فراتاب- آرمان سلیمی: کتاب جدید دکتر حسین بشیریه با عنوان «از بحران تا فروپاشی: کندوکاوی در ماندگاری یا آسیب‌پذیری نظام‌های سیاسی» توسط انتشارات نگاه معاصر به چاپ رسیده است. بشیریه هدف خود را از نگارش کتاب این‌گونه بیان می‌کند: «در صدد بر آمدم تا نظریه‌ای را که سابقاً برای تحلیل انقلاب ایران و توضیح فرآیند گذار به مردم‌سالاری در برخی از کشورها نتظیم کرده بودم، برای تحلیل تحولات سیاسی اخیر -(جنبش‌های اعتراضی آمریکا، اسپانیا، یونان و انگلستان پس از بحران اقتصادی سال 2008 و جنبش‌های انقلابی مردمی شمال آفریقا در کشورهای مصر، لیبی، تونس و مراکش پس از سال 2011)- به کار ببرم (ص 7 کتاب).
نظریه مورد نظر بشیریه دو محور اصلی دارد و که هر کدام از آن‌ها در قالب چهار شاخص مورد بحث قرار می‌گیرند. در یک سوی اجزای جنبش‌های اعتراضی - انقلابی و در سوی دیگر مبانی قدرت دولت‌ها. چهار شاخص تحلیل اجزای جنبش‌ها عبارتند از: حجم نارضایتی عمومی، سازماندهی، ایدئولوژی و رهبری. اما چهار شاخص مبانی قدرت دولت عبارتند از: بحران مشروعیت، بحران کارآمدی، بحران وحدت درونی میان هیات حاکمه و بحران در دستگاه‌های سلطه و سرکوب.
در کلیت اثر اهمیت اقتصاد به‌عنوان عامل زیر بنایی شروع جنبش‌های سیاسی بسیار مورد تاکید قرار می‌گیرد؛ این مساله به اندازه‌ای محوری است که حتی آغاز کتاب با این جمله شروع می‌شود: «امروزه مردم، بیش از هر چیز دیگری، درآمدشان را جدی می‌گیرند». بر این اساس، برای تحلیل هر انقلاب و جنبش سیاسی می‌بایستی این 8 شاخص اساسی را موردنظر قرار داد. از درون این 8 شاخص می‌توان به چرایی این موضوع پی‌برد که چرا جنبش‌های اعتراضی در کشورهای آمریکا و اروپایی منجر به انقلاب و تغییر نظام سیاسی نشد و چرا جنبش‌های اعتراضی مشابه، در کشورهای خاورمیانه همانند تونس، لیبی و مصر منجر به انقلاب سیاسی شد. بر همین مبنا، کتاب در قالب دو بخش تقسیم‌بندی می‌شود. در بخش نخست، بحران اقتصادی و جنبش‌های اعتراضی در آمریکا و اروپا در قالب چهار فصل مورد تحلیل قرار می‌گیرد. فصل‌های این بخش به واکاوی علل وقوع بحران، گستره‌ی جنبش‌های اعتراضی و علل ماندگاری نظام سیاسی در کشورهای آمریکا، انگلستان، اسپانیا و یونان اختصاص دارد. در بخش دوم، بحران اقتصادی و فروپاشی نظام‌های سیاسی در شمال آفریقا در قالب چهار فصل مورد مداقه قرار گرفته است. فصل‌های بخش دوم به تحلیل انقلاب‌های سیاسی و جنبش‌های اعتراضی در چهار کشور شمال آفریقا یعنی مصر، لیبی، تونس و مراکش در سال‌های بعد از 2011 می‌پردازد.
نکته کلیدی کتاب که بشیریه در سراسر مباحث ارائه شده بر آن تمرکز دارد، مساله نیازهای مادی و اقتصادی معترضان در نتیجه وخامت اوضاع اقتصادی کشورهای مختلف از آمریکا تا مراکش است. در کلیت اثر اهمیت اقتصاد به‌عنوان عامل زیر بنایی شروع جنبش‌های سیاسی بسیار مورد تاکید قرار می‌گیرد؛ این مساله به اندازه‌ای محوری است که حتی آغاز کتاب با این جمله شروع می‌شود: «امروزه مردم، بیش از هر چیز دیگری، درآمدشان را جدی می‌گیرند». در راستای بُعد تئوریک بخشیدن به این اصل محوری بشیریه، بحران جهانی فراگیر مالی و اقتصادی سال‌های 2008 تا 2012 را اساس آغاز تحلیل جنبش در همه کشورهای مورد بحث، قرار می‌دهد. بحرانی که با رکود در بازار مسکن آمریکا آغاز شد و دامنه‌های آن به سایر بخش‌های تجارت و خدمات هم گسترش یافت. متعاقبا از آمریکا، دامنه‌های بحران به اروپا و سایر نقاط جهان تسری پیدا کرد؛ به گونه‌ای که بر اساس تحلیل نویسنده تمامی کشورهای جهان، حتی کشورهایی که سیاست اقتصادی بسته‌ای هم داشتند، تحت تاثیر دامنه‌های بحران قرار گرفتند.
کتاب از بحران تا فروپاشی در حجم اندک خود حجم وسیعی از اطلاعات را به خوانندگان عرضه می‌نماید و می‌تواند تمرینی برای کاربست نظریه در بازخوانی جنبش‌های اجتماعی در کشورهای مختلف باشد.با نظر به این ملاحظات بشیریه در فصول هشت‌گانه کتاب، در قالب هشت شاخص مطرح شده در الگوی موردنظر خود، به بحث پیرامون چرایی وقوع اعتراضات و تحلیل حجم، وزن و سازماندهی جنبش‌ها و بررسی میزان مشروعیت، کارآمدی، وحدت هیات حاکمه و نقش نیروهای نظامی وابسته به دولت‌ها در بحران‌های کشورهای مذکور می‌پردازد. یافته‌های کاربست الگوی نظری موردنظر نویسنده بر این قرار است که در تحلیل اولیه، بحران مالی و اقتصادی جهانی در هر دو دسته کشورها (کشورهای غربی و شمال آفریقا) زمینه‌ساز افزایش نارضایتی‌های عمومی و پیدایش جنبش‌های اعتراضی گسترده و سازمان‌یافته بوده است. اما در دسته نخست کشورها یعنی آمریکا، اسپانیا، انگلستان و یونان، به‌دلیل عدم تهدید مشروعیت نظام سیاسی از سوی جنبش‌های اعتراضی، وجود نظام حزبی و قبضه خواسته‌های معترضان از طریق احزاب رقیب حزب حاکم، عدم انشقاق و وحدت درونی میان هیات حاکمه و یک‌دست بودن نیروهای نظامی در سرکوب فیزیکی اعتراضات، هیچ‌گاه جنبش‌های براندازانه و زمینه‌ساز فروپاشی نظام سیاسی نشدند. بر خلاف این گروه از کشورها، یافته‌های نویسنده در کاربست الگوی نظری کتاب، در خوانش روند انقلابی در دسته دوم کشورها یعنی مصر، لیبی و تونس از این امر حکایت دارد که به‌دلیل بحران مشروعیت حکومت‌های خودکامه، عدم توانایی نظام سیاسی در قبضه خواسته‌های معترضان، تفرقه و در میان هیات حاکمه و دو دستگی میان نهادهای نظامی در سرکوب با عدم سرکوب، زمینه‌های لازم را برای به نتیجه رسیدن جنبش‌ها مهیا نمودند و برآیند آن وقوع انقلاب‌هایی بود که شاهد آن‌ها بودیم.
به طور کلی، در ارزیابی نهایی از کتاب جدید و کم حجم دکتر حسین بشیریه می‌توان ابراز داشت که این اثر چشم‌انداز و چارچوبی را به خوانندگان ارائه می‌کند تا در قالب آن بتوانند چرایی و چگونگی روند بروز انقلاب‌ها را در شمال آفریقا و حتی بحران‌های اخیر برخی از کشورهای خاورمیانه همانند سوریه، یمن و بحرین مورد بازخوانی قرار دهند. قواعد کلی مطرح شده در کتاب برای پژوهشگران حوزه مطالعات توسعه سیاسی و بحران‌های سیاسی بسیار کاربردی و قابل توجه است. در نهایت می‌توان عنوان نمود که کتاب از بحران تا فروپاشی در حجم اندک خود حجم وسیعی از اطلاعات را به خوانندگان عرضه می‌نماید و می‌تواند تمرینی برای کاربست نظریه در بازخوانی جنبش‌های اجتماعی در کشورهای مختلف باشد.
