فراتاب- گروه بین الملل: شانزدهمین نشست گروه تلگرام فراتاب با تمرکز بر موضوع اجلاس سال جاری سازمان شانگهای در تاشکند قزاقستان و مساله عضویت ایران در این سازمان تحت عنوان «ایران و درهای بسته شانگهای!» با حضور کارشناسان و مخاطبان علاقمند برگزار شد.
«ایران و درهای بسته شانگهای!»
"به نام آنکه جان را فکرت آموخت"
فرشاد سلیمی:
اعضای محترم گروه تلگرام فراتاب؛ درود و احترام گرم و صمیمانه تحریریه و دست اندرکاران سایت و سرویس تلگرام فراتاب را پذیرا باشید، با شما خواهیم بود در شانزدهمین برنامه از سلسله نشست های شبانگاهی گروه تلگرام فراتاب با بررسی موضوع درخواست عضویت ایران در سازمان منطقه ای شانگهای ذیل عنوان «ایران و درهای بسته شانگهای!»
اینجانب فرشاد سلیمی بعنوان مدیر نشست امشب، مسئولیت هماهنگی و تنظیم مباحثات و گفتگوها را بر عهده دارم و امیدوارم در سایه مشارکت پویا و توام با نقد و نظرورزی شما مخاطبان و علاقمندان گرامی نشستی فعال و مفید در پیش داشته باشیم.
«ایران و درهای بسته سازمان شانگهای!» در یک نگاه:
سازمان همکاریهای شانگهای (Shanghai Cooperation Organization): سازمان همکاری های شانگهای در سال 2001 میلادی راه اندازی شد. این سازمان شش عضو ثابت و پنج عضو ناظر دارد و توسعه یافته سازمان شانگهای پنج (Shanghai Five) است که در26 آوریل سال 1996 میلادی بعد از امضای تعهد نامه امنیت نظامی مرزها توسط پنج کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان راه اندازی شده بود.
اعضای ثابت و ناظر سازمان همکاریهای شانگهای سازنده یکی از بزرگترین قدرت های اقتصادی و نظامی جهان هستند. این کشورها بزرگترین تولید کنندگان و مصرف کنندگان انرژی را در تشکیل می دهند و 25 درصد از مساحت کره زمین را به خود اختصاص داده اند.
اصلی ترین هدف شکل گیری این سازمان، همکاریهای امنیتی در کشورهای آسیای مرکزی بود. در این سازمان مبارزه با تروریسم و افراط گرایی در کنار جدایی طلبی، شعاری مهم بود. سپس همکاری برای مقاومت در برابر جرائم مواد مخدر و قاچاق آن در مرزهای کشور های آسیای مرکزی نیز به فعالیتهای این سازمان اضافه شد.
اکنون دامنه همکاری های کشورهای عضو سازمان طیف وسیعی از همکاریهای مالی و بانکی گرفته تا حوزه تجارت و بازرگانی، تشکیل باشگاه مشترک انرژی و همکاری های فرهنگی را شامل می شود.
ایران در سال ٢٠٠٥ به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوست و یک سال بعد برای عضویت کامل در این سازمان درخواست داد، اما این درخواست علیرغم تلاش دولت های متعدد ایران تا کنون معلق مانده است.
دولت یازدهم امیدوار بود که پس از به فرجام رسانده پرونده هسته ای ایران در سطح بین اللمللی، با تلاش برای پذیرش عضویت ایران در سازمان منطقه ای شانگهای گام دیپلماتیک دیگری در صحنه منطقه ای و جهانی بردارد.
اما حضور مجمدجواد ظریف در اجلاس سال 2016 سازمان شانگهای در تاشکند قزاقستان و انجام مذاکرات تکلمیلی و رایزنی های متعدد دیپلماتیک نتوانستند کلیدی بر درهای فروبسته سازمان شانگهای بر روی ایران باشند.
در برنامه امشب با حضور کارشناسان و نقد و نظر مخاطبان فرهیخته و علاقمند، چرایی فروبسته ماندن درهای سازمان شانگهای را بر روی ایران به گفتگو و مباحثه می گذاریم.
طبق برنامه نشست؛ پس از معرفی سخنران نخست، از ایشان درخواست می کنیم مطالبشون را تحت عنوان «دورنمای عضویت ایران در شانگهای؛ واقعیت ها و پندارها» ارائه کنند:
ولی کالجی در یک نگاه:
ـ دانشجوی دکتری مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
ـ پژوهشگر ارشد حوزه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز در معاونت پژوهش های روابط بین لملل مرکز تحقیقات استراتژیک
ـ عضو شورای علمی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)
ـ چاپ بیش از ٣٠ مقاله، انتشار 3 پژوهش نامه (مجموعه مقالات) و تالیف ٥ کتاب با محوریت مطالعاتی و تحقیقاتی بر حوزه ـ تحولات مناطق آسیای مرکزی و قفقاز
ـ مقاله «سازمان همکاری شانگهای؛ اهداف، عملکردها و چشم اندازها» و شرکت در کنفرانس بین¬المللی «پارادایم خزر، پنجمین مجمع انرژی سازمان همکاری شانگهای»،و کنفرانس بین¬المللی «نقش جامعه مدنی و دیپلماسی مردمی در توسعه و گسترش سازمان همکاری شانگهای»، از مهم ترین فعالیت های مطالعاتی و پژوهشی آقای کالجی در رابطه با سازمان همکاری شانگهای به شمار می رود.
جناب آقای کالجی پنل ارائه مطالب به مدت 15 دقیقه در اختیار شماست، بفرمایید:
ولی کوزه گر کالجی: با عرض سلام و شب بخیر خدمت جنابعالی و همه دوستان عزیز در شبکه فراتاب. ممنونم بابت فرصتی که برای طرح و بررسی این موضوع مهم فراهم کردید.
سازمان همکاری شانگهای از زمان تشکیل در سال 1996 میلادی تحت عنوان گروه شنگهای پنج تا کنون (2016 میلادی)، گسترش قابل توجهی را در دو سطح افقی (پذیرش اعضا) و عمودی (اهداف و وظایف) تجربه نموده است که به صورت خلاصه می¬توان آن را ذیل شش مرحله مشخص بیان نمود تا مشخص شود ایران در کدام مرحله وارد این سازمان شده است.
مرحله اول: شکل گیری و همكاري و حل و فصل مسائل مرزي – ١٩٩٦ میلادی، در این مرحله، سازمان همکاری شانگهای در سال 1996 با گردهمایی سران کشورهای روسیه¬، چین¬، قزاقستان¬، قرقیزستان و تاجیکستان در شهر شانگهای¬، تحت عنوان « گروه شانگهای – 5¬»2 آغاز به کار کرد.
مرحله دوم: «¬مجمع شانگهای پنج» (2000 میلادی)
در اجلاس سال 2000 میلادی، جمهوری ازبکستان به عنوان عضو ناظر و بدون برخورداری از حق رای در «گروه شانگهای – 5¬» پذیرفته شد و متعاقب آن نیز نام این سازمان به «-مجمع شانگهای پنج» تغییر یافت.
مرحله سوم: «سازمان همکاری شانگهای» (2001 میلادی) ، وضعیت ازبکستان از ناظر به اصلی تغییر یافت و این کشور به عنوان ششمین عضو سازمان پذیرفته شد. در تحولی دیگر، با تصویب یک منشور (اساسنامه) جدید، «مجمع شانگهای پنج» به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر نام داد.
مرحله چهارم: پذیرش «اعضای ناظر» (2004 و 2005 میلادی)
در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای که در 17 ژوئن 2004 میلادی در تاشکند ازبکستان برگزار شد، کشور مغولستان به عنوان «عضو ناظر» و بدون برخورداری از حق رای به ترکیب سازمان اضافه شد. اما تحول مهم در نشست سران سازمان در آستانه قزاقستان در 5 جولای 2005 میلادی به وقوع پیوست که در آن سه کشور مهم و قدرتمند منطقه جنوب آسیا و خاورمیانه یعنی هند، پاکستان و ایران به عنوان عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شدند.
مرحله پنجم: پذیرش «شرکای طرف گفتگو» (2008 تا 2011 میلادی)
سازمان همکاری شانگهای در ادامه گسترش افقی خود (افزایش اعضا)، به موجب ماده 14 منشور سازمان (مصوب سال 2002 میلادی)، اقدام به تعریف مکانیسم جدیدی با عنوان «شرکای طرف گفتگو» در سال 2008 میلادی نمود که در چهارچوب آن کشورهای مختلفی چون ارمنستان، آذربایجان، کامبوج، نپال، سری¬لانکا و ترکیه در فاصله سال های 2008 تا 2011 میلادی به عنوان «شریک طرف گفتگو» به ترکیب سازمان همکاری شانگهای اضافه شدند و بدین ترتیب در چهارچوب مکانیسمی در سطح پایین¬تر از وضعیت ناظر، وسعت جغرافیایی سازمان بیش از پیش توسعه یافت.
مرحله ششم توسعه و تحول سازمان همکاری شانگهای از سال 2012 میلادی آغاز شد و تا کنون ادامه دارد. در این مقطع یعنی سال 2012 میلادی، افغانستان در اجلاس سران سازمان در پکن (6- 7 ژوئن 2012 میلادی) به عنوان عضو ناظر پذیرفته شد. . اما در تحولی مهم، در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای که در شهر اوفا واقع در فدراسیون روسیه در 9 جولای 2015 میلادی (18 تیر 1394) برگزار شد، بلاروس (متحد نزدیک و راهبردی روسیه) که از سال 2009 میلادی در چهارچوب مکانیسم «شرکای طرف گفتگو» با سازمان همکاری داشت، به عنوان عضو ناظر پذیرفته شد. اما در مهم¬ترین تحول در اجلاس اوفا، دو کشور هند و پاکستان که از سال 2005 میلادی به عنوان عضو ناظر در سازمان حضور داشتند، به عنوان عضو اصلی پذیرفته شدند و مقرر شد پس از طی مراحل قانونی و اداری، فرایند عضویت رسمی آن¬ها از ابتدای سال 2016 میلادی آغاز شود.
بنابراین، ایران در مرحله چهارم توسعه و تحول سازمان همکاری شانگهای وارد این سازمان منطقه ای به عنوان عضو ناظر در سال 2005 شده است و تاکنون یعنی سال 2016 میلادی در همان وضعیت ناظر و بدون حق رای باقی مانده است.
آنچه موجب اهمیت این سازمان منطقه¬ای برای کشورمان است، ماهیت امنیتی- دفاعی آن می¬باشد که پس از خروج ایران از پیمان امنیتی- دفاعی سنتو در سال 1358، نخستین تجربه جمهوری اسلامی ایران در الحاق به یک سازمان منطقه¬ای با ماهیت و کارکرد دفاعی- امنیتی است. لذا نوع تعامل ایران با سازمان همکاری شانگهای تا حد بسیار زیادی متفاوت از تعامل و همکاری ایران با سازمان¬های منطقه¬ای چون سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، دی- هشت و سازمان کنفرانس اسلامی است و همین امر توجه، ملاحظه و دقت نظر بیشتری را در نوع مواجهه با سازمان همکاری شانگهای می¬طلبد.
در رابطه با موانع و چالش¬های تبدیل عضویت ایران از ناظر به اصلی، موارد زیر شایان توجه است:
١- مکانیسم رای¬گیری سازمان همکاری شانگهای: سیستم اجماع (بدون رای¬گیری)
این سیستم رای¬گیری امکان مخالفت کشورهای کوچک منطقه آسیای مرکزی و بعضاً ناهمسو با مواضع ایران نظیر جمهوری ازبکستان و تاجیکستان را فراهم می¬کند.
2- تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران
با تصویب آیین¬نامه عضویت در نشست تاشکند ازبکستان (ژوئن 2010 میلادی) و اسناد آیین نامه عضویت در نشست دوشنبه (سپتامبر 2014 میلادی)، مقرر شد کشورهای مشمول ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد نمی¬توانند به عضویت کامل سازمان درآیند که بدون نام بردن از ایران، اشاره تلویحی به وضعیت تحریم¬های وضع شده علیه ایران از سوی شورای امنیت داشت. این موضوع تا سال گذشته، مهم ترین عامل در عدم تبدیل عضویت ایران بود.
٣- تهدید نظامی آمریکا و اسرائیل علیه ایران
فضای سیاسی، روانی و امنیتی که طی یک دهه گذشته در رابطه با پرونده هسته¬ا¬ی ایران و در راستای ایران هراسی و امنیتی شدن ایران از جانب غرب و اسرائیل شکل گرفت، موجب نگرانی کشورهای آسیای مرکزی و چین از حمله احتمالی نظامی به ایران و کشیده شدن دامنه ناامنی و بحران به فضای جغرافیایی سازمان همکاری شانگهای گردید که البته پس از توافق هسته¬ای اخیر از میزان و شدت آن تا حد زیادی کاسته شده است.
4- مواضع و ملاحظات اعضای اصلی سازمان همکاری شانگهای
این امر ریشه در ملاحظات و دیدگاه¬های اعضای اصلی سازمان دارد. روسیه با نقش¬آفرینی بیش از حد ایران در حوزه آسیای مرکزی موافق نیست، چین در راستای رویکرد تنش زدایی با آمریکا از ورد ایران به سازمان و رویارویی و تنش احتمالی با آمریکا نگران است؛ هر چند دو کشور به صراحت به این موضوع اشاره نمی¬کنند و بهانه مختلفی از جمله مخالفت ازبکستان را دلیل عدم تبدیل وضعیت ایران عنوان می¬کنند.
5- دیدگاه و تعریف متفاوت ایران و اعضای سازمان از تروریسم و افراط¬گرایی
ساختار سیاسی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای عمدتاً بر پایه اقتدارگرایی سکولار است و معمولاً جریان¬های سیاسی- مذهبی را تهدیدی علیه امنیت ملی تعریف می¬کنند که بعضاً با دیدگاه و تعریف ایران در تضاد است. آخرین نمونه این امر را می¬توان ممنوعیت فعالیت نهضت اسلامی تاجیکستان از سوی دولت تاجیکستان و تروریستی اعلام نمودن آن دانست؛ در حالی که از دیدگاه ایران نمی¬توان حزب رسمی و معتدلی مانند نهضت اسلامی تاجیکستان را با جریان¬های تکفیری چون طالبان، القاعده و داعش یکسان تعریف نمود.
6- سازمان همکاری شانگهای و شائبه تعارض با قانون اساسی ایران
این شبهه از آنجا ناشی می¬شود که قانون اساسی، محدودیت¬ها و ملاحظاتی را در رابطه با حوزه سیاست خارجی و دفاعی مطرح کرده است. تعارض احتمالی عضویت در مکانیسم سازمان همکاری شانگهای و پذیرش تعهدات دفاعی و امنیتی با «عدم تعهد» مندرج در اصل 152 (عضویت ایران در جنبش عدم تعهد) و ممنوعیت «استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور» مصرح در اصل 146 قانون اساسی، از جمله موارد مهمی است که در داخل کشور از سوی برخی از کارشناسان مطرح شده است.
٧- سازمان همکاری شانگهای و اصول کلی دفاعی و امنیتی ایران
ایران در دوران قبل از انقلاب در چهارچوب پيمان سنتو، رويكرد «امنيت دسته جمعي» را تعقيب مي¬نمود، اما پس از وقوع انقلاب اسلامي و با خروج از سنتو ، رويكردي مبتني بر «خودياري» را با فرض عدم تعهد و عدم وجود متحد استراتژیک و پایدار درپيش گرفت. همین امر موجب شده است شائبه تقابل و تعارض حضور و عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای با اصول کلی دفاعی جمهوری اسلامی ایران به ویژه اصل خودیاری مطرح شود.
با توجه به همه این ملاحظات و موانع و نیز با توجه به مباحث و ملاحظاتی که در مورد تبدیل عضویت ایران از ناظر به اصلی پس از تکمیل فرایند عضویت هند و پاکستان به ویژه از سوی چینی¬ها مطرح شده است، طرح رسمی این موضوع عملاً به اجلاس آتی سران سازمان همکاری شانگهای در آستانه قزاقستان (جولای ٢٠١٧ میلادی) موکول خواهد شد که حتی در صورت طرح این موضوع، با توجه به تجربه هند و پاکستان از اجلاس اوفا تا اجلاس آستانه (٢١٠٥ تا ٢٠١٧ میلادی)، تحقق عینی تبدیل عضویت ایران از ناظر به اصلی از سال ٢٠١٩ میلادی به بعد قابل تصور خواهد بود./ پایان ارائه نخست
فرشاد سلیمی: جناب آقای کالجی از ارائه منسجم و مفیدتون سپاسگزاریم. نشست را با ارائه سخنرانی دوم با عنوان «چرا ایران عضو شانگهای نمی شود؟» از طرف آقای احسان تقوایی ادامه خواهیم داد.
احسان تقوایی در یک نگاه :
ـ فوق لیسانس مطالعات منطقه ای از دانشگاه تهران
ـ پژوهشگر مسائل روسیه و اوراسیای مرکزی
ـ روزنامه نگار در زمینه های سیاست خارجی و سیاست بین الملل
ـ شایان ذکر است نامبرده در اجلاس اخیر سازمان همکاریهای شانگهای در شهر تاشکند پایتخت جمهوری ازبکستان به عنوان خبرنگار روزنامه وقایع اتفاقیه حضور داشته است.
جناب تقوایی بفرمایید:
احسان تقوایی: بنام خدا درود بر جناب سلیمی و دوستان محترم
نخستین و شاید مهمترین نکته در زمینه ایران و شانگهای این است که عدم عضویت ایران در سازمان ها و نهادهای مهم منطقه ای نوعی محدودیت راهبردی برای جمهوری اسلامی به دنبال داشته است. درک این محدودیت از سوی سیاست گذاران ایرانی باعث شده است تا مقامات ایرانی از سال ها پیش تاکنون به دنبال عضویت در سازمان همکارهای شانگهای شوند، نهادی که البته در ایران بسیار بیش از کارکردهای ان درباره اش صحبت می شود.
به طور مثال برخی دوست دارند این سازمان را در برابر غرب و یا ناتو قرار دهند، این در حالی است که بررسی شانگهای از ابتدا تاکنون نشان می دهد که با وجود تغییراتی که در کارکردهای این سازمان(از حل و فصل مسائل مرزی تا مبارزه با تروریسم) شکل گرفته است اما هنوز هم نمی توان شانگهای را سازمانی ضد غربی تصور کرد.
در هر حال جمهوری اسلامی به دلایل مختلفی که ذکر آنها در اینجا میسر نیست به دنبال عضویت در این نهاد مهم منطقه ای است. آخرین تحول ذکر شده در زمینه شانگهای برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای است که اخیرا در تاشکند برگزار شد.
هرچند دستور کار اصلی شانگهای در اجلاس تاشکند عضویت دائم هند و پاکستان بود اما انتشار اخباری غیر صحیح باعث شد تا بار دیگر موضوع عضویت ایران در این نهاد و دلایل عدم موفقیت ان مطرح شود.
تردیدی نیست که ایران در منطقه موقعیت خیلی مهمی دارد و در مسائلی همانند افغانستان، مبارزه با تروریسم ، عدم حضور نیروهای مسلح بیگانه در منطقه مواضع نزدیکی با کشورهای عضو شانگهای از جمله روسیه دارد. با این وجود، دوبار درخواست ایران برای عضویت ایران در شانگهای تاکنون با موافقتی از سوی اعضای این سازمان مواجه نشده است.
هرچند پیش تر تحریم های بین المللی علیه ایران بهانه ای برای عدم موافقت با عضویت دائم ایران بود اما اکنون که این محدودیت رفع شده است نیز با پیشنهادات ایران موافقت نمی شود. چرایی این موضوع سوال اصلی است که در این مطلب قصد پاسخگویی به آن را داریم.
مخالفت روسیه
تنگناهای به وجود آمده برای روسیه از سوی غرب در زمینه مسائل اوکراین باعث نشده است تا روس ها نگاه خود به ایران را تغییر دهند. ایران هیچ گاه در سیاست خارجی روسیه از جایگاه والایی برخوردار نبوده و کرملین تنها برای تنظیم سیاست خارجی خود بوده است که از ایران استفاده کرده است. بنابارین نمی توان اظهارات اعلامی مقامات روسی نظیر ولادیمیر پوتین در اجلاس شانگهای را واقعی قلمداد کرد.
ترس از نفوذ ایران
هرچند نفوذ ایران در کشورهای خاومیانه ای مانند سوریه،عراق،لبنان و ... قابل مقایسه با کشورهای آسیای مرکزی نیست اما این ذهنیت در بین مقامات جمهوری های آسیای مرکزی(که همگی از رهبران پیشین کمونیستی دولت اتحاد جماهیر شوروی بوده اند) وجود دارد که ایران ممکن است با استفاده از برخی ابزارها در صدد اعمال نفوذ در منطقه باشد.این نکته بسیار در تبلیغات صورت گرفته مطرح شده است که ایران در صورت حضور در شانگهای باعث بی ثباتی هایی در منطقه خواهد شد که گریز از ان مشکل خواهد بود.
اختلاف در تفسیرها بین ایران و شانگهای
برخی ناظران بین المللی بر این باورند که سیاست خارجی ایران با برخی از اصول بنیادین سازمان شانگهای(نظیر اصل عدم مداخله در امور کشورهای دیگر) به خصوص ارزش های چینی این سازمان در تضاد است. هرچند ایران با حضور در سوریه و یا عراق در حل مبارزه با ترویسم(داعش و ...) است اما از نگاه اعضای شانگهای دخالت ایران در امور کشورهای دیگر قابل قبول نیست. بر اساس این دیدگاه، حضور احتمالی ایران در شانگهای می تواند آتش موجود در خاورمیانه را به منطقه آسیای مرکزی نیز تسری دهد.
تعریف متفاوت از تروریسم
با وجودئ این که مبارزه با تروریسم یکی از اصول شانگهای را تشکیل می دهد اما ایران و کشورهای عضو شانگهای تعریف متفاوتی از تروریسم دارند. به عنوان نمونه، ایران گروه هایی نظیر نهضت اسلامی در تاجیکستان را به دیده احترام می نگرد، این در حالی است که از نگاه دولت دوشنبه، اعضای نهضت اسلامی که از قضا شدیدا نیز سرکوب شده اند تروریست هستند.
اسلام سیاسی
سران سابقا حزب کمونیست جمهوری های آسیای مرکزی از زمان استقلال این کشورها تاکنون نسبت به هرگونه حرکت و نفوذ اسلامی در این منطقه حساسیت بالایی نشان داده اند. با وجود این که عمده جمعیت این کشورها را مسلمانان تشکیل می دهد اما سران این کشورها که در حکومت خود هیچ جایگاهی را برای دین تعریف نکرده اند نسبت به هرگونه دیدگاه اسلامی احساس خطر می کنند. به خصوص این که سابقه وجود بنیاد گرایی اسلامی در منطقه آسیای مرکزی هراسی را در دل رهبران این کشورها انداخته است.
روسیه و چین نیز ترس های خاص خود را از اسلام سیاسی دارند. روس ها که جمعیت عمده ای از منطقه قفقاز شمالی خود را مسلمان می بینند نسبت به هرگونه تحریک این افراد حساسند. چین نیز به دلیل وجود جمعیت مسلمان در ایالت سینگ کیانگ خود حساسیت هایی را دارد
هراس از آمریکاستیزی
با وجود مخالفت روسیه و چین با نظم موجود بین المللی به رهبری امریکا، اما این دو کشور خواهان این امر نیستند که با ورود ایران به شانگهای این سازمان جهتی ضد امریکایی پیدا کند. این دو کشور که به دلیل درگیر بودن در برخی مسائل با امریکا، در هر حال مجبور به پرداخت هزینه هایی هستند، نمی خواهند با ورود ایران مبادرت به افزایش هزینه ها کنند. این موضوع شامل دیگر کشورهای منطقه آسیای مرکزی نیز می شود.
پس در مجموع دلایل مختلفی باعث شده است که تاکنون ایران نتواند به عضویت در سازمان شانگهای درآید و تا زمانی که این محدودیت ها رفع نشود و یا انعطافی در آنها در اثر تغییر شرایط منطقه ای و بین المللی رخ ندهد نمی توان نسبت به عضویت ایران امیدوار بود، در نتیجه عضویت ایران در شانگهای در آینده نزدیک تقریبا بعید است.
سپاس از توجه شما. در خدمتتون هستم./ پایان ارائه دوم
فرشاد سلیمی:
آقای تقوایی از ارائه موردی و موشکافانه شما بسیار سپاسگزاریم. با اتمام سخنرانی دوم، پایان دور اول نشست را اعلام می کنیم و دور دوم را که به سئوالات و نقد و نظر مخاطبین گرامی برنامه اختصاص دارد آغاز می کنیم.
از این لحظه به مدت 15 دقیقه در خدمت اعضا گرامی خواهیم بود تا با رعایت مفاد قوانین نشست، پرسشها و نظراتشان را اعلام کنند:
ـ در آغاز پرسش اسم سخنران مورد پرسش قید شود.
ـ هر کدام از دوستان پرسش یا نظراتشان را در یک کامنت ارائه کنند.
ـ از پاسخگویی و گفتگوی دوطرفه پرهیز کنید و سعی کنید پرسش و پاسخ به مخاطبین و کارشناسان (سخنرانان) برنامه محدود شود.
پرسش ها و دیدگاههای اعضای حاضر در نشست:
*****
احسان شاه حسینی: با سلام خدمت همه دوستان و عرض خسته نباشید و تشکر از جناب آقای دکتر کالجی عزیز و جناب آقای تقوایی گرامی ، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای فرصت های دوجانبه ایی را برای ایران و اعضای سازمان فراهم خواهد ساخت و در مقابل این فرصت موانعی چند گانه ایی نیز وجود دارد، که بنوعی در تردید اعضای قدرتمند سازمان یعنی چین و روسیه دیده می شود، هرچند روس ها در سیاست های اعلانی خود از عضویت ایران سخن گفته است، اما آنچه که در روند موجود مشاهده می شود،قدرت یافتن موانع پیش روی ایران برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای است، که فرصت های احتمالی در عضویت ایران را نادیده می گیرد، لذا با توجه به فرصت ها و چالش های پیش رو، ایران برای عضویت در این سازمان چه راهکار ها و تدابیری را باید اتخاذ نماید؟ و عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای در اولویت های سیاسی و راهبردی ایران در کجا قرار دارد؟ و اینکه ایران برای این موضوع حاضر به چه امتیاز دادن هایی خواهد بود ؟
ولی کالجی: ضمن تشکر از شما، به صورت خلاصه مواردی چون ضرورت شناخت دقیق و واقع بینانه¬ای از ماهیت و اهداف سازمان همکاری شانگهای
برون¬گرا بودن در سطح اعلانی (تقابل با سیاست¬های غرب در منطقه) و درون¬گرا بودن در سطح اعمالی (موضع منفعلانه و توام با سکوت سازمان در رابطه با بحران¬گرجستان، اوکراین، سوریه و عراق)؛ - ضرورت اصلاح سه پیش فرض در رابطه با سازمان همکاری شانگهای
سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک بلوک ضد غربی و ائتلاف ضد هژمونیک / دشمنی پایدار روسیه و آمریکا / تعریف روسیه و چین به عنوان شرکای راهبردی ایران می تواند مبنای عمل قرار گیرد.
*****
بهروز نامداری: با سلام خدمت حضار و میهمانان عزیز برنامه.
جناب تقوایی با توجه به کارکرد این سازمان به نظر میرسد ایران بیش از آنکه به دنبال استفاده از امتیازات امنیتی و اقتصادی عضویت در آن در بعد منطقه ای باشد به دنبال بهره مندی از امتیازات امنیتی آن در بعد فرامنطقه ای بخصوص در مقابل ایالات متحده باشد.نظر شما در این خصوص چیست.
جناب اقای کالجی با توجه به روابط تنش آمیز پاکستان و هند.به نظر شما عضویت همزمان این دو کشور چه توجیهی می تواند داشته باشد.
احسان تقوایی: بله. صحبت شما کاملا صحیح است. عرض کردم خدمت شما که در ایران برخی اساسا شانگهای را امنیتی می بینند و معتقدند این سازمان می تواند وزنه ای در برابر ناتو و غرب باشد. در شرایطی که در صحنه واقعی اینگونه نیست و هیچکدام از کشورهای این سازمان خواهان جهت گیری مستقیم علیه امرکیا و غرب نیستند.
ولی کالجی: ضمن تشکر از شما، عضویت هند و پاکستان نتیجه روابط نزدیک و راهبردی هند با روسیه از یک سو و چین با پاکستان از سوی دیگر است. ورود دو کشور با توجه به مناقشه کشمیر و اختلافات مرزی می تواند تجربه ناموفق سارک را وارد سازمان همکاری شانگهای کند.
- در رابطه با تبدیل عضویت هند و پاکستان، نکته شایان توجه این است که در اجلاس تاشکند، یک سند تعهد به امضا مقامات دو کشور رسید که به موجب آن دو کشور موظف می¬شوند کلیه اسناد و تعهدات مربوط به فرایند تبدیل عضویت را به تصویب برسانند و در اختیار سازمان قرار دهند تا در اجلاس بعدی سران سازمان همکاری شانگهای در آستانه قزاقستان (جولای ٢٠١٧ میلادی) در مورد آن تصمیم¬گیری شود. لذا کلیه مباحثی که در رابطه با عضویت اصلی هند و پاکستان در اجلاس تاشکند مطرح شده است، با واقعیت همخوانی ندارد و این دو کشور همچنان عضو ناظر و بدون رای سازمان همکاری شانگهای محسوب می¬شوند.
- نکته مهم دیگر این¬که با وجود اعلام ضمنی پاکستان در رابطه با تصویب ٢٧ سند تبدیل عضویت و تعلل هند در این زمینه، سازمان همکاری شانگهای در راستای حفظ تعادل میان اسلام¬آباد و دهلی نو، تمایلی به موافقت نهایی با عضویت کامل پاکستان در اجلاس تاشکند نشان نداد و تعیین تکلیف نهایی عضویت هر دو کشور را به اجلاس آتی سران در آستانه قزاقستان (جولای ٢٠١٧ میلادی) موکول نمود.
احسان تقوایی: نگاه روسیه به عنوان یکی از دو کشور اصلی عضو شانگهای به ایران این است که جمهوری اسلامی به دلیل شرایط اضطرار و درماندگی است که رو به مسکو آورده است. یعنی همان گونه که ما معتقدیم روسیه با کارت ایران بازی می کند روس ها هم چنین نگاهی به ما دارند. از دید آنها ایران و طبقه متوسط این کشور نگاهی رو به توسعه و غرب دارد و مسکو در نظر ایرانیان جایگاه مناسبی ندارد. در جواب مشخص سوال شما باید گفت تقریبا بعید است در این قسمت از نگاه ایران تعدیلی صورت کیرد و حتی اگر این گونه نیز شود، بعید است کشوری مانند روسیه دیدگاه مثبتی به ایارن داشته باشد،چرا که مسکو ایران را رقیبی برای خود می داند در حوزه های مختلف منطقه.
*****
اژدر پیری: باسلام و احترام
و با تشکر از تمامی بزرگواران
سوالی داشتم از جناب اقای تقوی
عضو سازمان شانگهای شدن چقدر برای ایران مهم است؟
با وجود این همه مشکلات ایا ایران جهت رفع نگرانی ها اقدامات خاصی انجام خواهد داد؟
با تشکر
احسان تقوایی: عضویت در شانگهای برای ایران بسیار مهم است،چرا که از نظر عضویت در سازمان های منطقه ای در وضعیت خوبی نیست. این در حالی است که کشورها رقیب ایران در منطقه نظر ترکیه و عربستان با عضویت در نهادهای مهمی همچون ناتو،شورای همکاری خلیج فارس اتحادیه عرب و .... بارها توانسته اند ایران را با چالش مواجه کنند.
این که آیا ایران در رابطه با اقداماتی جهت کم کردن حساسیت ها آیا دست به اقداماتی خواهد زد یا خیر تقریبا بعید است،چرا که به طور مثال اصل قانون اساسی کشور است که از برخی جنبش های اسلامی و ...حمایت شود.
*****
کژال میرآبادی: سلام وعرض ادب.جناب تقوایی درصورت رفع کامل تحریمهاآیاایران بازهم نیازی ب عضویت در سازمان فرامنطقه ای شانگهای را دارد و این در حالیست ک ایران از منابع غنی انرژی زیر زمینی و موقعیت ژیوپلیتیک خاصی برخورداراست؟2-روسیه در طول تاریخ با همپیمانانش روراست نبوده مثلا رهاکردن اعراب در جنگ 6روزه و قرادادهایی که برای راه اندازی نیروگاههای ایران داشته تقریبا ب تاریخ پیوسته آیا زمان ان نرسیده ک ایران درسیاست خود نسبت ب روسیه تجدید نظر کند؟باتشکر
احسان تقوایی: بله عرض میکنم خدمتتون. در رابطه با روسیه، تردیدی نیست که این کشور تنها به فکر منافع خود است و این ما هستیم که بیش از حد بر این کشور تمرکز کرده ایم. البته روابط با روسیه برای ایران مهم است و حتما هم باید تداوم داشته باشد اما به قول برخی اساتید نباید همه تخم مرغ ها را در سبد مسکو قرار داد.
ولی کالجی: بله در هر صورتی عضویت در نهادهای منطقه ای برای ایران مهم است،چه تحت تحریم باشد و چه نباشد. چرا که در وضعیت کنونی سیاست بین الملل، منطقه گرایی و عضویت در نهادهای منطقه ای منافع بسیاری را برای کشورها به ارمغان خواهد اورد.واقع شدن ایران در محیطی پرتنش می طلبد تا کشور نه تنها در انزوا فرو نرود بلکه بتواند در نهادهای پویای منطقه ای حضور فعال داشته باشد.
*****
عارف پیمان: با سلام خدمت حضار و سپاس از دوستانی که ارائه مطلب کردند. بنده به ارائه توضیح اضافه نمی پردازم و با بیان این مطلب که در حال حاضر همه ی زمینه ها برای عدم پذیرش ایران از جمله بحث تروریسم بین المللی، بحث حقوق بشر، عدم گسترش سلاح های کشتار دسته جمعی، افراط گرایی اسلامی در افغانستان، سوریه، عراق و حتی فعالیت های آن در منطقه آسیای مرکزی است که ذهنیت کشورهای عضو را نسبت به ایران منفی نشان می دهد. با این نکته که اعضای سازمان همکاری شانگهای به توانمندی های ایران در زمینه برپایی صلح پایدار در افغانستان توجه کافی ندارند ، چنان چه جمهوری اسلامی با شرایط نامناسب الان عضو اصلی سازمان شود، در حاشیه قرار خواهدگرفت و به طور ناخودآگاه به آلت دست روسیه و چین در منطقه تبدیل می شود.بنابراین در شرایط به وجود آمده بهترین سیاست پیشنهادی برای جمهوری اسلامی ایران این است که در همان عضویت ناظر باقی بماند و این فرصت را برای خود به وجود بیاورد که با کشورهای عضو همکاریهای دو طرفه ایجاد کند تا سطح تعاملات را بالا ببرد که در این حالت برای ایران نیز تعهداتی را در مقابل آنان به وجود نمی آورد.
*****
اردشیر پشنگ: با درود و عرض ادب و خسته نباشید خدمت دوستان گرانمایه ام جناب آقایان کالجی و تقوایی برای ارائه خوبشون و جناب آقای سلیمی برای مدیریت خوب، دو سوال داشتم. نخست از جناب آقای تقوایی: اشاره فرمودید که نگرانی از بی ثبات سازی منطقه یکی از عوامل بازدارنده و منفی در رویکرد اعضا نسبت به درخواست عضویت ایران است، این بی ثبات سازی دقیقا در چه حوزه هایی است که منجر به نگرانی این کشورهاست؟ و سئوال دوم از جناب کالجی گرامی: با توجه به روندی که برشمردین پیداست در کوتاه مدت امکان عضویت ایران در شانگهای سخت خواهد بود، حال به نظر شما بهترین نقشه راه برای ایران و مقامات تصمیم ساز که بصورت چند مرحله ای باشد، چه خواهد بود تا این روند عضویت تسریع شود؟
ولی کالجی: ضمن تشکر از ابراز لطف شما دوست گرامی، جناب آقای پشنگ، به صورت خلاصه می توان این موارد را به عنوان نقشه راه ایران در این مسیر برشمرد: عدم اصرار برای تبدیل وضعیت عضویت به دلیل پرهیز از پیامدهای منفی نظیر خدشه به اعتبار و جایگاه منطقه ای ایران و سوء استفاده کشورهای عضو سازمان برای امتیازگیری، گران فروشی و بهره برداری های مختلف سیاسی، امنیتی و اقتصادی از ایران. - حرکت از وضعیت «موازنه منفی به وضعیت موازنه مثبت در عرصه سیاست خارجی و - پیگیری عزت مندانه و از سر استغنا پس از تغییر شرایط ایران پس از توافق هسته¬ ای. به طور کلی، موضع و رویکرد ایران در قبال سازمان همکاری شانگهای نباید در درازمدت تبدیل به وضعیت ترکیه در قبال اتحادیه اروپا شود.
احسان تقوایی: کشورهای آسیای مرکزی(به صورت عام) در زمینه امنیت فوق العاده حساسیت دارند. با توجه به سیستم اقتدارگرایانه ای که در این کشورها وجود دارد و رهبران جمهوری هی 5 گانه توانسته اند عمده مخالفان خود را سرکوب کنند، تنها رقیبی که شاید بتواند برای انها نوعی چالش ایجاد کند اسلام است. به همین دلل نسبت به این موضوع بسیار دقت نظر و توجه دارند. نمونه های زیادی مشاهده شده است که رهبران آسیای مرکزی جنبش های اسلامی موجود را به شدیدترین وجه ممکن سرکوب کرده اند. ایران نیز به دلایل مختلفی نظیر تبلیغات صورت گرفته و همچنین برخی اشتباهات در حوزه سیاست خارجی به خصوص سال های اولیه استقلال این جمهوری ها دیدگاهی منفی را به خود جلب کرده است. به طور مثال روابط ایران با تاجیکستان در منطقه آسیای مرکزی همواره مساعد بوده است اما دعوت یکی از اسلام گرایان نهضیت اسلامی تاجیکستان در کنفرانس وحدت تهران باعث شد تا تاجیک ها شدیدا معترض ایران شوند.
*****
زهرا سعیدی: با سلام و خسته نباشید.
لطفا جناب آقای تقوایی پاسخ دهند.
چرا علیرغم توافق هسته ای نگرانی دو کشور در رابطه با غرب ستیزی ایران کاهش پیدا نکرده؟ این در حالی که روسیه به دلایل مختلف اعم از موضوع تروریسم و افراط گرایی در آسیای مرکزی، باید سیاست گسترش روابط با کشورهای اسلامی از جمله ایران رو در دستور کار خودش قرار بده و سازمان شانگهای و عضویت دائم ایران میتونه بستر مناسبی برای تحقق این هدف باشه. از طرفی چین هم برای تحقق اهداف اقتصادی از جمله طرح «یک کمربند- یک جاده» نیازمند گسترش روابط با ایرانه. گذشته از این، دو کشور در رقابت با آمریکا خواهان کاهش یکجانبه گرایی آمریکا هستند. پس چرا علیرغم وجود این دلایل، هنوز هم موضوع سیاستهای ضدغربی، برای چین و روسیه حائز اهمیته؟
احسان تقوایی: روسیه و چین به خوبی می دانند که غرب ستیزی ایران موضوعی نیست که با توافقی همانند برجام از میزان ان کاسته شود. آنها همچنین می دانند که ایران و غرب در حوزه های مختلفی اعم از منطقه ای از یک طرف و مسائل حقوق بشری از طرف دیگر با یکدیگر مشکلات بنیادین دارند. همان طوری که شما فرمودین هم روسیه و هم چسن به دلیل موقعیت برتر ایران به ما نیاز دارند و می توانند با همکاری و مشارکت ایران در شانگهای به برخی منافع خود دست پیدا کنند. اما چنان چه گفته شد این دوکشور(چین و روسیه) از یک طرف می خواهند از وجود همکاری با ایران سود ببرند ولی از طرف دیگر خواهان هینه دادن به خاطر ایران نیستند و رای مثبت به قطعنامه های شورای امنیت این امر را به اثبات رسانید. روسیه و چین سیاست های ضد غربی ایران را زمانی می پسندند که برای آنها چالشی ندشته باشد.همان گونه که گفته شد ایران اصولا در سیاست خارجی کشوری مانند روسیه دارای اولویت چندانی نیست و روس ها تنها همکاری محدود با ایران در برخی حوزه ها را مدنظر قرار می دهند. روس ها نمی خواهند رابطه با ایران مناسبات استراتژیک انها با کشوری مانند اسرائیل را تحت تاثیر قرار دهد.
روسیه به صورت جدی با موضوع تروریسم و افراط گرایی مواجه است اما انها به این باور نرسیده اند که همکاری با ایران می تواند این چالش را حل و فصل کند. البته در برخی زمینه ها هماند سوریه مشارکت هایی بوده است و نمی توان گفت کاملا بدون همکاری بوده اند.
*****
محمدرضا فولادی: من از هر دو عزيز سوال داشتم كه به تفكيك مطرح ميكنم
آقاي تقوایی؛ در صورتي كه شرايطي مستحدث شود كه در سياست خارجي ايران از موضع اسلام سياسي و يا حتي آمريكا ستيزي، تعديل قابل ملاحظه اي صورت پذيرد، آيا وضعيت راهبردي ايران در معادلات قدرت منطقه آسياي مركزي مانع كمتر ديده شده ي پذيرش ايران در مجامعي مثل پيمان شانگهاي نخواهد بود؟ به عبارت ديگر تا چه حد حضور ايران در سياست هاي منطقه اي مشترك (از خاورميانه گرفته تا آسياي مركزي) چه به لحاظ تاريخي و چه به لحاظ معادلات توازن قوا (فارغ از ابعاد ايدئولوژيك)، امري ممتنع مي باشد؟
آقاي كالجي؛ در اين صورت، ايده هايي كه در سياست خارجي به تحول راهبردي به سمت اشتراك با قدرت هاي برتر نظام بين الملل و به خصوص غرب تمايل دارند، مي تواند در افق ميان مدت و دراز مدت، جايگاه ايران در منطقه آسياي مركزي را (حتي در صورت عدم عضويت در شانگهاي) تقويت كند؟ يا اينكه بايد همان راهبرد خودياري را مدنظر قرار داد؟
ولی کالجی: ضمن تشکر از شما، تجربه تاریخی ایران و موقعیت ژئوپولیتیکی و واقعیات سیاسی ایجاب می کند که ایران به سمت موازنه پایدار میان قدرت های شرقی و غربی حرکت کند. زمانی در حوزه آسیای مرکزی موفق خواهیم بود که بتوانیم روابط متعادلی را با مجموعه جهان غرب داشته باشیم. بر عکس این حالت نیز در رابطه با جهان غرب صادق است. از این منظر، وضعیت ایران در سازمان همکاری شانگهای ارتباط مستقیمی با نوع رویکرد ما نسبت به جهان غرب دارد.
*****
ریحانه تهامی: عرض سلام خدمت ارائه دهندگان محترم
سوالي از جناب آقاي كالجي داشتم،عضويت ايران در سازمان همكاري شانگهاي چگونه ارزيابي مي كنيد،؟چه مزيت هايي براي ايران دارد؟نحوه همكاري ايران با سازمان در چه سطوحي خواهد بود؟
ولی کالجی: ضمن تشکر از شما، مزایای عضویت را می توان به صورت خلاصه مواردی چون ورود به یک پیمان منطقه ای با ماهیت دفاعی و امنیتی، چسبندگی بیشتر ژئوپلیتیکی با آسیای مرکزی، روسیه و چین و مبارزه و اقدام مشترک با تهدیدات امنیتی دانست. اما در مقابل، مواردی چون کشیده شدن بیشتر سیاست خارجی کشور به سمت روسیه و چین و عدم تعادل در مقابل جهان غرب و پذیرش برخی تعهدات دفاعی و امنیتی از جمله معایب آن است که سیاستگذار ایرانی با در نظر گرفتن تمامی جوانب یاد شده باید در قبال این سازمان تصمیم گیری کند. همکاری ایران نیز حداکثر در سطوح امنیتی- انتظامی خواهد بود نه دفاعی- استراتژیک. به عبارتی دیگر، در سطوحی چون مبارزه با تروریسم، پول شویی، امنیت مرزی، مقابله با قاچاق مواد مخدر می تواند همکاری ایران با سازمان همکاری شانگهای تعریف شود نه ایجاد یک بلوک دفاعی و ائتلاف ضد هژمونیک تحت عناوینی چون ناتوی شرق یا ورشوی جدید.
*****
محمد زارع: نکاتی را از بابت کمک به بحث دوستان عرض میکنم
نگاه متفاوت چین و روسیه به این سازمان یکی دیگر از مسائلی است که ظرفیت و توان این سازمان را کاسته و در آینده نیز بیشتر کاهش خواهد داد. در حالی که چین تمرکز استراتژیک خود را بر مسائل اقتصادی قرار داده است، روسها تلاش دارند تا ابعاد و اضلاع امنیتی و بینالمللی نیز برای این سازمان تعریف نمایند. بنابرای میتوان گفت که سازمان همکاری شانگهای ظرفیت و توان لازم برای پوشش همزمان و توامان اهداف و دغدغههای چین و روسیه را ندارد. از زمانی که چینیها استراتژی « Go Global» را در سال 2000 بیان و معرفی کردند و محدودیتهای سرمایهگذاری برای شرکتهای چینی بر اساس این استراتژی کاهش یافت تا سال 2005 تقریبا هزار شرکت چینی وارد منطقه آسیای مرکزی شدند و حجم تجارت این کشور نیز با کشورهای آسیای مرکزی از سال 2000 تا 2010 تقریبا 30 برابر شده است که تاکنون نیز ادامه داشته و برخی از آمارها از سهم 20 درصدی چین در تجارت با کشورهای آسیای مرکزی حکایت دارد. این مسئله جدای از آنکه تسلط چین بر ژئواکونومی منطقه را در پی داشته همچنین میتواند به نفوذ سیاسی نیز ترجمه شود که طبیعتا روسها در برابر تغییرات اینچنینی در ماتریس هویت سیاسی کشورهای منطقه مقاومت و حجم و دامنه اختلافات دو جانبه را تشدید خواهد کرد.
باید دانست که ادراک متقابل تهدید چین و روسیه نسبت به یکدیگر، یکی از مهمترین موانع عمقیابی و تحرک بیشتر سازمان همکاری شانگهای در آینده است. وجود چنین نگرشی در میان تصمیمسازان چینی و افزایش نگرانی روسها به خصوص در سالهای اخیر از نفوذ چین در منطقه آسیای مرکزی، امکان رسیدن فرایندها و ابتکارات چین – محور به بلوغ و پختگی لازم را سلب و تقویت دامنه همکاری های چین و روسیه را در بلندمدت کاهش خواهد داد. به بیان دیگر محیط ژئوپلیتیکی چین چه در شرق و جنوب شرقی و چه در محیط امنیتی غربی خود، استعداد به نتیجه رساندن کامل ابتکارات همگرایانه این کشور را به شدت کاهش میدهد. به بیان دیگر از آنجا که حضور چین در این دو محیط امنیتی میتواند به بازتوزیع قدرت و نظم سابق منجر شود، طبیعی است که با مقاومت روسیه در محیط امنیتی غربی و آمریکا در محیط امنیتی شرقی روبرو خواهد شد. بنابراین نمیتوان به ابتکارات چین محور در مقطع فعلی و ظرفیتهای آن چندان امیدوار بود.
به نظر میرسد که وجود تعارضات موجود میان چین و روسیه در سازمان همکاری شانگهای باعث حرکت دو کشور به سمت انجام بازیهای موازی و خارج از قاعده و چارچوب سازمانهمکاری شانگهای شود. افزایش حساسیت تحلیلگران روس و مجامع دانشگاهی این کشور و همچنین هشدار به تصمیمسازان سیاسی این کشور نسبت به حاشیهای شدن روسیه در منطقه آسیای مرکزی، این کشور را برآن داشته است تا به تقویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تلاش برای ایجاد انسجام بیشتر در این اتحادیه بپردازد. در طرف دیگر مسئله نیز به نظر میرسد که برخی نگرانیها به خصوص در سالهای اخیر نسبت به موفقیت استراتژی چین در اسیای مرکزی در این کشور مطرح شده است و برخی از تحلیلگران چینی از ضرورت بازنگری در سیاستهای این کشور در این منطقه سخن به میان آوردهاند. به بیان دیگر این تحلیلگران معتقدند که استراتژی کمکهای اقتصادی این کشور نتوانسته است تا کنون منجر به تغییر رفتار بازیگران این منطقه شود و از اینرو میبایست تلاش کرد تا بازنگریهایی را در این استراتژی به عمل آورد. مطرح شدن پیشنهاد تشکیل گروه مبارزه با تروریسم از طرف چین و با حضور دو کشور افغانستان و تاجیکستان در برخی از رسانهها را شاید بتوان به عنوان بخشی از این تلاشهای چین برای انجام بازیهای موازی دانست.
سیاست تلاش برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای که تقریبا در یک دهه گذشته از طرف جمهوری اسلامی ایران دنبال و پیگیری شده بود بیشتر بر این مبنا بود تا از این سازمان به عنوان عاملی موازنهگر در برابر غرب و آمریکا استفاده شود. اگرچه این مهم همچنان هم یکی از اهداف پایدار جمهوری اسلامی ایران است لیکن با توجه به اینکه الف) این سازمان نتوانسته و یا اساسا تمایلی به ارائه یک نقش موازنه گر در برابر غرب و آمریکا ندارد و ب) رسیدن به تفاهم موقت راهبردی با مجموعه 5+1 در قالب توافق جامع هستهای، بخشی از مشکلات ایران با غرب را حل نموده و تا حدودی از ارزش استراتژیک این اهداف در چشمانداز سیاست خارجی حداقل به صورت موقت کاسته شده است. بنابراین در مقطع فعلی ضرورتی برای تلاش بیش از حد به منظور عضویت کامل در این سازمان وجود ندارد.
ولی کالجی: ضمن تشکر از شما جناب آقای زارع، در اجلاس اخیر تاشکند، چینی ها موضع مخالف و بسیار محططانه ای را اتخاذ نمودند. نگرانی چینی¬ها از وضعیت تاجیکستان و تاثیر منفی عضویت ایران در ورود به سازمان و اتخاذ موضع حمایتی در قبال نهضت اسلامی این کشور به عنوان همسایه بلافصل چین، روابط گسترده چین و آمریکا، عدم اطمینان چینی¬ها از فرایند سیاسی و اقتصادی پس از برجام و نوع روابط ایران با آمریکا به ویژه تا زمان برگزاری انتخابات آتی ریاست جمهوری در ایران و آمریکا، نارضایتی احتمالی چین از نزدیکی مناسبات ایران و هند به ویژه توافق سه جانبه اخیر میان ایران، هند و افغانستان در زمینه توسعه بندر چابهار، جایگاه نامشخص و مبهم ایران در طرح راه ابریشم چین و در نهایت سیاست سنتی محافظه¬کارانه و بدون شتاب چینی¬ها در حوزه سیاست خارجی، از جمله دلایل و زمینه¬هایی است که می¬توان برای عدم حمایت قاطع و لازم چین از تبدیل عضویت ایران از ناظر به اصلی در مقطع کنونی متصور بود.
*****
کیسنجر: یک سئوال از جناب کالجی داشتم با توجه به موضوعاتی که فرمودید ایا پیوستن به سازمان همکاری شانگهای میتواند تامین کننده علائق امنیت ملی ما در حوزه اسیای میانه و جنوب اسیا با هزینه ای معقول باشد ؟و سئوال دوم هم از جناب تقوایی این که ایا میتوان این طور برداشت نمود که با ورود هند و پاکستان به عنوان دو رقیب سنتی در عرصه تحولات جنوب اسیا و به عنوان متحدین سنتی به ترتیب روسیه و چین به نوعی رقابتهای این دو دولت به درون سازمان شانگهای کشیده شده و موجب قطب بندیهای جدیدی درون سازمان بشود ؟
ولی کالجی: با تشکر از شما، با توجه به پیچیدگی های منطقه به ویژه اختلافات دیرپای سه کشورافغانستان، پاکستان و هند، ورود ایران قطعا بدون هزینه نخواهد بود. باید با توجه به مزایا و معایبی که در پاسخ به سوال یکی از دوستان اشاره شد، در این رابطه ورود پیدا کرد.
احسان تقوایی: بله دقیقا همینگونه است. روند رقابت ها و تعارض ها در شانگگهای با ورود پاکستان و هند به عنوان دو کشور دشمن از نظر استراتژیک اغاز شده است و این یکی از چالش های آینده این نهاد منطقه ای است. در فرایند ورود این دو کشور روسیه از هند حمایت می کرد و چین از پاکستان . ضمن این که نباید این نکته را از نظر دور داشت که روسیه و چین هرچند اختلافات خود را علنی نمی کنند اما چالش های خاموش زیادی دارند. این که چین بدون شلیک یگ گلوله تفنگ توانسته است از نظر اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی را همراه خود سازد و بیشترین نفوذ را در این منطقه داشته باشد خاری در چشم روسیه است. در شرایطی که روسیه برای تجاوز غرب به حوزه منافع سیاسی و اقتصادی خود(اوراسیا) دست به جنگ(گرجستان مورد آبخازیا و اوستیا) و اوکراین زده ات اما در برابر نفوذ چین به آسیای مرکزی نتوانسته است اقدامی انجام دهد.
*****
زهرا رمضانی: ممنون از دوستان و اساتید بابت ارائه های بسیار مفید.جناب تقوایی شما فرمودید "نخستین و شاید مهمترنی نکته در زمینه ایران و شانگهای این است که عدم عضویت ایران در سازمان ها و نهادهای مهم منطقه ای نوعی محدودیت راهبردی برای جمهوری اسلامی به دنبال داشته است..." میشه این محدودیت راهبردی رو یه توضیح مختصر بفرمایید.منظور شما مشخصا چه چیزی رو دربرميگيره؟
احسان تقوایی: منظور این است که در شرایطی که کشورهایی نظیر عربستان که در حال حاضر بیشترین تنش را با ایران را دارند در نهادهای مهم منطقه ای عضویت دارند و با استفاده از ظرفیت های این نهادها فشارهای زیادی بر ایران می آورند اما ما در این زمینه مغلوب شرایط هستیم و مسئولین سیاسی ایران این امر را به خوبی می دانند و درک همین موضوع باعث شده است تا به دنبال پیوستن به سازمان هایی نظیر شانگهای باشند.
*****
مهسا مژدهی: جناب تقوایی سوال من در مورد فواید حضور ایران در شانگهای است؟ از سوی دیگر ایران در آینده چه هزینه هایی را حاضر است برای حضور در این اتحادیه بپردازد؟
*****
محمدرضا ستاری: سلام خدمت کارشناسان محترم، برخی تحلیل ها مبنی بر این است که اصرار برای عضویت در شانگهای در دولت قبل، به واسطه انزوای بین المللی ان بوده و در شرایط کنونی که دوران پسا برجام است، عضویت در این پیمان امنیتی به دلیل حساس نشدن غرب از دستور کار دولت یازدهم تقریبا خارج شده. این امر تا چه میزان قابل تحلیل و بررسی است؟ تشکر
ولی کالجی: ضمن تشکر از شما، به نظر می رسد رویکرد کلی دولت روحانی در قبال سازمان همکاری شانگهای، در مسیر صحیح تر و معقولانه تری قرار گرفته است. رئیس جمهور ایران در اجلاس سران سازمان در اوافای روسیه در جولای 2015 و اجلاس اخیر سران در تاشکند 2016 شرکت نکرد که به روشنی گویای اعلام نارضایتی ایران از تداوم وضعیت ناظر و مبهم ایران در این سازمان بود. این پیام نارضایتی هم به تمامی اعضا منتقل شده است. از این منظر، موضوع تبدیل عضویت ایران در شانگهای از دستور کار ایران خارج نشده است بلکه متناسب با نوع تعامل سازمان و به صورت موردی، تصمیم به سطح مشارکت در اجلاس ها گرفته می شود که روند به مراتب علاقلانه تر و عزت مندانه تری نسبت به رویکردهای گذشته است.
احسان تقوایی: عضویت ایران در نهادهایی چون شانگهای موضوعی نیست که به دولت خاصی ارتباط داشته باشد، به دلیل محدودیت هایی که کشور با ان موجه است عضویت در این سازمان ها می تواند مفید و موثر باشد. البته شکی نیست که با وجود این محدودیت ها به انزوا رفتن کشور که در دوران پیشین مشاهد شد نیز می تواند بر گرفتاری ها افزوده شود. طبیعتا دولت ها در این زمینه ها ممکن است تاکتیک های مختلفی داشته باشند به طور مثال آقای احمدی نژاد در دوران خود با شرکت در اجلاس شانگهای به اارده پیشنهادات به سازمانی میئپرداخت که ایران اصولا حق رایی در ان نداشت و به عبارتی حرف های ایران خریداری نداشت اما در این دولت واقع بینی ایجاب کرده است که با وجود تلاش برای عضویت به گونه ای عمل نکنند که مورد پسند واقع نشود.
*****
سمیه بخشایش: جناب کالجی به عقیده شما آیا پیوستن ایران به سازمان همکاربهای شانگهای منزلت امنیتی ایران را ارتقا میدهد؟
ولی کالجی: ضمن تشکر از شما، از منظر امنیتی- انتظامی موجب ارتقای منزلت امنیتی ایران می شود اما از منظر دفاعی- استراتژیک که مد نظر بسیاری از مسئولین کشور است، خیر، تاثیری ندارد چون اساسا سازمان همکاری شانگهای با دربرداشتن قدرت محافظه کاری چون چین در صدد بلوک بندی دفاعی- استراتژیک در مقابل غرب و ناتو و تهدیدات فرامنطقه ای نیست. به همین دلیل است که سازمان همکاری شانگهای در بحران گرجستان، اوکراین و سوریه که یک عضو اصلی آن یعنی روسیه به صورت مستقیم درگیری پیدا کرد، هیچ مداخله ای نکرد. این امر یکی از واقعیات مهم این سازمان است که در سطوح تصمیم گیری کشور باید به آن توجه شود.
*****
اردشیر عیسی زاده: با عرض درود به کارشناسان محترم
با مرور دیدگاههای دوستان سه گرایش رامی توان تمیز داد
اول گرایشی که با قیاس مطلوبها ی ذهنی به دنبال مفیدترین جهت گیری های سیاستخارجی لذا جهت گیری بسوی شانگهای را دست پایین و کم اولویت می بیند.
گرایش بعدی نیز به دنبال مطلوب خود واستفاده ابزاری از شانگهای است.
گرایش سوم نگاهی واقع گرایانه به پدیده سازما نهای بین المللی منطقه ای که از الزامات عینی زندگی بین المللی عصرماهست دارد.
تجربه های گذشته سیاست خارجی حکایت از شکست ونافرجامی نگاه مطلوب گرایی ولاجرم ذهن گرایانه دارد.
نگاه پراگماتیک و کارکرد گرایانه به سازمانهای منطقه ای و به کار گیری ظرفیت های ژیو پلیتیکی در روندهای دو جانبه با کشور های عضو رهگشای رقع مواتع درپیوستن به شانگهای متصورمی باشد.
*****
سهیلا قلیچی: با توجه به اینکه سازمان شانگهاي بیشتر برای حل مشکلات کشورهای مرزی میان کشورهای هم مرز روسیه و چین است اهمیت عضویت ایران در این سازمان چیست؟
احسان تقوایی:شانگهای زمانی برای حل مشکلات مرزی ایجاد شد اما به مرور کارکردهای جدیدی نظیر مبارزه با تروریسم، افراط گرایی،جدایی طلبی و مسائل امنیتی و اقتصادی را نیز به حوزه خود افزود.
-------------------------------------------------------------------------------------
فرشاد سلیمی:
حضار گرامی بدین ترتیب،پایان شانزدهمین نشست شبانگاهی تلگرام فراتاب را با عنوان «ایران و درهای بسته شانگهای!» اعلام می کنیم، و ضمن تشکر از مباحث منسجم و گویای کارشناسان برنامه از حضور پویا و نظرات نقادانه و سنجیده مخاطبین علاقمند سپاسگزاریم.
شب همگی خوش و بدرود تا نشستی دیگر
گروه تحریریه فراتاب
