاتورک برمی گردد. در آن زمان بدگمانی های در سطح عمومی درباره نخبگان سکیولار جمهوری ترکیه وجود داشت مبنی بر این که آن ها توسط یهودی ها حمایت می شوند. دهقانان شورشی و نخبگان مخالف هردو به آتاتورک به چشم یک پیاده شطرنج در عرصه بین المللی می نگریستند؛ اگر چه محققان معاصر این ادعا را نمی پذیرند. مانند تاریخ نگاران که عموما علیرغم موافقت با اشتباه آتاتورک در زدن اتهام توطئه علیه خود و دولت به شمار زیادی از رقبای سیاسی اش، با دیدگاه مذکور مخالفند .
رییس جمهور ترکیه برای مستحکم کردن قدرت خود، شمار زیادی از شخصیت های سیاسی برحسته سابق را برکنار کرده و از اعتبار آنان در کمیته اتحاد و توسعه کاست. امروزه بسیاری از ترکها می پذیرند که پاکسازی صورت گرفته در دوره آتاتورک مرحله ضروری تاریخی در توسعه جمهوری جوان بود. اگر چه امکان دارد بسیاری از قربانیان این اقدام کاملا بیگناه بوده باشند. جنگ سرد به تشدید محبوبیت تئوری توطئه و ترس نخبگان کمک کرد و در سایه نقشی که امریکا در سرنگونی دولتهای گواتمالا و ایران در دهه 1950 بازی کرد، این عقیده حتی امروز در میان بسیاری از مردم ترکیه مصرانه ابراز می شود که واشنگتن به شکل مشابهی در کودتاهای رخ داده در آنکارا در سالهای 1960، 1971و 1980 دست داشته است. شواهد آشکاری از مشارکت آمریکا در این کودتاها وجود ندارد. ( اگر چه یک روزنامه نگار ترک مهمت بیراند ادعا کرده که رییس سیا در 1980، حمایت خود را از کودتای 1980 پذیرفته است).
در پایان جنگ سرد روزنامه نگاران ترک دلایلی ارائه کردند که شمار قابل ملاحظه ای از رهبران محلی ، تجار سرمایه دار و روسای مافیا با ماموران امنیتی ترکیه، درجنگهای کثیف دولت علیه چپگرایان و شورشی های کرد در دهه های 1980 و 1990 دریک صف قرار گرفتند. چنین گمانهایی با وقایعی مانند رسوایی سوسورلوک در 1996، زمانی که جنازه چند تن از اعضای پارلمان، یک فرمانده پلیس و یک عضو مافیای حشیش با هم در یک ماشین پیدا شد، شدت یافت.
محبوبیت اخیر اردوغان تاحدی به خاطر تعهدش به مبارزه با دولتِ غرق در گناهِ متحد با افسران، مقامات خلافکار و جنایتکاران بوده و تا حدی به دلیل آوردن عنصر شفافیت در سیاست های ترکیه. درطول 15 سال اخیر محبوبیت عمومی و وسواس نخبگان در خصوص توطئه ها در میان و علیه حکومت ترکیه رشد قابل ملاحظه ای داشته است. اگرچه اتهامات علیه عوامل خارجی تا پیش از ادعای مطروحه حزب عدالت و توسعه به ویژه در طول شدت یافتن جنگ آنکارا علیه حزب کارگران کردستان در دهه های 1980 و 1990، تهاجم امریکا به عراق مساله تازه و ناشنیده ای نبود، ترس از پیشرفت واشنگتن در خاور میانه که ممکن بود روزی به ایزوله و احاطه کردن ترکیه بیانجامد، را تشدید کرد. علاوه بر میراث فعالیت های پنهانی امریکا در طول جنگ سرد، کارشناسان ترکیه یاد، آور شدند که فعالیت و سخنرانی های نو محافظه کاران (مانند طرح قرن امریکایی جدید) شاهدی بر برنامه های واشنگتن برای ترکیه و خاورمیانه در یک مجموعه است.
چندین کتاب و فیلم محبوب ترک مانند مجموعه دره گرگ ها واقعیت و افسانه را درهم آمیخته و پیشگویی می کنند که گروه بزرگی از بازیگران بین المللی در حال طراحی توطئه برای تکه پاره کردن کشور مانند آنچه که متحدین بعد از جنگ جهانی اول برسر امپراطوری عثمانی آوردند، می باشند. در سالهای اخیر اردوغان تلاش کرده است از چنین دیدگاه جهانی ای برای توجیه و مشروعیت بخشی حکومت حزب توسعه و عدالت استفاده کند. زمانی که دادستانی کشور ترکیه صدها افسر نظامی و افسر ترک را دستگیر ومتهم به سرنگونی دولت حزب عدالت و توسعه درسال 2007 کرد، اردوغان اعلام کرد چنین توطئه هایی همیشه در این کشور از زمان عثمانی ها وجود داشته است. درتابستان 2013 زمانی که اعتراضات گزی حاکی از شعله ور شدن خشم عمومی بود او معترضان را به بودن در خدمت دولتهای غربی و دریافت پول متهم کرد. مخالفت اردوغان با نهضت گولنیست از عواقب اعتراضات پارک گزی است. وقتی دادستان عمومی حکم فساد علیه فرزندان چند وزیر حزب عدالت و توسعه را در دسامبر 20013 اعلام کرد اردوغان اظهار کرد که این موارد معادل یک کودتاست. بعد از اینکه ادعا شد گولنیستها با اندیشه و تامل در صدد خرابکاری در سیستم قضایی و سرویس امنیتی هستند، او شروع به پاکسازی گسترده ای در نیروهای پلیس، قضات و وکلا کرد. زمانی که منتقدان پیشنهاد کردند که دولت غیر قانونی و نامشخص رفتار میکند اردوغان بی اعتنا بود.
از آن زمان بسیاری از افراد در جریان بازپرسی اتفاقات 2013 دستگیر شده بودند آزاد شده و مورد عفو قرار گرفتند. در دسامبر 2015، دادگاه ترکیه شبکه های وسیع فتح الله گولن را یک سازمان تروریستی معرفی کرده و به او برچسب FETO زد و گولن را متهم به همکاری با نظامیان کرد در ترکیه و سوریه کرد.
امروز مقامات منتخب ترکیه کاملا باور دارند که کارگزاری های گولن در ارتش و دیگر شاخه های دولت، هدایت کننده تلاش برای کودتای 15 جولای بودند. دولت حزب عدالت و توسعه هزاران نفر از مردم را به اتهام شرکت در کودتا دستگیر کرده و یا از کار اخراج نمود. این در حالی است که جامعه ترکیه مخالفت اندکی نشان داده است. اردوغان تاحدی توسط روزنامه های ترکیه مانند ینی سافک کاراگول که کودتا را اقدامی خارجی می داند، حمایت می شود. FETO براساس گفته اردوغان صرفا مجموعه ای از اقدامات برای قاپیدن عرصه های بزرگتر است. رییس سابق ارتش ترکیه بی پرده ادعا کرده است که سیا مستقیما پشت پرده تلاش برای کودتا بوده است.
این تصور که ساختار موازی کودتاگران و ماموران مخفی در جامعه و دولت عمل می کنند، توسط شمار زیادی از رای دهندگان مطرح می شود هرچند شواهد متقنی در این باره وجود ندارد. بسیاری از کارشناسان خارج از ترکیه ادعاهای مطرح شده در خصوص دست داشتن گولن در کودتا را زیر سوال بردند اما صدایشان توسط دولت و رسانه های عامه پسند به سکوت تبدیل شده است. هم چنین به نظر می رسد تاریخ واقعی توطئه ها و اقدامات پنهانی در ترکیه این تصور که گولنیست ها طراح اصلی کودتا بودند را، باور کردنی ساخته است. توطئه های رمزآلود نقش مستقیمی در شکل گیری گذشته کشور داشته اند.
اما واضح هست که سیاستمداران از این تاریخ برای تشدید تئوری های توطئه استفاده کرده اند؛ به ویژه اردوغان که اغلب توطئه ها و خیانت های گذشته را به موارد اخیر و گولنیست ها ربط می دهد. اگر چه دشوار است که حقیقت و افسانه را در این زمان و در اتمسفر سیاسی سوزان اخیر ترکیه از هم جدا کنیم ، اما واضح است که ترس های عامه و پارانویای آن ها سهم عمده ای در تقویت موقعیت اردوغان و حزب توسعه و عدالت دارد. پیش بینی اینکه دولت ترکیه تاکی قادر خواهد بود چنین فضای متشنج و ظن آلودی را تقویت کند دشوار است. اما کاملا مشخص است که این ناامنی ها ادامه خواهد داشت تا دستگیری هزاران نفر و بدتر شدن روابط ترکیه با امریکا و اروپا را توجیه کند.
منبع: فارین افرز / برگردان به فارسی: سمیرا محتشم
بازنشر مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
