بحران سوریه و یک دهه رقابت میان 5 قدرت بین‌المللی و منطقه‌ای | فراتاب
کد خبر: 11477
تاریخ انتشار: 25 آذر 1399 - 15:01
خشایار بوربوری
سیر تاریخی بحران داخلی سوریه از سال 2011 تاکنون

فراتاب - گروه بین الملل: با آغاز شکل گیری گسترده تظاهرات مردمی در سوریه، در تاریخ 26 ژانویه 2011 (6 بهمن 1389)، بازیگران منطقه ای و بین المللی هر یک براساس مواضع و منافع خود جهت گیری های مختلفی را در رابطه با این کشور که از اهمیت ژئوپولتیک و ژئواستراتژیک در منطقه خاورمیانه برخوردار است را اتخاذ نمودند. در این میان تلاش برای ماندن دولت بشار اسد از یک سو و ساقط کردن دولت او از سوی دیگر بر پیچیدگی اوضاع و بحران سیاسی در این کشور افزود. در این گزارش به سیر ابعاد تاریخی حضور پنج کشور ایران، آمریکا، روسیه، ترکیه و عربستان سعودی خواهیم پرداخت.

ایران

دو کشور ایران و سوریه دو متحد استراتژیک در منطقه خاورمیانه محسوب می شوند. از بُعد نظامی سوریه برای ایران سر پل خارمیانه و راه ارتباطی با حزب الله لبنان محسوب می شود. روابط این دو کشور به سال های قبل از انقلاب 57 در ایران باز می گردد. در جریان سفر حافظ اسد در سال 1975 به ایران، ایران 300 میلیون دلار به سوریه کمک کرد. همچنین در جریان جنگ هشت ساله ایران و عراق، سوریه یکی از حامیان و پشتیبانان اصلی ایران در این جنگ محسوب می شود.

با آغاز گسترده تظاهرات مردمی در سوریه که رفته رفته منجر به بحران داخلی در این کشور شد، ایران از همان ابتدای بحران در سال 2011 استراتژی تشویق دولت اسد به انجام اصلاحات با حفظ ساختار موجود را در پیش گرفت. ایران بقای سوریه را جزء منافع حیاتی خود می داند.

همزمان با آغاز بحران داخلی در سوریه در ژانویه 2011، حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در پیامی به بشار اسد رئیس جمهور عنوان کردند حفاظت از مردم سوریه خط قرمز جمهوری اسلامی ایران است ایشان همچنین خطاب به بشار اسد تأکید کردند چنانچه نسبت به کشتار مردم سوریه بی تفاوت باشید، روی حمایت های جمهوری اسلامی ایران حساب باز نکنید.

محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت ایران در حاشیه سفر به نیویورک در تاریخ 13 مهر 1391 در گفتگو با شبکه الجزیره گفت: هیچکس نمی تواند برای مردم سوریه تکلیف تعیین کند اما همه موظف هستیم برای ایجاد تفاهم ملی در این کشور تلاش کنیم.

حسین امیر عبداللهیان معاون وقت عربی و آفریقایی وزیر امور خارجه در سال 2014 گفت: ما به دنبال این نیستیم که بشار اسد تا آخر عمر رئیس جمهور سوریه باقی بماند اما مخالف ایده سرنگونی اسد و دولت سوریه با استفاده از تروریسم و نیروهای افراطی هستیم.

جواد ترک آبادی سفیر ایران در سوریه در تاریخ 20 نوامبر 2019  در مصاحبه با روزنامه الوطن سوریه تأکید کرد که ایران به سیاست خود در قبال سوریه و ائتلاف با این کشور از این منظور ادامه می دهد که ملت سوریه با توطئه بین المللی مواجه است که آمریکا و مزدورانش رهبری آن را بر عهده دارند، ولی شکی نیست که ما در سوریه با هم پیروز خواهیم شد.

 

آمریکا

همزمان با آغاز ناآرامی ها در 26 ژانویه 2011 در سوریه و کشته شدن تعدادی از معترضان در این ناآرامی ها، آمریکا به مخالفت از سیاست های بشار اسد در جریان سرکوب اعتراضات پرداخت.

در تاریخ 18 اوت 2011 اوباما رئیس جمهوری وقت ایالات متحده آمریکا در واکنش به بحران داخلی سوریه از بشار اسد خواست تا استعفا بدهد. با بحرانی تر شدن اوضاع داخلی سوریه موضع آمریکا نسبت به سوریه تغییر کرد و به صراحت از مخالفان دولت بشار اسد حمایت کرد.

اوباما در تاریخ 1 سپتامبر 2013 در مواضع خود اظهار داشت که حمله نظامی آمریکا به سوریه باید به تأیید کنگره برسد. بر همین اساس در نخستین ساعات بامداد 2 سپتامبر 2013 ناو آمریکایی سن آنتونیو با 300 تفنگدار دریایی برای حمله احتمالی به سوریه وارد توسعه طلبی پیکارجویان داعش در سوریه در 8 اوت 2014 آغاز شد.

در تاریخ 14 ژانویه 2014 نیروهای پیکارجوی داعش پس از نبردی شدید در شمال سوریه توانستند کنترل شهر رقه را به دست آورند. در پی این حمله در تاریخ 23 سپتامبر 2014 ایالات متحده آمریکا حملات هوایی محدودی را علیه مواضع پیکارجویان داعش در سوریه آغاز کرد.

در تاریخ 24 سپتامبر 2014 پنج کشور عربی بحرین، اردن، قطر، عربستان و امارات در عملیاتی موسوم به ائتلاف علیه داعش شرکت کردند. دخالت مستقیم آمریکا و متحدانش علیه مواضع پیکارجویان داعش تا 15 اوت 2015 از طریق خاک اردن و پایگاه هاش در منطقه مدیترانه صورت پذیرفت. در پی توافق ترکیه با آمریکا و استقرار نیروهای آمریکا در پایگاه هوایی انجرلیک در خاک ترکیه و حمله هوایی آمریکا به مواضع داعش در سوریه تا 15 اوت 2015 صورت گرفت. در تاریخ 6 آوریل 2017 در پی حمله شیمیایی به خان شیخون، ایالات متحده آمریکا ضمن متهم کردن دولت سوریه به انجام این حمله، ده ها موشک کروز را به پایگاهی در داخل خاک سوریه مستقیم شلیک کرد. این نخستین حمله و رویارویی مستقیم نظامی آمریکا علیه دولت بشار اسد محسوب می شود. موضع مشخص آمریکا در قبال بحران داخلی سوریه ساقط کردن دولت بشار اسد است اما به نظر می رسد مایل نیست بطور مستقیم چنین اقدامی را انجام دهد هزینه های سنگین جنگ در عراق و افغانستان از جمله عوامل موثر در عملیاتی نکردن این ایده بوده است.

 

روسیه

روسیه همزمان با آغاز بحران داخلی سوریه در سال 2011 به حمایت نظامی و سیاسی از این کشور پرداخت و از 30 سپتامبر 2015 به دخالت نظامی مستقیم در این کشور پرداخته است.

از اکتبر سال 2011، روسیه به عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد که دارای حق وتو می باشند، تمامی قعطنامه های شورای امنیت سازمان ملل را که خواستار برکناری دولت بشار اسد از قدرت و اعمال تحریم های سازمان ملل علیه بشار اسد بود را وتو کرده است.

روسیه همچنین قطعنامه های دیگر سازمان ملل متحد را در ماه های ژانویه و فوریه سال 2012 را علیه سوریه نیز وتو کرده است. در ماه ژانویه 2012 طرح صلح روسیه، توسط شورای ملی و سوریه و دیگر قدرت های غربی پذیرفته نشد.

در آگوست سال 2015 روسیه و سوریه توافق نامه ای را امضا کردند که براساس آن نیروهای نظامی روسیه بتوانند از پایگاه هوایی حمیمیم در هر زمان و تا مدت نامشخص بطور رایگان از آن استفاده کنند.

روسیه بعد از ایران از حامیان مهم دولت بشار اسد است. رئیس جمهور روسیه را می توان برنده جنگ داخلی سوریه نامید. او با ترسیم و پیشبرد حفظ اسد در قدرت و شکست پیکارجویان داعش و همچنین تلاش برای همسوسازی مواضع با ایران و ترکیه توانست جایگاه کشورش در بحران داخلی سوریه را به عنوان یکی از قدرت های تصمیم گیرنده در این جنگ تثیبت کند.

 

ترکیه

همزمان با آغاز تظاهرات گسترده و شعله ور شدن آتش جنگ در سوریه در تاریخ 26 ژانویه 2011، لحن مقامات ترکیه در قبال جنگ داخلی این کشور عادی بود. تمایل آنکارا بر آرام کردن منازعات در بین طرفین درگیری بود و حکایت از مشروعیت قانونی دولت بشار اسد داشت. در ژوئن همان سال داوود اغلو وزیر وقت خارجه ترکیه اعلام کرد که کشورش در پی برگزاری کنفرانس دوستان سوریه است و موضع آنکارا در قبال دمشق حفظ موزاین و معاهدات بین المللی است.

به زعم این اظهارات، اندکی پیش از برگزاری کنفرانس دوستان سوریه، داوود اغلو وزیر وقت خارجه ترکیه در تاریخ 23 مارس 2012 در اظهارات شدید اللحنی اعلام کرد که دخالت ترکیه در بحران داخلی سوریه برای کشورش واجب است نه یک گزینه. پس از این اظهارات وزیر وقت خارجه ترکیه، رجب طیب اردوغان نخست وزیر وقت ترکیه در پی تشکیل منطقه حائل در نقطه مشترک با سوریه، دمشق را متهم به واگذاری پنج استان از سوریه به نیروهای کُرد کرد. اردوغان بعد از این اظهارات بحران سوریه را تهدیدی جدی علیه امنیت کشورش قلمداد کرد.

اردوغان در سال 2012 در اظهارات شدید اللحن دیگری ابراز داشت که ملت سوریه امانت اجداد ما در دستانمان هستند و آنکارا برای هر احتمالی از جانب دمشق آمادگی دارد.

در اوایل سال 2013 آمریکا موشک های پاتریوت را در خاک ترکیه مستقر کرد تا از آن برای دفاع و هرگونه تهدید احتمالی از جانب سوریه استفاده کند.

 پس از محاصره شهر کوبانی در سال 2014 اردوغان نیروهای دموکراتیک سوریه را تهدیدی علیه امنیت کشورش قلمداد کرد.

ترکیه در تاریخ 22 فوریه 2015 عملیات شاه فرات را برای جابجایی مقبره سلیمان شاه در سوریه انجام داد. همچنین ترکیه عملیات دیگری تحت عنوان سپر فرات را در تاریخ 24 دسامبر 2016 در منطقه غربی رود فرات بین مرز خود با سوریه را آغاز کرد. در آن زمان ترکیه عملیات سپر فرات را در استان حلب علیه نیروهای داعش و همچنین مواضع کردهای عضو ی.پ.گ (یگان های مدافع خلق) به اجرا گذاشت.

در تاریخ 20 ژانویه 2018 نیز ترکیه عملیات گسترده دیگری را علیه نیروهای کرد سوریه در منطقه عفرین آغاز کرد. موضع ترکیه در قبال بحران داخلی سوریه تنها منع پیروزی نیروهای کرد در شمال سوریه و منع پیروزی کامل پیکارجویان داعش بود. در تاریخ 19 اکتبر 2019 ترکیه حملات هوایی خود به شهرهای مرزی سوریه را رسماً آغاز کرد. اردوغان رئیس جمهور ترکیه هدف از این حمله را دور کردن نیروهای دموکراتیک سوریه که روابط نزدیکی با پ ک ک دارند عنوان کرد.

 

عربستان سعودی

با شروع اعتراضات داخلی در سوریه از مارس 2010 و آغاز گسترده تظاهرات مردمی سوریه در ژانویه 2011، عربستان سعودی در 7 اوت 2012 با بیانیه ملک عبدالله پادشاه این کشور بطور رسمی وارد تحولات داخلی سوریه شد.

در این بیانیه ملک عبدالله پادشه عربستان سعودی، خطاب به دولت سوریه و شخص بشار اسد از او می خواهد که ضمن بازگشت به عقلانیت به حوزه تصمیم گیری، سیاستهای خود را در سوریه تغییر دهد.

بعد از صدور بیانیه ملک عبدالله پاداه عربستان سعودی به دولت و شخص بشار اسد، علمای مذهبی اهل سنت این کشور انتقادات تندی را علیه دولت بشار اسد و شخص او مطرح نمودند.

در تاریخ 6 مه 2011 محمد العریفی که یکی از سرشناس ترین علمای اهل سنت جهان در عربستان محسوب می شود، در نماز چمعه این کشور بشار اسد را دیکتاتور خواند و بخاطر کشتار مردم سوریه بع شدت از او انتقاد کرد.

عربستان سعودی برای فشار بیشتر به دولت بشار اسد در تاریخ 6 اوت 2011 بیانیه ای را در شورای همکاری خلیج فارس به تصویب رساند که طی آن از دولت بشار اسد خواسته شده بود تا به کشتار مردم سوریه پایان دهد.

در تاریخ 27 نوامبر 2011 اتحادیه عرب در اقدامی هماهنگ با 19 کشور عرب، دولت سوریه را تحریم مالی و بانکی کرد. در پی این تحریم ارزش پول ملی سوریه تا میزان زیادی کاهش یافت.

عربستان سعودی در اولین نشست موسوم به کنفرانس دوستان سوریه که در تاریخ 24 فوریه 2012 در تونس برگزار شد با مخالفت با طرح های پیشنهادی این کنفرانس از جمله طرح کوفی عنان عنوان کرد که تنها راه صلح سوریه برکناری دولت بشار اسد و پایان دادن به خونریزی ها در این کشور است.

طبق گزارش خبرنگار گاردین در ماه مه 2012، عربستان سعودی اقدام به ارسال سلاح به ارتش آزاد سوریه از طریق خاک ترکیه نموده است.

همزمان با آغاز جنگ داخلی سوریه، عربستان سعودی به عنوان یکی از بازیگران تأثیرگذار منطقه در بحران داخلی سوریه پرداخته است. نقطه راهبردی عربستان سعودی در جنگ داخلی سوریه، جلوگیری از نفوذ ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی ایران است.

نویسنده: خشایار بوربوری- دانشجوی دکتری علوم سیاسی

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است

 

 

نظرات
آخرین اخبار