وقتی اردوغان بجای فوتبال سر از راگبی درآورد! | فراتاب
کد خبر: 2470
تاریخ انتشار: 3 تیر 1395 - 13:09
آرام ولدبیگی
چرا رجب طیب اردوغان دستگاه سیاست خارجی ترکیه را به این سمت و سو کشاند و چرا ترکیه از بازیگری هوشمند به بازیگری با ضریب خطای بالا و اشتباهات استراتژیک تغییر پیدا کرده است؟

فراتاب ـ سرویس بین المللی: اگر به صورت اجمالی ترکیه و سیاست خارجی این کشور را در طول چند دهه گذشته تا سال 2011 مورد بررسی قرار دهیم، می­توان گفت ترکیه همواره به عنوان بازیگری استراتژیک و غیر منزوی که دارای شبکه­ای گسترده از روابط با دولتها و همچنین کارکتری قابل احترام برای بازیگران دیگر محسوب می­شد. در اوایل هزاره جدید، این دستگاه پویای سیاست خارجی با نظریه "عمق استراتژیک و سیاست به صفر رسانیدن مشکلات" گام بلند پروازانه خود را برای عصر نوین ترکیه را نیز برداشت. اما، مجموعه­ای از تحولات در سایه رهبری رجب طیب اردوغان ترکیه را وارد دورانی کرده است که به لحاظ سیاست خارجی هیچ گونه تشابهی با اعصار گذشته این دولت ندارد و ترکیه به بازیگری منزوی که دومینووار فاول­های سیاسی بزرگی را تجربه­ می کند، تبدیل شده است. سوال اصلی این نوشتار کوتاه این است که چرا رجب طیب اردوغان دستگاه سیاست خارجی  ترکیه را به این سمت و سو کشاند و چرا ترکیه از بازیگری هوشمند به بازیگری با ضریب خطای بالا و اشتباهات استراتژیک تغییر پیدا کرده است؟ 

پایه­های پیشین سیاست خارجی ترکیه

سیاست خارجی ترکیه به طور کلی چه در دوره حاکمیت سکولارها و چه در چند سال اول حاکمیت اسلام گرایان بر چند اصل اساسی استوار بوده، اصل­هایی همچون نگاه به غرب که بعداً نگاه به شرق و خصوصاً تاکید بر خاورمیانه به ستون­ دیگر آن تبدیل شد، عدم دخالت خارجی گسترده و به طور کلی مشی محافظه‌کارانه در سیاست خارجی، توجه به اقتصاد و فرهنگ به عنوان عوامل اصلی ایجاد روابط با دول دیگر، بنیاد دکترین دستگاه سیاست خارجی ترکیه را تشکیل داده بودند.

تحولات جدید در ترکیه و منطقه

مجموعه­ای از تحولات از جمله بهار عربی، میل به ایجاد سیستم ریاستی، بلند پروازیهای منطقه ای و جهانی، باعث تحولاتی دراماتیک در ساختار فکری مرد اول سیاستگذاری ترکیه شد این امر بازتاب مستقیمی در سیاست خارجی این کشور نیز داشت. تحولات سال­های گذشته ترکیه را از بازیگری محافظه ­کار که میل آنچنانی به نقش آفرینی در کشورهای خاورمیانه نداشت به بازیگری رادیکال که خواستار تغییر وضع موجود در راستای منافع خود بود تبدیل کرد. ترکیه در خاورمیانه جدید خواستار سهمی بیشتر از قدرت و ثروت و همچنین جایگاه بزرگتری از گذشته برای خود است و به همین دلیل نیازمند دخالت و بازیگردانی در سطح منطقه است برای اینکه منافع و نظرات خود را تحقق بخشد، اما مسئله مهم از اینجا شروع می­شود آیا دستگاه سیاست خارجی ترکیه برای نقش آفرینی در قالب این نقش جدید آماده است و همچنین ترکیه از چه ابزارهایی برای تحقق این بلندپروازیی استفاده می­کند؟

اشتباه ترکیه از کجا آغاز شد

رهبران آنکارا بعد از شروع جنگ داخلی در سوریه، عراق و حتی لبنان در خوانشی رئالیستی به این نتیجه رسیدند که در وضعیتی که منطقه با جنگی خونین مواجه شده است، عناصر سابق از محافظه­ کاری گرفته تا اقتصاد و فرهنگ در این فضای جدید که اسلحه و ایدئولوژی حرف اول و آخر را در آن می ­زنند جوابگو نخواهد بود

رهبران آنکارا بعد از شروع جنگ داخلی در سوریه، عراق و حتی لبنان در خوانشی رئالیستی به این نتیجه رسیدند که در وضعیتی که منطقه با جنگی خونین مواجه شده است، عناصر سابق از محافظه­ کاری گرفته تا اقتصاد و فرهنگ در این فضای جدید که اسلحه و ایدئولوژی حرف اول و آخر را در آن می­زنند جوابگو نخواهد بود؛ آنها پیشتر نیز به واسطه بزرگتر شدن اقتصاد، فرهنگ و دیپلماسی ترکیه میل خود را برای تغییر وضع موجود پنهان نکرده بودند، در نتیجه فضای جدید بهترین فرصت را برای آغاز سیاست خارجی جدید به آنان تقدیم کرد.

ترکیه برای شروع این بازی جدید از یک طرف نیازمند "هژمونی ایدئولوژی در داخل" و "استحکام و جذابیت این تفکر در سطح منطقه ای" بود همچنین از طرف دیگر ترکیه برای شروع بازی نظامی به "سیستم کارآمد اطلاعاتی و امنیتی" دارای تجربه نیز نیاز داشت تا به واسطه این دو عامل خلاء های اقتصاد و فرهنگ را با آن‌ها پر کند.

اما ساختار سیاست خارجی ترکیه و به طور کلی حتی جامعه ترکیه با این سیاست نوین غریب و بیگانه بود. ترکیه همچون بازیگران دیگر منطقه­ای، خواستار تغییر وضعیت موجود با استفاده از ایدئولوژی و امنیت و اسلحه بوده، ولی این کشور نه دارای ایدئولوژی منسجم و هژمونیک است و نه دارای نظامی امنیتی که به آسانی بتواند در محیط ریالیستی جنگ داخلی سوریه و عراق به واسطه آنان در منطقه بازیگردانی کند. ترک­ها در طی سالها به غیر از مواجه با کردها، درگیری نظامی و امنیتی آنچنانی را تجربه نکرده بودند و سیستم اطلاعاتی این کشور فاقد کارایی لازم برای ورود به این چنین محیط­هایی بود. به طور کلی، ترکیه وارد بازی و قماری شد که هیچ گونه تجربه­ای در آن نداشت. ساختار ترکیه و دستگاه سیاست خارجی این کشور برای این گونه بازی­هایی طرح­ریزی نشده بود. به عبارتی دیگر، ترکیه وارد بازی بزرگی شد که نه امکانات ورود به آن را و نه تجربه بازی در این چنین میادینی را داشت. همین عدم آمادگی و تمایز سیستم سیاست خارجی این کشور با سیستم‌های ایدئولوژیکی و امنیتی باعث شده است دولت ترکیه از چهار سال گذشته در بیشتر مسائل مرتبط به سیاست خارجی دچار شکست شود.  

اردوغان  فوتبال و راگبی

ساختار ترکیه و دستگاه سیاست خارجی این کشور برای این گونه بازی­هایی طرح­ریزی نشده بود. به عبارتی دیگر، ترکیه وارد بازی بزرگی شد که نه امکانات ورود به آن را و نه تجربه بازی در این چنین میادینی را داشت.

رجب طیب اردوغان همواره از علاقه خود به بازی فوتبال سخن به میان آورده و حتی مدتی پیش در افتتاحیه ورزشگاهی در ترکیه بیش از 15 دقیقه بازی کرد و در نهایت تعجب با هتریک زیبایش همه ناظران و تماشگران را متعجب کرد، ولی اردوغان فوتبالیست که نیک معلوم است از قواعد این بازی و نحوه گل زنی در آن آگاه است خواسته یا ناخواسته در طول چند سال گذشته مسیر بازی خود را به سمت فوتبال آمریکایی یا همان راگبی چرخانده است. فوتبال آمریکایی درست است که نام فوتبال را با خود یدک می کشد ولی حتی ناظرانی آماتور نیز می­دانند بازیکن فوتبال نمی­تواند در بازی راگبی موفقیت آنچنانی به دست آورد. راگبی تمرینات، استراتژی، قواعد و همچنین توان جسمی متفاوتی را می­طلبد و اگر فوتبالیستی هوس  بازی در زمین راگبی را داشته باشد قطعاً بازیکنان قدرتمند و تنومند راگبی اجازه بازیگردانی آنچنانی به وی نمی­دهند در نتیجه یا وی مجبور است به فاول و به هم ریختن بازی یا خروج از زمین و بازگشت به زمین فوتبال تن دردهد یا در غیر این صورت توسط راگبی بازان شکست های تلخ، سنگین و دردناکی را تجربه می­کند.

اردوغان با عبور از اقتصاد و فرهنگ و بازی با کارت های ایدئولوژی و امنیت که در استفاده از آنان هیچ گونه تبحری و ظرافتی را به خرج نمی دهد، ترکیه را از زمین فوتبال وارد زمین راگبی کرده است زمینی که هیچ شباهتی با ساختار و تاریخ سیاست خارجی این کشور ندارد. به همین دلیل، ترکیه ضمن شکست های پی در پی در منطقه و جهان، فاول و اشتباهات استراتژیک روزانه این کشور را نیز به انزوایی عجیب و بی سابقه کشانده است. معلوم نیست این راگبی باز ضعیف و بی تجربه تا کی آماده پرداخت هزینه خواهد بود؟ و تا کی بر بازی در زمین راگبی اصرار خواهد کرد زمینی که بازی در آن کار سیستم های سیاسی غیر ایدئولوژیکی همچون ترکیه نیست ولی معلوم نیست رجب طیب اردوغان کی از اصرار خود بر بازی در این زمین پایان خواهد داد، بازی خطرناکی که اعتبار و اقتدار ترکیه را با مخاطره بسیار بزرگی مواجه کرده است.

 

 

 آرام ولدبیگی: پژوهشگر مسائل خاورمیانه

 

نظرات
آخرین اخبار