فراتاب: نوشته پیش رو توسط دکتر اسماعیل شمس پژوهشگر و متخصص تاریخ کُرد در خصوص حکومت شدادیان کُرد در ارمنستان و آذربایجان و بخشهایی از گرجستان امروزی به رشته تحریر درآمده است.
تاسیس سلسله شدادیان
شدادیان از طایفه کُرد روادی بودند که البته روادیان هم خود جزو کُردهای هذبانی محسوب میشدند. مینورسکی بر پایه نوشتههای منابع ارمنی، شدادیان را بازماندگان خانواده سلطنتی ماد میداند که پس از سقوط دولت ماد به کوهپایههای آرارات فرار کردند و در آنجا سکنی گزیدند.
محمد بن شداد از یاران دیسم کُرد همزمان با او بر ضد سلاریان دیلمی در دوین، نزدیک ایروان کنونی، شورش کرد و برای خود قلمرو مستقلی در دوین ایجاد نمود. هرچند حکومت شدادی توسط او تٲسیس شد، اما نقش اصلی را در گسترش آن فرزندانش لشکری اول و فضل به عهده داشتند.
مشهورترین پادشاهان شدادی، لشکری دوم و ابوالاسوار شاپور بن فضل بودند که از سال ۴۲۵ تا ۴۵۹ قمری بر قلمرو گستردهای در قفقاز حکومت کردند.
روایت شدادیان در قابوسنامه
عنصرالمعالی کیکاووس پسر اسکندر و نوه قابوس زیاری، نویسنده قابوسنامه که به دربار ابوالاسوار در گنجه رفته است درباره او میگوید: «... ابوالاسوار پادشاهی بزرگ بود و مردی پای برجای و خردمند و پادشاهی بزرگ و شایسته و عادل و شجاع و فصیح و متکلم و پاک دین و پیشبین، چنانکه ملکان ستوده باشند، همه جد بودی بی هزل. چون مرا بدید بسیار حشمت کرد و با من در سخن آمد و از هر نوعی میگفت و من همی شنودم و جواب همی دادم. سخنهای من او را پسندیده آمد. با من بسیار کرامتها کرد و نگذاشت که باز گردم. از بس احسانها که میکرد با من، من نیز دل بنهادم و چند سال به گنجه مقیم شدم و پیوسته به طعام و شراب در مجلس او حاضر شدمی و از هرگونه سخن از من میپرسیدی و از حال ملوک گذشته و عالم میپرسیدی.»
این توصیفات چون مدتها پس از مرگ شاپور و پس از بازگشت عنصرالمعالی از گنجه و خطاب به فرزندش نوشته شده است فاقد تملق و انتظار پاداش است و به خوبی جایگاه پادشاهی کردتبار را در گنجه نشان می دهد. شدادیان در طول صد و بیست حکومت خود در قفقاز همزمان با روسها و امپراتوری روم در جنگ بودند و قلمرو اران را از دستبرد مهاجمان مصون نگه داشتند.
سقوط بدست سلجوقیان
سرانجام سیلی که سلجوقیان در جهان اسلام و ایران راه انداختند، شدادیان را هم با خود برد و این حکومت مردمی و خوشنام به دست ترکان سلجوقی از هم پاشید. البته شاخه ای از آنها به رهبری منوچهر شدادی در آنی در مرز گرجستان و ترکیه کنونی به حیات خود ادامه داد.
روایت اسدی طوسی از شدادیان
اسدی طوسی که پس از فرار از دست ترکان سلجوقی به دربار او پناه برد او را تنها پادشاه جوانمرد و حامی شعر می داند و مینویسد:
مرا جز سخن ساختن کار نیست
سخن هست، لیکن خریدار نیست
ز رادان همین شاه مانده است و بس
خریدار از او بهترم نیست کس.
شدادیان نیاکان صلاح الدین ایوبی
نکته مهم درباره شدادیان این است که خاندان صلاح الدین ایوبی از تبار شاهان این سلسله بودند و توانستند در سده ششم دولتی بزرگ را در جهان عرب بنیاد نهند.
دریغا که امروز خاستگاه و پایتخت شدادیان که روزی تنها مرکز پناهگاه شاعران و بزرگانی چون اسدی طوسی و عنصرالمعالی بود ، در وادی دیگری افتاده است. کُردها یعنی همان بازماندگان شدادیان و در اصل مادان توسط استالین و در معامله با آتاتورک و پس از آن حکومتهای نژادگرای آذربایجان و ارمنستان بعدی به جاهای دوردست در سیبری، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ... تبعید و آواره شدند و ترکها و ارمنی ها جای آنان را گرفتند و امروز هم البته در همان مناطقی که روزی محل زندگی آنان بود به جان هم افتاده اند. افسوس که تاریخ این سلسله بزرگ هم در تاریخنگاری عربی معاصرش و در تاریخنگاری کنونی رسمی ما غایب است.
نویسنده: دکتر اسماعیل شمس، پژوهشگر تاریخ و عضو هیات علمی دایره المعارف بزرگ اسلامی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است