فراتاب: ایران از بین 133 کشور جهان، دارای رتبه 132 در مدیریت منابع آب است این موضوع وقتی در کنار واقعیتی بنام واقع شدن کشور در منطقه خشک و کمباران، حاکی از بحرانی شدید مدیریت منابع آب در کشور و یک چشمانداز دلهرهآور در این حوزه است کما اینکه مدیران وزارت نیرو نیز خبر دادهاند تابستان امسال مردم بسیاری از نقاط کشور با بحران کم آبی و قطع موقت آب مواجه خواهند شد.
ایران ایستاده بر کمربند خشکی
آب یکی از ذخایر با ارزش طبیعی هر کشور تلقی میشود و نقش حیاتی را در توسعه اقتصادی کشورها ایفا میکند. با توجه به جایگاه ویژهای که آب در جهان امروز به خود اختصاص داده است. قرن 21، قرن آب نامیده شده است. پیشبینی شده است که تا سال2050 بالغ بر 4.5 میلیارد نفر از جمعیت جهان در معرض صدمات کمآبی و همچنین آلودگی منابع آب قرار خواهند گرفت. وضعیت آبی در ایران نیز با توجه به اینکه بر روی کمربند خشکی قرار دارد در وضعیت بحرانیتری از میانگین جهانی قرار میگیرد. مقدار بارندگی سالانه در کشور 413 بیلیون متر مکعب است. 270 بیلیون متر مکعب از منابع آبی سالانه طی پدیده تبخیر-تعرق از دسترس خارج میشود و همچنین مقدار آب تجدیدپذیر در ایران 70 تا 80 میلیون متر مکعب میباشد. در همین راستا سیاستهای استفاده کارآمد از منابع آبی جایگاه ویژهای مییابد. با توجه به جایگاهی که ایران از نظر مدیریت منابع آب در بین کشورهای جهان کسب نموده است، حداقل کارایی را در بدنه سیستم مدیریت منابع آب نشان داده است. باید خاطر نشان کرد، جمعیت ایران در طول 90 سال گذشته 8 برابر افزایش یافته است و به بیش از 80 میلیون در سال 2015 افزایش یافته است. منابع آب موجود برای هر فرد نیز با توجه به همین موضوع و همچنین وجود خشکسالیهای پیاپی و نبود مدیریت صحیح از مقدار 7000 متر مکعب در سال 1956 به مقدار 500 الی 600 متر مکعب در سال 2025 خواهد رسید.
قنات
قنات از سازههایی است که قدمت آن به 800 سال پیش از میلاد مسیح بر میگردد. اولین بار ایرانیها آن را ابداع نمودند. قنات نقش مهمی را در تامین آب شرب و کشاورزی تامین مینمود و برای مناطق خشک و نیمهخشک کشور که با مشکل کمآبی دست و پنجه نرم میکردند بسیار روش موثری بود. در ایران حدود 400 هزار کیلومتر قنات وجود دارد، این رقم طولی معادل 160 برابر دیوار چین میباشد. از تمام قناتهای موجود در کشور 37 هزار رشته از آنها فعال میباشند.
چاه
پس از ساخت قنات، در پی مدرنیزاسیون، از ابتدای دهه40 با خالی کردن آب سفرههای زیرزمینی بسیاری از قناتها تخریب شدند و جای خود را به چاهها دادند تا بتوانند همان زمینهایی که با قنات آبیاری میشدند را آبیاری نمایند. در پی تخلیه بیرویه سفرههای آب زیرزمینی، با پدیده نشست زمین روبرو شدند که در بعضی مناطق ایران مقدار فرونشست به 12متر رسید و فروچالههای عظیمی را در زمین ایجاد نمود.
سد سازی
ایران پس از حفر چاهها شاهد گسترش سدسازی در اوایل دهه 70 بود، که علاوه بر اینکه مادر چاهها را زیر آب نمود، با تخلیه میزان آب سفرههای زیرزمینی بخش باقی مانده از قناتهای کشور تخریب گردید.
میتوان عامل نابودی قناتهای کشور را پروژههای بیشمار سدسازی دانست. با توجه به میانگین دما بالا و میزان بالای تبخیر آب در کشور، سدسازی نسخه اشتباهی برای ایران است که در دراز مدت خسارت جبران ناپذیر زیست محیطی آن را روز به روز بیشتر میشود.
سامانههای نوین آبیاری
در سالهای اخیر وزارت کشاورزی برای بهرهمندی صحیح از منابع آب در سطح مزارع و باغات از روشهای مکانیزه آبیاری استفاده نموده است، که علاوه بر صرفهجویی منابع آب بتوان راندمان را در این بخش افزایش داد. به امید اینکه گامی در جهت استفاده بهینه از منابع آبی بردارد. این طرح نیز در بسیاری از مناطق کشور به دلیل طراحی، اجرا، بهرهبرداری و نگهداری نادرست نتایج رضایت بخشی را نداشته است و در نهایت توانسته است راندمان 40 تا 50 درصد را به خود اختصاص دهد.
گزارش از روژین علیمحمد نژاد کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی
بازنشر این گزارش با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است