فراتاب: هیات تحریریه فراتاب نهمین نشست تلگرامی خود تحت عنوان نشست: "غروب ستاره داوود اوغلو در آسمان ترکیه" را با حضور دو کارشناس مسائل خاورمیانه و ترکیه برگزار نمود.
کارشناس اول: آقای سیامک کاکایی از پژوهشگران برجسته و پرتلاش حوزه مسائل ترکیه که طی 15 سال اخیر مقالات و تالیفات متعددی در این حوزه داشته اند.
کارشناس دوم: دکتر رحمت حاجی مینه عضو عیات علمی گروه روابط بین الملل دانشگاه آزاد تهران و از اعضای هیات مدیره گروه مطالعات ترکیه در مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه. از ایشان نیز در این حوزه تالیفات و مقالات چندی تاکنون منتشر شده است.
مدیریت نشت: اردشیر پشنگ
اردشیر پشنگ:
اینجانب اردشیر پشنگ به نمایندگی از تحریریه فراتاب مدیریت و هماهنگی نشست شبانگاهی 17/ 2/ 1395 را برعهده دارم و عرض درود و احترام دارم خدمت یکایک شما اساتید، دانشجویان و پژوهشگران و علاقمندان گرامی.
مقدمه ای برای ورود به بحث
پیش از دعوت سخنرانان، مقدمه ای در خصوص بحث با محوریت زندگی سیاسی احمد داوود اوغلو ارائه خواهد شد.
احمد داوود اوغلو در یک نگاه:
احمد داود اوغلو یکی از تاثیرگزارترین چهره های سیاست یک دهه اخیر نه تنها در ترکیه بلکه خاورمیانه بوده است. وی متولد 1959 در شهر قونیه (تاشکند) استدر استانبول دیپلم گرفت در دانشگاه بوغازیچی در رشته اقتصاد سیاسی لیسانس گرفت. و سپس در رشته روابط بین الملل از تز خود دفاع نمود. در سال 1993 به درجه دانشیاری رسید. از 1996 در دانشگاه مرمره به تدریس مشغول شد و در سال 1999 به درجه استادی نائل شد. سپس از همین زمان به مدت پنج سال عضو هیات علمی دانشگاه بیکنت شد و همزمان ریاست بخش روابط بین الملل این دانشگاه را در دست گرفت.
اوج کار علمی داود اوغلو که بازتاب گسترده ای هم در محافل آکادمیک و هم سیاسی داشت به انتشار کتاب «عمق استراتژیک» وی باز می گردد. کتابی که در سال 2001 منتشر شد. دیدگاههای عملگرایانه مطرح شده در این کتاب، و در نظر گرفتن یک جایگاه محوری با چشم انداز کسب قدرت تدریجی برای ترکیه و تبدیل شدن از یک قدرت محلی به قدرتی منطقه ای و بعدها فرامنطقه ای بن مایه اصلی کتاب بود.انتشار کتاب عمق استراتژیک
اما اوج کار علمی داود اوغلو که بازتاب گسترده ای هم در محافل آکادمیک و هم سیاسی داشت به انتشار کتاب «عمق استراتژیک» وی باز می گردد. کتابی که در سال 2001 منتشر شد. دیدگاههای عملگرایانه مطرح شده در این کتاب، و در نظر گرفتن یک جایگاه محوری با چشم انداز کسب قدرت تدریجی برای ترکیه و تبدیل شدن از یک قدرت محلی به قدرتی منطقه ای و بعدها فرامنطقه ای بن مایه اصلی کتاب بود.
ورود به سیاست عملی
در سال 2002 که حزب عدالت و توسعه توانست تحت رهبری رجب طیب اردوغان برای نخستین بار به قدرت رسید، بلافاصله از سوی تعدادی از مشاوران این حزب در یکی از جلسات به اردوغان معرفی شد همین امر باعث کنجکاو شدن اردوغان شد به نظر می رسد مطالعه بخش هایی از کتاب عمق استراتژیک منجر به علاقمندی اردوغان برای کار با داوود اوغلو شد. لذا بطور رسمی از وی خواست تا به کاخ نخست وزیری در آنکارا رفته و در خصوص نحوه همکاری دیدار و گفت و گو کنند. گفته می شود داود اوغلو دعوت نخست وزیر را رد می کند و در پاسخ می گوید: «از گذشته های دور تا به امروز رسم بوده است که حاکمان به نزد عالمان آیند!» و اولین دیدار داوداغلو و اردوغان نیز همینگونه شد.دوران مشاور بودن داود اوغلو
از سال 2002 تا 2009 احمد داود اوغلو تبدیل به مشاور نخست وزیر در امور روابط بین الملل و سیاست خارجی شد. در این دوران وی سعی نمود که با نزدیکی بیش از پیش به نخست وزیر، یکی از مباحث کانونی کتابش مبنی بر «تنش صفر با همسایگان» را تبدیل به یکی از اصول سیاست خارجی ترکیه کند. در همین دوره ترکیه شروع به تنش زدایی با همسایگان کرد و پس از دوران تورگوت اوزال نوعی توجه دوباره به خاورمیانه به یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی ترکیه تبدیل شد.
افزایش روابط سیاسی و اقتصادی با ایران، سوریه، کشورهای عربی با محوریت عربستان سعودی، مخالفت با حمله نظامی آمریکا به عراق و عدم دادن اجازه استفاده از پایگاه اینجرلیک برای این منظور، و از همه آنها نمادین تر تلاش برای کاستن تنش با همسایه کوچ شرقی اش ارمنستان. در همین زمان برای نخستین بار در محافل آکادمیک و رسمی ترکیه مباحثی در خصوص نسل کشی ارمنی ها مطرح شد. این سیاست ها توام با درامدزایی قابل توجه دولت ترکیه در حوزه صنعت و اقتصاد و نیز جذب توریسم بود و همه و همه حاکی از آغاز یک عصر طلایی در این کشور چه در حوزه داخلی و چه حوزه خارجی بود.
رسیدن به وزارت امور خارجه
در حد فاصل سالهای 2009 تا 2014 وی در مقام وزیر خارجه ترکیه به ایفای نقش پرداخت که در این دوره خاورمیانه متاثر از تحولات موسوم به بهار عربی شاهد یک سلسله تحولات، ناآرامی ها و بی ثباتی ها از شمال آفریقا تا شامات و حوزه خلیج فارس بود. در این مقطع ترکیه کوشید نقش پررنگ تری در سیاست خارجی اش ایفا کند و از بهار عربی به عنوان یک سکوی پرتاب استفاده کند و خود را در قامت الگویی موفق چه از نظر سیاسی و چه کارامدی دولت و نیز تلفیق اسلام و دموکراسی نشان دهد.
در حد فاصل سالهای 2009 تا 2014 وی در مقام وزیر خارجه ترکیه به ایفای نقش پرداخت که در این دوره خاورمیانه متاثر از تحولات موسوم به بهار عربی شاهد یک سلسله تحولات، ناآرامی ها و بی ثباتی ها از شمال آفریقا تا شامات و حوزه خلیج فارس بود. در این مقطع ترکیه کوشید نقش پررنگ تری در سیاست خارجی اش ایفا کند و از بهار عربی به عنوان یک سکوی پرتاب استفاده کند و خود را در قامت الگویی موفق چه از نظر سیاسی و چه کارامدی دولت و نیز تلفیق اسلام و دموکراسی نشان دهد.
و عملاً برای تبدیل شدن به قدرت نخست منطقه از یکسو و مانع شدن از قدرت گیری بیش از پیش ایران در سوی دیگر به سیاست های فعالانه تر و البته متفاوت تری در خاورمیانه و کشورهای مختلف از جمله عراق، لیبی، مصر، تونس، مساله کُردها (اقلیم کردستان)، جنوب خلیج فارس و نهایتاً سوریه دست زد.
دوران نخست وزیری و دبیرکلی حزب
از سال 2014 پس از آنکه رجب طیب اردوغان مقام نخست وزیری را به قصد پوشیدن ردای ریاست جمهوری ترک کرد، داوود اوغلو نخست به عنوان دبیرکل حزب عدالت و توسعه انتخاب شد و سپس مقام نخست وزیری را به دلیل آنکه حزب متبوعش بیشترین کرسی های پارلمان را از آن خود کرده بود، بدست آورد. این موقعیت به مدت دو سال ادامه یافت تا اینکه طی سه هفته اخیر مباحثی در محافل سیاسی و مطبوعاتی ترکیه مبنی بر افزایش اختلافات میان داوود اوغلو و اردوغان منتشر شد.
در چنین فضایی و در زمانی که وی در قطر مشغول امضای یک پیمان امنیتی مشترک میان آنکارا و دوحه بود، هم حزبی هایش قانونی تصویب کردند که به معنی از دست دادن بخش قابل توجهی از اختیارات حزبی اش بود. یک روز بعد اردوغان در یک سخنرانی عمومی بدون آنکه بطور مستقیم نامی از داوود اوغلو آورد به او متذکر شد که به یاد آورد چگونه به این مقام رسیده است.در پاسخ این سخنرانی شدید اللحن رئیس جمهور، داوود اوغلو اعلام کرد هیچ سمتی نیست که اون نتواند از آن استعفا دهد و سپس با صدور یک بیانیه رسمی اعلام کرد که برای حفظ اتحاد حزبش خود را برای مقام دبیر کلی حزب مجدداً کاندیدا نخواهد کرد و بدین ترتیب او نیز به مانند بسیاری دیگر از متحدان سابق اردوغان، از جمله عبدالله گل و فتح الله گولن از قطار قدرتی که فرمان آن در دست رجب طیب است، پیاده گردید تا ستاره طلوعش پس از 13 سال دچار غروب گردد!
اما امشب برای بررسی هرچه بهتر علل پیدا و پنهان، داخلی و خارجی میزبان دو مهمان و کارشناس برجسته مسائل ترکیه هستیم تا هرچه بهتر به بررسی و کنکاش ماجرا دست زنند، در گام اول جناب آقای سیامک کاکایی از پژوهشگران برجسته و پرتلاش حوزه مسائل ترکیه که طی 15 سال اخیر مقالات و تالیفات متعددی در این حوزه داشته اند، درخواست دارم تا سخنرانی خود را آغاز نمایند:
سیامک کاکایی: به نام خدا، با سلام و درود خدمت اساتید و فرهیختگان ارجمند
روند تحولات ترکیه و جابحایی در نخبگان سیاسی در حزب حاکم عدالت و توسعه مهم و در آینده سیاسی این حزب و ترکیه تاثیر گذار است . چند هفته پیش بود که احمد داود اوغلو از احتمال شروع دور جدید مذاکرات صلح با پ ک ک سخن گفت اما به فاصله چند ساعت بعد رجب طیب اردوغان هرگونه مذاکره صلح را رد کرد.این به معنای ادامه سیاست "مشت آهنین "" اردوغان در رویارویی با پ ک ک بوده است . سیاستی که با اندیشه های داود اوغلوهمخوانی نداشت . گر چه نخست وزیر ترکیه تا کنون چنان سخن نگفته است که سطحوسیعی از اختلافات او با اردوغان را نمایان سازد ، لیکن رویکرد داود اوغلو که سیاستمدارو تئوریسینی عمل گراست با آنچه اردوغان در عرصه اجرای سیاسی تعقیب می کند ، فاصله دارد.
همان روزی که داود اوغلو به نخست وزیری رسید و تا برگزاری انتخابات پارلمانی یکسال زمان باقی بود، کوشید راه مستقلی درحکومتداری در پیش گیرد تا از "سایه سنگین" اردوغان خارج شود.
همان روزی که داود اوغلو به نخست وزیری رسید و تا برگزاری انتخابات پارلمانی یکسال زمان باقی بود ، کوشید راه مستقلی درحکومتداری در پیش گیرد تا از "سایه سنگین " اردوغان خارج شود . اما تلاش های وی در پیچ و خم بحران امنیتی و تنش های داخلی به فرجام دلخواه نرسید و شرایط سیاسی و اجتماعی یکسال اخیر بویژه پس از انتخابات سمت و سویی پیدا کرد که نقش و دخالت های اردوغان را دو چندان کرد و چنان می نمود که داود اوغلو از پنجره دفتر کار اردوغان به صحنه داخلی می نگرد.
وضعیتی که با نگرش و مشی سیاسی داود اوغلو سازگاری نداشت . شاید بتوان این نکته را با صراحت بیشتری گفت که داود اوغلو نمی خواهد تنها درنقش یک مجری سیاست های اردوغان ، انجام وظیفه کند اگر چه ممکن است نشانه های اختلاف میان اردوغان و داود اوغلو بویژه درسیاست های منطقه ای چشمگیر نباشد ، لیکن نباید فراموش کرد که احمد داود اوغلو تئورسینی تمام عیار است و پیش تر و در روی دگر صفحه سیاسی این اردوغان بود که اندیشه های داود اوغلو را به عمل در می آورد.
اما در مقام نخست وزیری ورق برگشت و بنظر می رسد برنامه های داود اوغلو تابعی از نگرش کلی اردوغان بود و این رویکردی نبود که نخست وزیر صاحب ایده را اقناع کند و در عمل تفاوت در سیاستگذاری ها نمایان تر شد و عملا برای اردوغان پیشبرد امور مطابق استراتژی طراحی شده می توانست فصل مشترک باشد . تا اینکه هفته گذشته کمیتە مرکزی حزب عدالت و توسعە در اقدامی پیش بینی نشدە، اختیارات احمد داود اوغلو را کاهش داد .
این کمیتە شنبه گذشته در نشستی از پیش اعلام نشدە تشکیل جلسە داد و در آن از مجموع ٥٠ عضو کمیتە مرکزی ٤٨ نفر بە طرح کاهش اختیارات احمد داوود اغلو رای مثبت دادند. در این طرح اختیار تعیین و عزل روسای شهرها و مناطق گوناگون حزب عدالت و توسعە در ترکیە از احمد داوود اوغلو پس گرفتە شد.
تصمیمی که جای تامل داشت و موجب برآشفته شدن داود اوغلو شد و یک روز پس از تصمیم کنگره حزب بود که احمد داووداوغلو از رهبری حزب عدالت و توسعه کناره گیری کرد و گفت که در نشست 22 مه (دوم خرداد) این حزب دیگر نامزد پست ریاست حزب نمی شوم.
کناره گیری داود اوغلو از رهبری حزب به معنای پایانی بر نخست وزیری وی است . آنگونه که خود گفته است ، حاضر است تنها نماینده حزب عدالت و توسعه در پارلمان باشد و به ایده های رئیس جمهوری پایبند باشد. شاید این بهترین تعبیر برای حکومتداری داود اوغلو باشد که او نخست وزیر دوران گذاربوده است.
کناره گیری داود اوغلو از رهبری حزب به معنای پایانی بر نخست وزیری وی است . آنگونه که خود گفته است ، حاضر است تنها نماینده حزب عدالت و توسعه در پارلمان باشد و به ایده های رئیس جمهوری پایبند باشد. شاید این بهترین تعبیر برای حکومتداری داود اوغلو باشد که او نخست وزیر دوران گذاربوده است . دوره ای که در آن پایه های قدرت اردوغان در کاخ چانکایا محکمتر شد و صحنه پر تنش داخلی مجال بازیگردانی از داود اوغلو گرفت ، اما اردوغان همچنان میدان داری کرده است . هیچ کس به اندازه اردوغان نمی داند که داود اوغلو او را در چه گذرگاههایی عبور داده است.
اما واکنش ها به کناره گیری داود اوغلو از ریاست حزب ، تند و سخت گیرانه بوده است . این بار احزاب مخالف روی انتقاد خود را به سوی اردوغان نشانه رفتند.
کمال قلیچداراوغلو رئیس حزب جمهوریخواه خلق ترکیه در نخستین واکنش به کناره گیری احمد داوداوغلو رئیس حزب عدالت وتوسعه گفت: برکنار کردن نخست وزیر مشروع کشور آنهم به منظور فراهم کردن زمینه قانونی رژیم دیکتاتوری در حقیقت کودتاست که به نام کودتای پست مدرن 4 مه در اذهان خواهد ماند همانگونه که کودتای پست مدرن 28 فوریه علیه نجم الدین اربکان در اذهان ماند. تا زمانی که حزب جمهورخواه خلق هست هیچ وقت نظام پارلمانی 150 ساله مان را تسلیم خواسته های یک دیکتاتور نخواهیم کرد.
در سوی دیگر رهبر حزب مخالف دیگر یعنی صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق در انتقاداتی مشابه گفت: مردم یکی را انتخاب کردند ، اما یک نفر در کاخ ریاست جمهوری می خواهد تصمیم بگیرد که چه کسی کشور را اداره کند، این یک کودتا است.
اکنون این پرسش مطرح است که آیا کناره گیری احمد داود اوغلو به معنای آغاز ماراتن اردوغان در تلاشی طاقت فرسا برای تغییر نظام سیاسی ترکیه است؟
گذار از نظام پارلمانی به نظام ریاستی چندان آسان نخواهد بود و بنظر می رسد اردوغان در پیشبرد این سیاست به همفکری ایده پردازانی چون احمد داود اوغلو در پارلمان و دولتمرد مجری سیاست ها در کابینه جدید نیازی جدی دارد.
هرچند احمد داود اوغلو ریاست حزب حاکم عدالتو توسعه را وانهاد، اما او کسی نیست که از عرصه سیاست و حکومت خدا حافظی کند ، اگر چه در کسوت یک ایدئولوگ باقی بماند!
با درود پایان مطلب
اردشیر پشنگ: با سپاس بسیار از جناب کاکایی گرامی، در اینجا و از این لحظه در خدمت جناب آقای دکتر رحمت حاجی مینه عضو عیات علمی گروه روابط بین الملل دانشگاه آزاد تهران و از اعضای هیات مدیره گروه مطالعات ترکیه در مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه خواهیم بود از ایشان نیز در این حوزه تالیفات و مقالات چندی تاکنون منتشر شده است، جناب دکتر در خدمت هستیم:
دکتر رحمت حاجی مینه: ضمن سلام خدمت مدیریت سایت فراتاب و شورای تحریریه آن و همه شرکت کنندگان فرهیخته در این بحث علمی
نخست لازم است خوشحالی خودم را ازاین اقدام ارزنده در راستای استفاده هوشمند از حوزه مجازی برای ارائه بحث و تحلیل های علمی ابراز کنم سپس در ادامه صحبت های کارشناسانه دوست ارجمند و فرهیخته ام آقای کاکایی موضوع خودم با عنوان بررسی علل استعفای داوود اغلو با تمرکز بر عوامل خارجی آغاز کنم:
استعفای احمد داود اغلو از ریاست حزب عدالت و توسعه را به عنوان یک رفتار سیاسی می توان از جنبه های مختلف تحلیل کرد. رفتاری که تا کنون اغلب در چارچوب توصیفی- ژورنالیستی برای تحلیل آن استدلال های تک علتی ارائه شده است که اغلب ناقص و یا تنها جنبه ای از داستان را روایت کرده اند.
در واکاوی درست و جامع آن لازم است پنج سطح تحلیل پاتریک مورگان؛ فردی، نهادهای تصمیم گیری، ملت–دولت، الگوها و مجموعه های منطقه ای و نهایتا نظام های بین الملل را مدنظر قرار دهیم هرچند هر کدام از این عوامل پنج گانه بنا به نوع رفتار و پدیده سیاسی اهمیت و اولویت شان در شکل گیری آن متفاوت خواهد بود.
لذا در واکاوی درست و جامع آن لازم است پنج سطح تحلیل پاتریک مورگان؛ فردی، نهادهای تصمیم گیری، ملت–دولت، الگوها و مجموعه های منطقه ای و نهایتا نظام های بین الملل را مدنظر قرار دهیم هرچند هر کدام از این عوامل پنج گانه بنا به نوع رفتار و پدیده سیاسی اهمیت و اولویت شان در شکل گیری آن متفاوت خواهد بود.
در این راستا این نوشته از آنجا که بیشتر متمرکز بر عوامل خارجی تعیین کننده تصمیم داود اغلو برای کناره گیری از ریاست حزب عدالت و توسعه و به تبع آن نخست وزیری ترکیه است با مروری مختصر بر عوامل دیگر بر نقش فاکتورهای خارجی تمرکز خواهد کرد.
در تحلیل استعفای نخست وزیر ترکیه همانطورکه مورگان معتقد است تحلیل خصوصیات روحی و روانی افرادی که تصمیم گیرنده هستند مهمترین فاکتور به حساب می آید که در این راستا، روحیه اقتدارگرا و تا اندازه ای کاریزماتیک گونه اردوغان (تا قبل از 2013) در مقابل روحیه معتدل، دانشگاهی و مطیع داود اغلو بنا به سابقه سیاسی اش باید مد نظر قرار بگیرند.
در سطح تحلیل نهادهای تصمیم گیری داخلی در ترکیه امروزی باید کنترل و نفوذ آقای اردوغان بر ارتش، نظام قضایی و خصوصا حزب عدالت و توسعه به عنوان حزب حاکم را مدنظر قرار داشت که مهمترین نمونه آن تصمیم اخیر کمیته اجرایی حزب عدالت و توسعه برای سلب قدرت داود اغلو در انتصاب مقامات اجرایی آک پارتی در استانهای ترکیه دانست که نشان از نفوذ فعلی رجب طیب اردوغان در بدنه اصلی حزب علی رغم ریاست ظاهری داود اغلو بر آن داشت. اقدامی که آن را می توان به معنی اعلام رسمی مخالفت اردوغان با ادامه کار داود اغلو در پست نخست وزیری تلقی کرد.
در سطح سوم که بحث ملت – دولت مطرح است سطحی بالاتر از نهادهای تصمیم گیری مبنی بر ساختار سیاسی ترکیه و روندهای سیاسی را باید مد نظر داشت که در حال حاضر نظام پارلمانی بر آن حاکم است ولی آقای اردوغان پس از انتخابش برای ریاست جمهوری ترکیه در راستای تثبیت خود به عنوان یک شخصیت ماندگار تاریخ ترکیه هم تراز کمال آتاتورک درصدد تغیر نظام پارلمانی به نظام ریاستی مدل آمریکایی برآمد به گونه ای که می توان با کناره گیری داود اغلو عملا از آغاز نوعی سیستم ریاستی دوفاکتو در ترکیه سخن گفت.
در اینجا لازم است اشاره کنم که نظام سیاسی پارلمانی ترکیه که بر اساس آن نخست وزیر بالاترین قدرت اجرایی ترکیه است و ریاست جمهوری تنها قدرتی تشریفاتی به حساب می آید یکی از فاکتورهای اصلی در بالاگرفتن اختلافات بین داود اغلو نخست وزیر که با حمایت اردوغان به این پست رسیده بود و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور که اکنون می گوید دو قدرت نمی توانند یک کشور را اداره کنند بوده است.
در سطح دولت ملت علاوه بر ساختار سیاسی باید به روندهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی ... هم توجه داشت که در این میان روند صلح دولت ترکیه با پ ک ک و از سرگیری جنگ ترکیه با کردها پس از انتخابات ژوئن مهمترین فاکتور است که می توان به دیدگاه های متفاوت دو سیاستمدار مبنی بر از سر گیری مذاکرات در این حوزه اشاره کرد.
پس از تحلیل کلی فاکتورهای سه گانه داخلی که البته باید علاوه بر روند صلح با کردها، اختلاف دیدگاه هرچند ظریف و باریک دو سیاستمدار ترک درباره بازداشت پیش از محاکمه روزنامه نگاران و دانشگاهیان، مدیرت اقتصاد، و ...را اضافه کرد. می توان نقش فاکتورهای خارجی دوگانه منطقه ای و بین المللی را در ظاهر شدن شکاف بین داود اغلو و رئیس جمهوری و نهایتا استعفای داود اغلو مد نظر قرار داد.
پس از تحلیل کلی فاکتورهای سه گانه داخلی که البته باید علاوه بر روند صلح با کردها، اختلاف دیدگاه هرچند ظریف و باریک دو سیاستمدار ترک درباره بازداشت پیش از محاکمه روزنامه نگاران و دانشگاهیان، مدیرت اقتصاد، و ...را اضافه کرد. می توان نقش فاکتورهای خارجی دوگانه منطقه ای و بین المللی را در ظاهر شدن شکاف بین داود اغلو و رئیس جمهوری و نهایتا استعفای داود اغلو مد نظر قرار داد.
حوزه ای که داود اغلو هم در عرصه نظری و هم عملی فضای بیشتری برای مانور داشت. داود اغلو که از پس به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 به عنوان مشاور ارشد رجب طیب اردوغان نخست وزیر وقت انتخاب شد و از سال 2009 به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه فعالیت خود را در پیش گرفت، در اوت 2014 با انتخاب اردوغان به ریاست جمهوری جایگزین او در سمت ریاست آک پارتی و همچنین نخست وزیر شد.
لذا در این دوره هم به نظر می رسد با توجه به تجربه اوغلو به عنوان یک دیپلمات در سالهای قبل از 2014 وی تلاش کرد باتوجه به شناختی از شخصیت رجب طیب اردوغان و هم حزبی هایش که هنوز اردوغان را به عنوان رئیس حزب می دانستند، بیشتر بر حوزه خارجی تمرکز کند لذا در حوزه منطقه ای سعی کرد تا هم پروژه خود در سوریه را که به اسم او به عنوان معمار سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه ثبت شده بود تکمیل کند.
هم این که به عنوان نخست وزیر، گامی جدی درعملی کردن روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا بردارد که نتیجه آن توافقنامه ترکیه با اتحادیه اروپا برای کنترل بحران مهاجران بود که به پروژه داود اغلو مشهور شد.پروژه ای که فاینشال تایمز لندن دوروز متوالی آن را چنین توصیف کرد: داود اغلو، اردوغان را خارج از گود نگه داشت. خبری که در میان حلقه نزدیک به اردوغان به عنوان عدم وفاداری به اردوغان تفسیر شد و همزمان با اعلام کمیسیون اروپا مبنی بر موافقت با سفر بدون ویزای شهروندان ترکیه به اروپا بحث استغفای داود اغلو هم در نشست چهارشنبه شب با رئیس جمهوری کلید خورد.
نشست چهارشنبه شب در کاخ ریاست جمهوری پس از انتشار مطلبی در وبلاگ پلیکان بریف برگزار شد. نویسنده مطلب که ظاهرا از روزنامه نگاران نزدیک به اردوغان است، اوغلو را متهم به همدستی با دشمنان ترکیه و قدرت های غربی کرد که می خواهند با توطئه چینی رئیس جمهور را به حاشیه برانند. این درحالی است که بر اساس گزارش رسانه های ترکیه، آقای داود اغلو همچنین درصدد نشستی با باراک اوباما بود هرچند این نشست انجام نشد اما این اقدام باعث برانگیختن عصبانیت اردوغان شد. زیرا با توجه به تجربه توافقنامه اروپایی احتمال آن وجود داشت که در این دیدارنیز داود اغلو با رئیس جمهور آمریکا در مورد کردهای سوریه که باعث اختلاف دو متحد عضو ناتو شده است وارد مذاکره جدی گردد.
لذا در تحلیل سطح منطقه ای و بین المللی برای عوامل موثر بر کناره گیری داود اغلو از قدرت با توجه به موارد بالا می توان گفت از آنجا که داود اغلو و نه اردوغان در مذاکرات با اتحادیه اروپا محور بود، توجه جهانی به اغلو باعث عصبانیت اردوغان و حلقه نزدیک به او شد. اردوغان شدیدا نسبت به تلاش های اغلو برای کسب اعتبار بین المللی از طریق کار با اتحادیه اروپا و تلاش برای دیدار با اوباما مشکوک بود.
داود اغلو که قبلا به عنوان ویز خارجه توانسته بود یک شبکه بین المللی قدرتمند برای خود در سپهر بین المللی تشکیل دهد و به نظر می رسید امروزه رهبران اروپایی رویکرد و ژست نرم، انگلیسی روان این استاد پیشین را بر کار کردن با اردوغان زودرنج، مغرور ترجیح می دهند.
به عبارتی دیگر داود اغلو که قبلا به عنوان ویز خارجه توانسته بود یک شبکه بین المللی قدرتمند برای خود در سپهر بین المللی تشکیل دهد و به نظر می رسید امروزه رهبران اروپایی رویکرد و ژست نرم، انگلیسی روان این استاد پیشین را بر کار کردن با اردوغان زودرنج، مغرور ترجیح می دهند.
واقعیتی که نگرانی اردوغان و حلقه نزدیک او از قدرتمند شدن بیشتر داود اغلو در آینده سیاسی ترکیه به عنوان یک چالش گر جدی خواسته های ریاست جمهوری را تشدید کرد. ازطرف دیگر از آنجا که سیاست ترکیه با معماری داود اغلو در سوریه هنوز پس از گذشت پنج سال با اهداف خود بسیار فاصله دارد، لذا می توان استعفای ناخواسته داود اغلو به گفته خودش را تلاش حزب عدالت و توسعه و رئیس جمهور ترکیه برای استفاده از داود اغلو به عنوان سپر بلای سیاست ترکیه در سوریه تلقی کرد که آینده سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه این موضوع را بیشتر روشن می سازد.
رویهمرفته می توان گفت استعفای داود اغلو از ریاست حزب عدالت و توسعه بر اساس سطوح تحلیل پنج گانه پارترک مورگان رفتاری سیاسی است که تحلیل آن نیازمند اتخاذ رویکردی چند علیتی در حوزه داخلی و خارجی می باشد. در این راستا عوامل سه گانه داخلی نقشی بنیادی وعوامل خارجی دوگانه نقشی مکمل و توجیهی را برای این رفتار فراهم کرده اند.
با تشکر از توجه شما
اردشیر پشنگ: بسیار سپاسگزارم از ارائه خوب و منسجم جناب دکتر حاجی مینه.
لطفا اگر سوالتان از شخص خاصی از کارشناسان است، در ابتدای آن اشاره کنید
سوالات به زبان فارسی بوده و از تایپ فینگلیش حتی الامکان خودداری فرمایید.
سوالات، کامنتها و پاسخها
آرش پیامی: سلام، ببخشيد اختلافات در حدي خاهد بود که با توجه چالش کردها و درگيري ها در همسايگان، چيزي شبيه بهارعربي ايجاد کنه؟ ممنون
رحمت حاجی مینه: بنظر می رسد که با توجه به کادر سازی قبلی حزب عدالت و توسعه و همچنین جایگاه اردوغان در میان طرفداران حزب عدالت و توسعه همچون تغیر داخل حزبی تلقی شود و دامنه آن چنان که اشاره کردید گسترده نباشد.
ابوالفضل اصغری: اساتيد ارجمند ايا در اينده نه چندان نزديك احتمال كودتاي ارتش وجود دارد؟يااردوغان با پاكسازي ارتش در سالهاي گذشته اين موضوع را عقيم كرده است؟
رحمت حاجی مینه: به نظر می رسد با توجه به تغییرات گسترده در سطح بالای ارتش و کنترل اردوغان بر آن شاهد واکنش خاصی از طرف ارتش نباشیم.
محمود اسمائیلی: با درود و خستە نباشید خدمت اساتید بزرگوار جهت ارائە این برنامە خوب ـ یە سوال داشتم ایا خروج داود اغلو نمی تواند سراغاز یک واکنش عملی بە روند استبدادی اردوغان باشد ـ چراکە داود اوغلو نیک اگاه است کە این کنارە گیری می تواند بە یک کمپین مخالفت با اردوغان تبدیل شود.
سیامک کاکایی: بنظر می رسد که نظام سیاسی ترکیه درحال پوسته اندازی است . بخش عمده تغییرات ناشی و تابع چرخش سیاسی در داخل است .
دکتر عبداله مهربان: جناب دكتر حاجي مينه! با توجه به تخصص آكادميك داوداغلو در زمينه روابط بين الملل و گرايش شخصي وي به تنش زدايي در روابط خارجي، در مقطع صدارت وزارت خارجه توانست روابط تركيه را با دنياي خارج به ويژه با حكومت اقليم كردستان، عليرغم ضديت استراتژيك دولتهاي پيشين قوام و توسعه بخشد. اينك با كناره گيري وي از قدرت چشم انداز روابط خارجي تركيه را بويژه با حكومت اقليم كردستان چگونه پيش بيني مي نماييد؟ و همچنين دخالت زميني و ايجاد منطقه امن در سوريه جهت پيشگيري از قوام سرزميني كردهاي سوريه؟
روابط ترکیه را با اقلیم کردستان عراق را که نتیجه تغییر ساختارهای قدرت در کردستان و همچنان تلاش ترکیه برای ایفای نقش فعال در سیاست منطقه ای و همچنون مدیریت آنکارایی مساله کرد خواند که با توجه به پابرجا بودن عوامل دیگر در آیندذه نزدیک خصوصا با توجه به عامل اقتصادی شاهد تغییر چندانی در این حوزه نخواهیم بود.
دکتر عبداله مهربان: جناب كاكايي عزيز! بدون شك داود اغلو از پيشگامان حل مسئله كردهاي تركيه بويژه پ ك ك در قالب پروژه صلح بود. هر چند با خودسريهاي اردوغان در ٢ سال اخير جاي خود را به تنشهاي بي سابقه داده و منجر به جنگي داخلي در تركيه گشته است. حذف اوغلو از ساختار قدرت پروژه صلح با كردها را به كدامين سمت سوق خواهد داد؟
خروج داود اوغلو از حکومتداری ، مرحله ای مهم از اجرای برنامه های اردوغان است.اردوغان در زمینه مشکل کردها نمی تواند همچنان از مشت آهنین استفاده کند و ممکن است در بزنگاه با توجه به مشی اردوغان برنامه و وعده آغاز مذاکرات با پ ک ک را پیش می کشد. این احتمال وجود دارد که خروج داود اوغلو از دولت به سیاست خارجی منطقه ای ترکیه لطمه بزند .
آرام حسن زاد: سوال بنده از جناب دکتر حاجی مینه.،
با نگاه به کودتاهای شکل گرفته در ترکیه میتوان گفت وجه اشتراک همه آنها علیه گام برداشتن سیاسی در حل مسئله ی کرد در ترکیه دانست..میتوان نمونه بارز اون رو در تصفیه ی اوزال و مخالفت دمیرل در حل سیاسی مسئله کرد در این کشور دانست..به نظر جنابعالی آیا استعفای داود اغلو رو میتونیم تکرار سناریوی فوق دانست..اگر بله... در چارچوب نظریه مورگان .. علت داخلی در دولت مانع حل مسئله سیاسی کرد در این کشور است.؟ یا اینکه عامل خارجی رو دخیل و مانع میدانید.؟
با تشکر.
در تحلیل فضای سیاسی معاصر ترکیه برای حل مساله کرد دو نکته را بادی مد نظر داشت نخست این که آقای اردوغان که خود را معمار آغاز روند دمکراتیک در داخل می داند هرگز اجازه نمی دهد این مساله را شخص دیگری همچون اوغلو انجام دهد . از طرف دیگر احزاب دیگر همچون حزب جمهوری خلق نمی خواهد حل این مساله به نام اردوغان تمام شود همان روندی که شما در طول تاریخ به آن اشاره کردید
روژمان: سلام خدمت اساتید ارجمند
سوال از جناب کاکایی، آینده مذاکرات ترکیه با پ ک ک باتوجه اینکه داود اغلو را میتوان معماراین مذاکرات دانست ،چه خواهد بود؟
آاردوغان از یک سو درگیر تغییر نظام سیاسی در داخل و از سوی دیگر با چالش سیاست خارجی بویژه در مساله کردی مواجه است و شاید در این نقطه جای خالی داود توغلو را بیشتر حس کند و در نهایت نگرش اردوغان در باره کردها تحت تاثیر سیاست منطقه ای و نقش بازیگران دیگر خواهد بود .
روژمان: جناب دکتر حاجی مینه بفرمایند باتوجه به ابعادی که مدنظر قراردادید،اردوغان مغرور واقتدارطلب که درپی احیای سیاست نوعثمانی است وپیشرفت کردها درسوریه رابرنمی تابد وباهرگونه تحول مثبت سیاسی برای اقلیم کردستان مخالف است،ازسوی دیگر امروز اعلام کردکه اتحادیه اروپا راه خو رابرود چراکه قانون ترور را که برعلیه کردهاست تعدیل نخواهد کرد،وهم چنین باتوجه به دگرگونی شرایط امنیتی خاورمیانه ومورد اتهام بودن ترکیه درخصوص روابط باداعش،و بی مهری های سیاسی امریکا واروپا، آینده ترکیه درخصوص منطقه ودرخصوص ادامه مذاکرات آشتی با پ ک ک و کردهای سوریه چه خواهد بود؟
ینده سیاسی ترکیه در آینده نزدیک در داخل مبتنی بر تلاش برای تغییر نظام پارلمانی به ریاستی و در خارج بر تقویت سیاست های ترکیه در جهان اسلام بیشتر متمرکز خواهد شد.
آرمان سلیمی: سوال از دکتر رحمت حاجی مینه: جناب دکتر رحمت حاجی مینه با تشکر از ارائه فوق العاده شما
جناب دکتر همان‌طور که مستحضر هستید داوود اغلو در کتاب عمق استراتژیک که به سال 2001 منتشر شد؛ رویای استراتژیک خود را تبدیل شدن ترکیه به یکی از کشورهای مرکزی عنوان می کند. بر اساس دکترین موردنظر داوود اغلو (دکترین عمق استراتژیک) با توجه به ترکیب منحصر‌به فرد تاریخ و جغرافیایی ترکیه این کشور می‌بایست ایفای نقش فعال در حل و فصل مخاصمات منطقه ای و حفظ صلح و امنیت بین المللی را بر عهده می‌گرفت. همچنین ، داوود اغلو برای مرکزیت یافتن ترکیه در عرصه بین المللی بر حل مسائل داخلی ترکیه: مساله کردها و اسلام گرایان تاکید دارد. از نظر شما تا چه اندازه راهبرد فعلی اردوغان و سیاست های فعلی سیاست خارجی ترکیه در مغایرت با اصول دکترین موردنظر اغلو بوده است؟ و این مساله چه تاثیری بر استعفای اخیر اوغلو داشته است؟
از دلایل اصلی اسعفای داود اغلو اختلافات صمنی و پنهان وی با اردغان در اکثر موضو عات است که اغلو بنا به نقش اردوعان در قدرت گرفتنش اخیرا توانسه بود تت اندازه ای برای خواسته های اصطکاک ایجاد کند.
محسن پورغریب شاهی: با سلام خدمت اساتید بزرگوار وتشکر از مباحثی که ارائه نمودید سوالم از جناب کاکایی هست با توجه به نقش تاریخی که ارتش ترکیه در سیاست داخلی ترکیه داشته آیا امکان اینکه ارتش بتواند در اینده به صورت نرام افزاری یکه تازیهای اردوغان را مهار نماید وجود دارد؟ممنون
در باره نقش ارتش در سیاست باید گفت که همانند گذشته چنین امکان بازیگردانی نیست ،مگر آنکه اردوغان به شکل هدایت شده آنها را در بازی داخلی و درگیری های مرزی و مهار تهدیدها استفاده ببرد.اما نباید فراموش کرد که ارتش بخش مهمی از قدرت است . ورود آنها به سیاست در وضعیت تعریف شده و آشوب ممکن است .
زهرا سعیدی: با سلام و سپاس از هر دو بزرگوار لطفا دکتر حاجي مينه پاسخ دهند:
به نظر جنابعالی حذف داوود اوغلو از صحنه رسمی قدرت چه تأثیری بر توافق صورت گرفته میان اتحادیه اروپا و ترکیه، در رابطه با پناهندگان خواهد گذاشت؟ چون طبق توافق صورت گرفته میان اتحادیه اروپا و ترکیه، اروپا وعده داده که ترکیه در ازای کنترل بیشتر بر مرزها و موافقت با پذیرش پناهجویان اخراج شده از یونان، روند پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را سرعت ببخشد و گفته می شود نقش و عامل اصلی این توافق، داوود اوغلو می باشد.
اتحادیه اروپا در این شرایط که به ترکیه نیازمند است بنطر می رسد سیاست هایش را در قبال ان نرم تر نماید. اردوغان هم تلاش می کند با گرفتن امتیاز بیشتر ان را به حساب خود اصافه نماید.
اردشیر پشنگ: وقت سوالات و ارائه نظرات پایان پذیرفته است، چون 22 سوال جدی و عمدتا متفاوت مطرح شده است و همین زمان خاصی برای پاسخگویی می طلبد، لذا وقت اضافه نخواهیم داشت، و از این لحظه از دوستان کارشناس جناب آقایان کاکایی و حاجی مینه درخواست دارم به سوالات مطروحه پاسخ دهند. با سپاس
سیامک کاکایی: تشکر از جناب پشنگ و خسته نباشی به جناب دکتر حاجی مینه، از تمام بحث و سوالات بهره بردم.
درود
پایان نشست
اردشیر پشن: با سپاس بسیار از جناب آقایان کاکایی و دکتر حاجی مینه برای حضورشون در برنامه امشب، سپاس و درود خدمت یکایک دوستان گرامی که بحث را دنبال کردند و بخصوص دوستانی که با سوالات و نظراتشان منجر با بازتر شدن بحث و غنای بیشتر شدند، بدین ترتیب نهمین برنامه نشست تلگرامی گروه فراتاب به طور رسمی به پایان رسید.
