فراتاب ـ سرویس بین المللی: صد سال پیش درست در بحبوحه جنگ اول جهانی هر دو قدرت استعماری آن دوران یعنی فرانسه و بریتانیا براساس توافق نامه سایکس پیکو چشم انداز خاورمیانه بعد از جنگ را سازماندهی کردند. سایکس پیکو ضمن تقسیم مرزها (Border) بدون توجه به خواست ملل ساکن در آن، ساختار و نظام (Order) خاورمیانه بعد از امپراطوری عثمانی را نیز ترسیم کرد، نظامی که در طول صد سال گذشته قواعد بازی و مکانیزم کار در این منطقه را ایجاد کرده و در راستای آن بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای روابط سیاسی، دیپلماتیک، نظامی، اقتصادی ... خود را ساماندهی کردند. اکنون بعد از صد سال خاورمیانه و خصوصا کشورهای عراق و سوریه صحنه بازی پیچیدهای شده است که انسان را به سردرد شدیدی برای درک آن مبتلا میکند، بسیاری معتقدند مرزهای سایکس پیکو از بین رفتهاند ولی آیا مرزهای نوینی ایجاد شدهاند و آیا نظام سایکس پیکو در نتیجه پایان مرزهای آن توافق با سیستم نوینی جایگزین میشود؟ این نوشتار کوتاه درصدد فهم وضعیت عراق و سوریه و آینده تحولات این دو کشور در پرتو شروع پایان پذیری مرزها و نظام سایکس پیکویی و تشریح وضعیت گذار به مرزها و سیستم نوین است.
گذار از مرزهای سابق
اگر سایکس پیکو در مرحله اول مرزهای نوینی را برای کشورهایی همچون عراق و سوریه ایجاد کرد به واسطه چندین سال درگیری خونین داخلی اثری از آن مرزها در میدان عمل باقی نمانده است و کلیه بازیگران درگیر در این نبردهای خونین درصدد به دست آوردن بیشترین میزان خاک و جمیعیت برای واحد ملی یا مذهبی خود هستند.
سیمای سوریه و عراق به واسطه چندین سال جنگ بی وقفه هیچ شباهتی با سالهای نه چندان دور خود ندارند این دو کشور میان دهها واحد ملی و مذهبی که هر کدام در خوشبینانه ترین حالت دارای یک نیروی نظامی خاص خود است تقسیم شده اند و اگر کسی قصد سفر به این دو کشور را داشته باشد هیچ گاه با یک ویزا نمیتواند همه بخشهای این دو کشور را ببیند. اگر سایکس پیکو در مرحله اول مرزهای نوینی را برای کشورهایی همچون عراق و سوریه ایجاد کرد به واسطه چندین سال درگیری خونین داخلی اثری از آن مرزها در میدان عمل باقی نمانده است و کلیه بازیگران درگیر در این نبردهای خونین درصدد به دست آوردن بیشترین میزان خاک و جمیعیت برای واحد ملی یا مذهبی خود هستند. از چند سال پیش تاکنون واحدهای ملی و مذهبی در این دو کشور در یک نبرد چند بعدی مشغول از بین بردن مرزهای سابق و ترسیم مرزهای نوین بودهاند در حال حاضر گروهای متمایز این دو کشور در مرحله پایان صورتبندی مرزهای نوین خود هستند مرزهایی که تمایزات ملی و مذهبی عامل قوام یافتن آنان هستند.
پایان مرزهای سایکس پیکو شروع مرحله تکیمل مرزها
در این مقطع واحدهای ملی و مذهبی سوریه و عراق از مرحله صورتبندی مرزهای نوین گذار کرده و وارد مرحله تکمیل و تثبیت کردن آن مرزها شده اند. بازیگران داخلی با کمک واحدهای هم پیمان منطقه ای و بین المللی خود خواستار به دست آوردن بیشترین مناطق استراتژیک، حیاتی و همچنین جمعیت برای آینده خود در منطقه هستند به واسطه اینکه واحدهای ملی و مذهبی درگیر در این دو کشور هنوز از سهم و میزان خود راضی نبوده و این مرزها به طور کامل منطبق با مرزهای ملی و مذهبی آنان نیست در نتیجه میتوان پیش بینی کرد که جنگ همچنان تداوم خواهند یافت و زمانی جنگ پایان خواهد پذیرفت که کارویژه و رسالت خود را یعنی ترسیم مرزهای جدید را به طور کامل به پایان رسانده باشد. به دلیل آنکه جنس درگیریهای موجود در این دو کشور از نوع ملی و مذهبی است و بازیگران درصدد انطباق مرزهای جغرافیایی با هویتهای خود هستند، به همین دلیل تشدید بحران و درگیریها تا زمان انطباق کامل مرزها با هویت بازیگران امری حتمی است به همین دلیل میتوان از این مدل رفتاری برای پیش بینی آینده تحولات نظامی و سیاسی در این دو کشور نیز استفاده کرد.
آنچه مسئله را پیچیده تر می کند
آینده منطقه تنها در گرو ترسیم مرزها نیست همان امری که سایکس و پیکو نیز در صد سال پیش با آن درگیر بودند آنچه شاید بیشتر از ترسیم مرزها مهمتر مینماید نظام حاکم بر منطقه و یا نظام پسا سایکس پیکو است.
آینده منطقه تنها در گرو ترسیم مرزها نیست همان امری که سایکس و پیکو نیز در صد سال پیش با آن درگیر بودند آنچه شاید بیشتر از ترسیم مرزها مهمتر می نماید نظام حاکم بر منطقه و یا نظام پساسایکس پیکو است. در حال حاضر وقتی به بررسی استراتژی و دکترین کلیه بازیگران داخلی، منطقهای و بین المللی برای آینده منطقه نگاه خواهیم کرد هیچ گونه چشم انداز روشنی در میان این بازیگران برای ترسیم نظم خاورمیانه بعد از سایکس پیکو وجود ندارد. کلیه بازیگران تمام توان خود را مصروف پیروزی نظامی در میدان جنگ برای به دست آوردن بیشترین سرزمین و جمعیت کردهاند در نتیجه آنچنان دور از انتظار نیست که آنها هیچ استراتژی روشنی برای آینده نظام خاورمیانه نداشته باشند. این مسئله حل بحران موجود در منطقه را بسیار طولانی و پیچیدهتر خواهد کرد. و حتی بعد از پایان تثبیت مرزها مرحله ایجاد نظام نوین یکی دیگر از عوامل نزاع و درگیری در منطقه خواهد بود. تلاشهای چند ماه گذشته روسیه و آمریکا نیز برای گذار از بحران فعلی به واسطه عدم تکمیل مرزهای فعلی و همچنین مهمتر از آن نبود چشم انداز روشن برای نظم پسا سایکس پیکو میان این دو ابرقدرت و هم پیمانان منطقهای آنان دچار بن بست کامل شده است.
من چرا در سودای کولر گازی هستم
چند روز دیگر از یک طرف گرمای تابستان آن هم از نوع خاورمیانه ایش شروع میشود و در طرف دیگر سوریه و عراقی که با مرزهای سایکس پیکو وداع کرده اند وارد مرحله تثبیت و تکمیل مرزهای نوین بدون توجه به آینده نظام خاورمیانه خواهند شد، در نتیجه گرمای امسال از نوع دوبل است یعنی ضمن گرمای همیشگی تابستانی، گرمای درگیریهای نظامی شدیدتر میان واحدهای ملی و مذهبی این دو کشور-نظیر جنگهای سرنوشت ساز حلب، موصل، رقه، فلوجه....- و همچنین تثبیت مرزها و در پایان شروع تکاپو برای ایجاد سیستم نوین این منطقه را شاهد خواهیم بود. به همین دلیل تابستان امسال از نظر گرما در نوع خود شاید تابستانی متفاوت باشد به همین دلیل دستگاه خنک کننده ویژهای برای خنک شدن در این روزهای گرم لازم است زیرا دستگاه خنک کننده عادی توان خنک کردن شما را ندارند پس اگر مسائل منطقه را پیگیری میکنید حتماً به فکر تهیه یه کولر گازی با کیفیت برای خنک کردن خود باشید.
آرام ولدبیگی: پژوهشگر مسائل خاورمیانه