فراتاب – گروه بین الملل: ناآرامیهای اخیر در کشمیر در سایه عملیات تروریستی نیس، کودتای ترکیه و صد البته تکراری بودن و قدمت جنگ و درگیری در این منطقه (کشمير يکي از ديرپاترين بحرانهاي جهان به حساب مي آيد) در حاشیه اخبار این روزها قرار گرفته است. سالهاست که این منطقه باعث تنش و درگیری در شبه قاره هند شده و دو کشور هند و پاکستان ادعای مالکیت این منطقه را دارند.
کشمیر در هفته‌ای که گذشت
ناآرامی و درگیریهای اخیر در منطقه کشمیر تحت کنترل هند، منجر به تداوم خشونتها علیه ساکنان این منطقه شده است. اما آنچه باردیگر به شعله ور شدن این آتش زیر خاکستر دامن زد، کشته شدن یکی از رهبران مبارزه علیه هند در این منطقه بود. مظفر برهان وانی، رهبر ۲۲ ساله گروه حزب المجاهدین و دو همراه وی در درگیری مسلحانه با نیروهای دولتی هند کشته شدند. وانی پس از کشته شدن برادرش ـ که او نیز از مبارزین مسلح علیه دولت هند بود ـ و نیز ضرب و شتم توسط نیروهای امنیتی، در نوجوانی تصمیم میگیرد به گروههای مبارز کشمیری بپوندد. مقامات هند جسد وانی را به خانوادهاش تحویل دادند. محلی ها از این جوان که در ۱۵ سالگی به حزب المجاهدین پیوسته بود، به عنوان یک قهرمان یاد می کردند.
دهها هزار نفر در مراسم تشییع جنازه وانی شرکت کرده، شعار استقلال سر دادند. در ادامه این درگیریها از روز جمعه تاکنون در درگیری نیروهای دولتی و مردم معترض کشمیر ۴۱ نفر کشته و دهها نفر زخمی شده اند. سرکوب اعتراضات و درگیریهای نیروهای پلیس هند با معترضان در منطقه تحت کنترل این کشور در کشمیر ادامه دارد.
ناآرامیهای جدید در کشمیر تحت کنترل هند به چالشی برای حزب حاکم بهاراتیا جاناتا، متعلق به نارندرا مودی، نخست وزیر هند تبدیل شده است. گفته میشود که ادامه ناآرامیها در کشمیر ناشی از اعمال سیاستهای تندروانه مودی است.
مناقشه کشمیر
مساله کشمیر یکی از مهمترین مسائل مورد اختلاف در روابط هند و پاکستان است. این منطقه کانون خصومتهای ۶۹ ساله میان هند و پاکستان بوده است. دو کشور ادعای مالکیت کامل بر این منطقه دارند اما هریک تنها کنترل بخشهایی از آنرا در اختیار دارند.
هنگامي كه امپراتوري بريتانيا از منطقه شبه قاره هند رخت بر بست و كشور هند و پاكستان در چهاردهم اوت 1947 میلادي (23 مرداد 1326 هجري شمسي) به استقلال رسيدند، وضعيت اداره چند منطقه در اين سرزمين نامشخص باقي ماند كه از جمله اين مناطق سرزمين كشمير است و همين امر موجب شد كه اين منطقه دستخوش بحران شديدي شود كه تا به امروز همچنان به قوت خود باقي است. پاكستان، كشمير را بدان علت كه بخش اعظم جمعيت آن مسلمان است، متعلق به خود مي داند و هند نيز بدان جهت كه مهاراجه وقت كشمير الحاق قلمرو خود را به خاك هند اعلام كرد مدعي جدايي ناپذير بودن اين سرزمين از خاك هند است. این منطقه کشمیر که بعد از تقسیم هندوستان محل تنازع میان هند و پاکستان بوده تاکنون درگیر سه جنگ خانمان سوز شده است. در خلال این جنگها یک سوم این منطقه در اختیار پاکستان قرار گرفته و دو سوم دیگر در اختیار هندوستان است. مبارزات مردم کشمیر تا سال 1988 تنها بعدی سیاسی داشت که پس از این سال و در پی رخ دادهای سیاسی در داخل کشمیر و ناامیدی جریانات کشمیری از دست یابی به نتیجه، این مبارزات وارد فاز مسلحانه شد و گروههای مختلف کشمیری اقدام به مبارزه علیه سلطه هند در کشمیر کردند. ارتش هند نیز نیرویی به استعداد بیش از 500 هزار سرباز را وارد این منطقه کرد که آن زمان جمعیتی معادل 7 میلیون نفر داشت و عملا کل منطقه تبدیل به پادگانی نظامی شد. این دو کشور سال ۲۰۰۳ برای آتش بس در مرز موسوم به خط کنترل در کشمیر توافق و یک سال بعد مذاکرات صلح را آغاز کردند. در ناآرامیهایی دو دهه اخیر در کشمیر تاکنون هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند.
پاكستان هويت ديني و ملي خود را در گرو الحاق كشمير دانسته و هند نيز تماميت ارضي و يكپارچگي خود را در گرو عدم جدايي كشمير ميداند. زيرا در اين كشور ايالتهاي مختلفي وجود دارند كه تحت تأثير ناسيوناليسم قومي و مذهبي خواستار جدايي از هند هستند. در هر حال آنچه مسلم است اين كه اختلاف بر سر كشمير تاكنون موجب بروز سه جنگ در سالهاي 1948 ،1965 و 1971 ميلادي بين هند و پاكستان شده است. سران بسياري از كشورها تاكنون براي ميانجيگري در خصوص اين معضل ديرينه پا پيش گذاشته اند، اما هيچ يك از اين وساطتها به نتيجه نرسيده و مشكل همچنان پابرجاست. كهنگي اين بحران نشان از آن دارد كه در كوتاه مدت و به آساني نميتوان اين بحران را حل كرد. اما شاید آنچه تا حدی به حل این بحران کمک کند شناخت بازیگران دخیل در این بحران است.
بازيگران دخيل
سرزمين كشمير به وسعت 222236 كيلومتر مربع در قسمت هاي جنوبي آسيا و در شمال شبه قاره هند قرار دارد كه از شمال و شرق با چين، از شمال غربي با افغانستان از غرب با پاكستان و از جنوب با هند هم مرز است. سرزميني كه كشمير ناميده ميشود شامل سه قسمت است: يكي ايالت جامو و كشمير كه در قلمرو هند قرار دارد و مركز آن شهر سرينگر است؛ ديگري كشمير آزاد كه در قلمرو پاكستان قرار داشته و مركز آن مظفر آباد است. حد فاصل بين كشمير هند و پاكستان خط آتش بس يا كنترل (Control of Line )به طول 1385 كيلومتر قرار دارد كه پس از سومين جنگ هند و پاكستان در سال 1971 ميلادي توسط سازمان ملل متحد تعيين شد و منطقه ي شمالي كه در اختيار چين است.كشمير در زمان اعطاي استقلال بريتانياي كبير به هند و پاكستان با وجودي كه اكثر ساكنان آن مسلمان بودند تحت حكومت فرمانرواي هندو مذهب منطقه قرار داشت. پس از آن كه مالكيت سرزمين كشمير بحث انگيز شد، مهاراجه هندو رسما اعلام كرد كه كشمير بخشي از خاك هندوستان است. از سوي ديگر چون جمعيت سرزمين كشمير مسلمان هستند پاكستان مدعي حاكميت بر اين سرزمين است. همين چالش بر سر مالكيت منطقه جامو و كشمير موجب شده است كه بحران چركيني در منطقه جنوب آسيا به وجود آيد و اين منطقه را كه موطن فقيرترين مردم جهان است، بي ثبات کند. بازيگران دخيل در بحران كشمير در سه سطح داخلي، منطقه اي و بين المللي قابل تقسيم هستند. در سطح داخل جبهه آزاديبخش جامو و كشمير قرار دارد كه خواهان به وجود آمدن كشور جديدي به نام كشمير است. در سطح منطقه دو بازيگر اصلي يعني هندوستان و پاكستان قرار دارند كه هر دو خواهان الحاق كشمير و پيوستن آن به كشور خودشان هستند. در سطح بين الملل نيز بازيگران مختلفي وجود دارد
الف) جبهه آزاديبخش جامو و كشمير
جبهه آزاديبخش جامو و كشمير خواهان استقلال اين سرزمين است. اين جبهه براي ادعاي خود استدلالهاي زير را مطرح ميكند:
1 -از ديد اين جبهه كشمير از ابتدا سرزمين مستقلي بوده و با آنكه در گذشته بخشي از سرزمين شبه قاره هند بوده، اما تحت حاكميت جداگانه اي قرار داشته است.
2 -مردم كشمير با آن كه مسلمان هستند اما داراي هويت فرهنگي و تاريخي جداگانه اي هستند كه با ساكنان پاكستان متفاوتند.
3 -با توجه به اختلافات ديرينه اي كه بين دولت هند ومردم كشمير وجود دارد، تداوم سلطه هند بر كشمير تقريبا غير ممكن است. از سوي ديگر الحاق كشمير به پاكستان نيز حساسيتهاي ويژه اي براي هندوستان بدنبال خواهد داشت كه مانع از انعطاف و رضايت دهلي نو نسبت به اين موضوع خواهد شد. بنابراين به سود هر دو كشور است كه به استقالل كشمير رأي دهند.
4 -جامعه بين الملل به ويژه قدرت هاي بزرگ نيز به كشمير مستقل راغبتر هستند.
ب) هندوستان
از همان اوان استقلال هندوستان در سال 1947 ميلادي، لرد مونت باتن نائب السلطنه وقت هندوستان كشمير را منطقه اي با اهميت تلقي كرد و همه تلاشها بر اين استوار بود كه كشمير در چارچوب هند باقي بماند. كشمير به چند دليل از اهميت فوق العاده اي براي هندوستان برخوردار است كه در ذيل به اختصار بيان ميشود: 1.كشمير به لحاظ مرزهاي بين المللي، مركز و قلب جنوب آسيا محسوب ميشود و وجود مرزهاي مشترك آن با افغانستان، چين و روسيه به لحاظ دفاعي براي هندوستان مهم تلقي ميشود .پنج رودخانه مهم سند، جهلم، چناب، راوي و ساتلج واقع در منطقه يا از كوههاي كشمير سرچشمه مي گيرند و يا از اين سرزمين مي گذرند. اين رودخانه ها در كشاورزي و اقتصاد هند نقش چشمگيري دارند و بنابراين كنترل و تسلط بر كشمير به مثابه امكان استفاده و بهره برداري مؤثر از اين رودخانه هاست و اين امكان را براي هند به وجود مي آورد كه هر موقع بخواهد بر پاكستان فشار آورده و مواضع آن كشور را تعديل کند 3.: با توجه به اعتقادات شديد مذهبي در هند، الحاق كشمير به پاكستان به نوعي يعني پيروزي مسلمانان پاكستاني بر مذهب هندوئيسم و در نتيجه از دست دادن كشمير براي هندوستان شكست اعتقادي- مذهبي را براي اين كشور دربرخواهد داشت 4 .: با توجه به اين كه در حال حاضر هندوستان خود را قدرت منطقه اي ميداند، شكست در جريان كشمير به لحاظ پرستيژ بين المللي باعث افت اعتبار اين كشور خواهد شد.بزرگترین محور ارتباط زميني بين جنوب آسيا با چين و آسياي مركزي از بخش شمالي كشمير عبور مي کند. اين محور ارتباطي كه پاكستان و چين را بهم ارتباط داده، در قسمت شمالي دهلي نو قرار دارد و مي تواند به يك اتحاد استراتژيك معنا ببخشد و امنيت هند را به مخاطره اندازد. بدين جهت نيز كشمير از اهميت بالايي براي هند برخوردار است.
درمجموع به نظر مي رسد اعتقاد هنديها براي تسلط بر كشمير و پيوستن اين ايالت به دولت هند چنان است كه دولتمردان هندي الحاق كشمير را به كشور هند يك امر انجام شده مي دانند و به هيچ وجه نمي خواهند وارد بحثي شوند كه كشمير را از تحت سيطره هند بودن جدا کند.
ج)پاكستان
بحران كشمير: حل بحران به همان ميزان كه كشمير براي هندوستان حائز اهميت است، براي پاكستان نيز بسيار مهم شمرده ميشود. در ذيل به چند اهميت كشمير براي اين كشور به اختصار اشاره ميشود: 1 شايد مهمترين ويژگي كشمير براي پاكستان كه سالها موجب ناامني در مرزهاي اين كشور شده، اين است كه سرزمين كشمير به لحاظ ساختار فرهنگي تركيبي ناهمگون داشته است. اكثريت ساكنان کشمير مسلمانند و هندونشينهاي آن در اقليت هستند. با توجه به اين مسأله و تعصبات مذهبي و افراط گراييهاي موجود در پاكستان، اين كشور خواهان الحاق تمامي سرزمين كشمير به خاك خويش است: 2 .ويژگي بعدي كشمير كه آنهم از اهميت بالایي براي پاكستان برخوردار است و نياز پاكستان براي بدست آوردن كشمير را مشهودتر ميسازد، وجود بزرگراه قره قروم در اين منطقه است. اين بزرگراه يكي از مسيرهاي عمده جاده ابريشم در مناطق شمالي پاكستان و كشمير بوده كه از راه قره قروم عبور مي كرده است. بعد از شروع جنگهاي هند و پاكستان بر سر كشمير اين منطقه از اهميت بالایي برخوردار شد چرا که اين بزرگراه پاكستان را به چين متصل ميكند و با توجه به اينكه چين يكي از رقباي سرسخت هند محسوب ميشود هندي ها نسبت به احداث آن واكنش نشان داده و تلاش كردند كه كنترل اين منطقه به دست پاكستان نيفتد. وابستگي شديد منابع آبي پاكستان به منطقه كشمير از موارد مهمي است كه هميشه پاكستان و امنيت ملي آن را نگران ميكند، زيرا به دليل وحدت توپوگرافيك كشمير و پاكستان، جهت گيري دره هاي اين منطقه به سوي دشتهاي پنجاب، باعث شده است كه رودخانه هاي سند و پنجاب كه حدود 80 درصد منابع آبي پاكستان به آنها متكي است از كشمير سرچشمه بگيرند و بنابراين اين منطقه بدين جهت نيز براي پاكستان مهم تلقي ميشود .مشخصه بعدي كشمير كه اهميت بالايي براي پاكستان دارد اين است كه اين منطقه به دليل مرتفع بودن، امكان تسلط دارنده آنرا بر محيط پيرامون فراهم ميكند. به ويژه اينكه كشور پاكستان آسيب پذيرترين همسايه آن است. زيرا شهرهاي بزرگ اين كشور نظير الهور، فيصل آباد، راولپندي، سيالكوت و پايتخت يعني اسالم آباد به راحتي از آن تهديد ميشوند و در آخر اينکه با توجه به حساسيت و موقعيت بلنديهاي سياچين، پاكستان توجه ويژه اي به اين سرزمين دارد و همواره تلاشهاي خود را در خصوص هموار نمودن الحاق رسمي و كنترل بركشمير به كار گرفته است.
د) آمريكا
بحران كشمير و قدمت تاريخي آن نشانگر اين مسأله است كه ظاهراً راه حل صلح آميزي براي آن وجود ندارد. نگاه پاكستان و هندوستان به مسأله كشمير نيز بيانگر اين موضوع است كه هيچكدام خواستار ترك اين منطقه نبوده و حتي گزينه استفاده از سلاحهاي اتمي را نسبت به برگزاري رفراندوم و ترك منطقه ترجيح ميدهند. اياالت متحده امريكا به عنوان يك بازيگر بين المللي كه هم اكنون داعيه قدرت هژمون دارد نيز به دليل اهميت قابل توجهي كه براي منطقه شبه قاره قائل است، براي حل بحران وارد عمل شده است. در زير به مهمترين جنبه هاي اهميت كشمير براي امريكا اشاره ميشود:
1 -با توجه به اينکه سياست امريكا بعد از فروپاشي شوروي مبتني بر مبارزه با تروريسم و عدم گسترش سلاحهاي اتمي است واضح بنظر مي رسد كه كشمير از اهميت بالایي براي اين كشور برخوردار باشد. زيرا كشمير در نقطه تلاقي سه قدرت هسته اي جهان يعني هند، پاكستان و چين قرار دارد كه از الگوي رابطه نامتوازن نسبت به يكديگر برخوردارند.
-2: اهميت كشمير به عنوان پايگاهي براي امريكا كه با وجود آن بر بام جهان تسلط پيدا خواهد كرد و ناظر بر عملكرد كشورهاي چين، هند، روسيه، آسياي مركزي، پاكستان و افغانستان خواهد شد را نميتوان ناديده گرفت. اين مهم در تحقق ايفاي نقش هژموني آمريكا در جهان بسيار اهميت دارد.
3 -اگر نظريه هانتينگتون مبني بر جنگ تمدنها را بپذيريم، آمريكا با استقرار در كشمير ميان سه حوزه تمدني اسلام، هندو و كنفوسيوس قرار مي گيرد. اين مهم براي مديريت چالشهاي بين المللي ضرورت دارد.
4 -كشمير منطقه اي است كه آمريكا از طريق آن ميتواند در شبه قاره نفوذ پيدا كند و سلطه خود را بر اين منطقه اعمال کند. اين ابزار به آمريكا امكان مي دهد تا پاكستان و هندوستان را با منافع خويش هماهنگ كند. با توجه به اينكه كشمير سرزمين مورد مناقشه ميان دو قدرت هسته اي است و تداوم اين مناقشه ميتواند به احتمال بروز جنگ اتمي ميان هند و پاكستان کمک کند، توجه و حساسيت نشان دادن به اين مسئله براي آمريكا مهم است. کشمیر منطقه اي است كه تداوم بحران در آن به رشد راديكاليسم از نوع هندو و اسلامي در محيط پيراموني آن منجر شده است. راديكاليسم اسلامي از ديد آمريكا برابر با تروريسم است. بنابراين يكي از راه حلهاي مبارزه با تروريسم خاتمه دادن به بحران كشمير در هر شكل ممكن است.
سمیرا محتشم عضو شورای نویسندگان فراتاب و دانشجوی دکترای اندیشه سیاسی
بازنشر مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
