فراتاب: این روزها آلودگی هوا در تهران، مجددا بر سر زبانها افتاده است. آلودگی هوا، یکی از بزرگترین چالشهای زندگی شهری امروز است و تقریباً میتوان گفت که سراسر جمعیت کره زمین، با این پدیده دست و پنجه نرم میکنند.افزایش ذرات آلاینده هوا، با توجه به پیامدهای زیانبارش، به یکی از آنیترین، ملموسترین و مشهودترین معضلات زیستمحیطی کلانشهرهای ایران تبدیل شده است.ایران، رتبه هشتم آلودهترین هوای دنیا را دارد و شهرهای تهران، اهواز، اصفهان، کرمانشاه و اراک از آلودهترین شهرهای جهان هستند. آلودگی هوا، در نیمه دوم سال و فصول سرد به دلیل وارونگی دما افزایش مییابد. اگردر گذشته مدارس به دلیل بارش برف و باران تعطیل میشدند، اینک چند سالی است که به خاطر آلودگی هوا تعطیل میشوند. قصه تکراری چرایی آلودگی هوا در کشورمان، نیاز به بازگویی مجدد ندارد. از خودروها تا کارخانجات، همه و همه در این آلودگی موثرند. البته در چند سال اخیر، ریزگردهای ناشی از خشکسالی در عراق و البته کشور خودمان را هم باید به این لیست اضافه کرد.
آلودگی هوا، به عنوان یکی از علل پنهان بیماری استرس شناخته شده است که ساکنان شهرهای صنعتی را تهدید میکند. گزارش رضایت جهانی در سال 2021 نشان میدهد که در بین 186 شهر جهان، تهران با قرار گرفتن در رتبه 155 یکی از غیرشادترین شهرهای جهان است و مشهد در رتبه بعدی قرار دارد که یکی از عوامل آن آلودگی هوا است. در شهرهایناشاد و استرسزا، بهره هوشی افراد کاهش مییابد، احتمال فراموشی زودرس بالا میرود و حتی خودکشیها نیز در پی عوارض آلودگی میتواند افزایش یابد. اما این، تمام اتفاقی نیست که در زمان آلودگی هوا برای ما اتفاق میافتد.
معضل آلودگی هوا به عنوان یکی از ریسک فاکتورهای بروز و تشدید افسردگی، به صورت ثانویه روی مغز تأثیر میگذارد.به این صورت که آلودگی هوا و افزایش غلظت آلایندهها موجب بروز بیماریهای قلبی، تنفسی و تغییر میزان اکسیژنرسانی به مغز میشود که این عوارض به طور غیرمستقیم روی مغز تاًثیر گذاشته و موجب بروز افسردگی میشود. آلودگی هوا، به ویژه از سمت ذرات ریز معلق با قطر کمتر از 10 و کمتر از دو و نیم میکرون، به علت آنکه قابلیت نفوذ به مغز و سیستم عصبی بدن انسان را دارد، تهدیدی برای سلامت روحی و روانی شهروندان میباشد. افزایش غلظت ذرات آلاینده از سقف مجاز- بالای 12 میکروگرم بر مترمکعب- ریسک افسردگی و اضطراب شدید را بعد از یک سال زندگی در این شهرها، 10 درصد افزایش میدهد.
کودکان هم در معرض تاثیرات منفی آلودگی هوا قرار میگیرند و احتمال اینکه رشد مغز آنها دچار آسیب شود، بسیار زیاد است و همین امر در آینده، سبب بروز سایر اختلالات روانی در آنها میشود و ضعف عمومی، بیش فعالی، رفتارهای پرخاشجویانه و ضعف مهارت برقراری ارتباط را در کودکان به همراه دارد.
آلودگی هوا، روی آموزش هم اثر مستقیم دارد. زمانی که حال فردی بد باشد، عملکرد فرد در مدرسه، دانشگاه و یا محیط کار با اختلال مواجه می شود و با تاثیر بر شاخصهای روانی و فیزیولوژیک افراد، باعث خستگی، کاهش اثربخشی و کارایی فرد شده و در نتیجه روی بهرهوری آموزشی، اثر بلند مدت دارد.
گرچه این وظیفه دولتهاست که باید اقدام اولیه و اساسی را برای بهبود وضعیت هوا و کاهش آلودگی بردارند، اما عامل اصلی کاهش آلودگی هوا، وابسته به مشارکت مردمی و افزایش هماهنگیهای بینبخشی است. افراد میتوانند در زمان بروز آلوگی هوا در حد یک جلسه از مشاوره و روانشناس کمک بگیرند. همچنین با بازیهای فکری، حل جدول و دورهمیهای دوستانه و خانوادگی در کاهش تاثیر آلودگی هوا بر روان موثر باشند. برای جلوگیری از خشم و کاهش تنش، پیشنهاد میشود تا جایی که ممکن است از رانندگی در روزهایی که هوا آلوده است خودداری شود و از اتوبوس و مترو برای جابهجایی استفاده کنیم.
علاوه بر آن، بهتر است تا حد امکان، ساعتهای استراحت و خواب خود را افزایش دهیم. فعالیتهای ورزشی و بدنی مناسب هم در فضاهای بسته انجام شود. سفر کردن به جاهایی که دارای هوای پاک هستند، یکی دیگر از سفارشهایی است که باید آن را جدی بگیریم. نگذاریم کودکان در روزهایی که هوا در وضعیت خطرناک است، از خانه بیرون بروند. مادران باردار هم نباید در روزهایی که هوا آلوده است از خانه بیرون بروند؛ چرا که خطر آسیب به خود و فرزندشان افزایش مییابد.
علاوه بر این موارد، باید تغذیه خود را بر پایه غذاهای سالم و ارگانیک قرار دهیم. خوردن میوه و خوراکیهای حاوی فیبر، علاوه بر حفظ سلامت جسمی، باعث تقویت قوای روحی و روانی نیز میشود.مصرف امگا 3 و غذاهای دریایی جدی گرفته شود. مواد معدنی باارزشی که در ماهی وجود دارد، بدن را در مقابل بسیاری از بیماریها از جمله افسردگی و اضطراب بیمه میکند. مایعات و بهویژه آبمیوههای طبیعی بیشتری بنوشیم. نوشیدن مایعات در چنین شرایطی خروج سموم را از بدن افزایش میدهند. نوشیدن شیر هم در این میان جایگاه خاصی دارد. علاوه بر نوشیدن مایعات، باید از میوهها و سبزیهای تازه در چنین روزهایی استفاده کرد. این اقدامات گرچه نمیتوانند معضل آلودگی هوا را برطرف نمایند اما در کاهش اثرات آن بر اختلالات روانی موثرند و نقش کاهش دهنده را ایفا میکنند.
نویسنده: شهلا ناصری کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است