فراتاب-سرویس بین الملل:سفر نخست وزیر هندوستان به تهران و دیدار سه جانبه ایران، افغانستان و هندوستان از زوایای مختلف دارای اهمیت بوده و مورد توجه تحلیل گران و ناظران بین المللی قرار گرفته است. ایران و هندوستان از دیرباز در برهه های تاریخی مختلف در کنار هم زیسته اند و خویشاوندی نزدیکی بین دو ملت وجود دارد، خویشاوندی که در فراز و نشیب های تاریخی هرگز به فراموشی سپرده نشده است. و اما در تحلیل این دیدار مهم، به اختصار به چند نکته اشاره می شود:
1. این دیدار که در راستای گسترش روابط بین المللی ایران پس از برجام انجام می گیرد، در نوع خود از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و می تواند زمینه ساز گشایش مراودات سیاسی-اقتصادی ایران با کشورهای تاثیرگذار جهان تعبیر شود. هندوستان در بین اقتصادهای بزرگ جهان قرار داشته و حضور موثر آن در ترتیبات منطقه ای و بین المللی، می تواند توسعه روابط سیاسی-اقتصادی ایران با دیگر کشورها را تسهیل نماید.
2. بهبود و توسعه روابط با کشورهای قدرتمند و مهم جهان، تاثیر مثبتی بر وجهه و پرستیژ ایران خواهد داشت و به خوبی می تواند در چارچوب سیاست پرستیژ به تامین منافع ملی و برون رفت از جو فشارهای بین المللی که پس از برجام کماکان پایدار مانده است کمک کند.
3. اقتصاد هندوستان و ایران مکمل هم بوده و می توانند با تاکید بر مزیت های نسبی خود در جهت تامین نیازهای یکدیگر تلاش کنند. هندوستان به عنوان یکی از کشورهایی که در جهت صنعتی شدن گام برداشته و از ضریب رشد بالایی برخوردار است به واردات نفت و گاز وابسته بوده و ایران می تواند در این زمینه یک انتخاب مطلوب باشد. از سوی دیگر هندوستان نیز می تواند در جهت تامین برخی از نیازهای صنعتی، کشاورزی و فناوری به بازارهای جذاب ایران که پس از برجام مورد توجه بسیاری از کشورهای صنعتی بوده دست یابد. بخش بالادستی نفت و گاز ایران نیز می تواند برای سرمایه گذاری هندوستان جذاب باشد.
4. ایران پس از برجام، کماکان در دریافت طلب چند میلیارد دلاری خود از هندوستان مصر بوده و این دیدار می تواند زمینه حل مشکلات در این مورد را تسهیل کند. دولت تدبیر و امید در سال آتی انتخابات مهم ریاست جمهوری و نیز شوراها را در پیش داشته و به خوبی می داند که بایستی در یک سال آینده تاثیر کاهش تحریم ها و بهبود وضعیت رفاهی را برای مردم کاملا محسوس و ملموس نماید. گشایش در روابط ایران با هندوستان و نیز کشورهای دیگر می تواند چنین امری را تسهیل نماید.
5. بهبود روابط با هندوستان یک گزینه استراتژیک نیز در نظر گرفته می شود. ایران از سوی جبهه جنوبی و خاورمیانه ای خود با فشارهای عربستان سعودی و متحدان آن روبه رو بوده و در جهت گشایش عرصه های مانور جدید تلاش می کند. به ویژه آن که عربستان سعودی در جهت جلب حمایت پاکستان در مواجهه با ایران خصوصاً در یمن، دیپلماسی فعالی را در پیش گرفته و به موفقیت هایی هم دست یافته است. عربستان سعودی کماکان حامی اصلی مدارس متعدد مذهبی در پاکستان است که در آن ها به ترویج وهابیت و گرایشات رادیکال پرداخته می شود. این امر به‌هیچ وجه مورد رضایت ایران و هندوستان نیست و منافع مشترکی برای هر دو در این زمینه می توان قائل بود. ایران به خوبی نسبت به اختلافات تاریخی هند و پاکستان آگاه بود و گسترش روابط با هندوستان می تواند هشداری از سوی ایران برای پاکستان قلمداد شود.
6. ایران و هندوستان منافع مشترکی در مبارزه با تروریسم در منطقه و حفظ صلح و امنیت در افغانستان و نواحی دیگر از جمله آسیای مرکزی دارند و بنابراین توسعه روابط دوجانبه می تواند اقدام مشترک و موثر این دو را در مبارزه با تروریسم و حفظ صلح و امنیت منطقه ای تقویت کند.
7. ایران می تواند مسیر مطمئنی برای هندوستان جهت دسترسی به افغانستان و نیز آسیای مرکزی باشد، و بندر چابهار چنین نقش راهبردی را برای این دو و نیز افغانستان ایفا خواهد کرد. هندوستان به عنوان یک قدرت در حال ظهور(به عنوان چهارمین اقتصاد بزرگ جهان، دومین کشور پرجمعیت، کاندیدای دریافت حق وتو یا عضویت دائم در صورت اصلاح ساختار شورای امنیت، عضو فعال در سازمان ها و تشکل های بین المللی هم چون گروه بریکس و شانگهای و ...)، به خوبی بر این امر واقف است که باید تامین نیازهای انرژی خود را تضمین نموده و در بازارهای مختلف جهان حضور فعال داشته باشد، ایران در این زمینه یک گزینه غیرقابل اجتناب است.
8. روابط خوب هر دو کشور با روسیه و همکاری های نظامی قابل توجه ایران-روسیه و مشارکت چشمگیر نظامی هندوستان-روسیه می تواند به روابط ایران و هندوستان در این بعد نیز تسری یابد. بر مبنای تحلیل های آینده پژوهانه، در نیمه قرن 21 جهان شاهد یک شیفت بزرگ قدرت از غرب به شرق خواهد بود، و قدرت های بزرگی مانند روسیه، چین، هندوستان و قدرت های منطقه ای هم چون ایران، بر
معادلات بین المللی تاثیر گذار خواهند بود. برای چنین رقابت بزرگی از هم اکنون قدرت های بزرگ و منطقه ای خود را آماده می کنند تا توازن قدرت جدید سهم و نقش تعیین کننده ای داشته باشند. همکاری های روبه گسترش چین، روسیه و ایران می تواند ضلع چهارمی هم داشته باشد به نام هندوستان.
هر چه هست ایران و هندوستان به عنوان دو کشور مهم و تاثیرگذار در معادلات منطقه ای و بین المللی می توانند نقش مکملی برای یک دیگر باشند و فراهم بودن شرایط ژئوپلتیکی، ژئواکونومیکی و ژئوکالچری، و نیز بستر فکری، تاریخی، تمدنی و ذهنیت مثبت هر دو به هویت یکدیگر و نیز وجود عناصر و عوامل مشترک دیگر، دورنمای توسعه روابط دوجانبه و نیز چندجانبه با ورود افغانستان و نیز دیگر بازیگران همچون کشورهای آسیای مرکزی و یا در چارچوب سازمان همکاری شانگهای را در دوده پسابرجام امیدوارکننده به نمایش می گذارد. البته بدون تردید این توسعه روابط خود می تواند تابعی از نوع روابط ایران با دیگر قدرت های بزرگ خصوصاً دول قدرتمند غربی باشد.
عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد واحد کرچ
