فراتاب – گروه بین الملل: محور تمرکز ژئوپلیتیک به عنوان تلاش برای کنترل فضا و مکان بر اساس قدرت یا توانایی دستیابی به استراتژی خاص در مواجهه با مخالفت یا جایگزینها استوار است و همچنین ژئوپلیتیک علم وضعیتیابی روندهای سیاسی توسط محیط جغرافیایی است. ژئوپلیتیک، چگونگی سیاستگذاری در زمینه همکاری و رقابت را بر اساس دادههای جغرافیایی تفسیر میکند و دارای زیرمجموعههای مختلفی از جمله ژئواکونومیک، هیدروپلیتیک، ژئوکالچر و ژئواستراتژیک است که مبتنی بر انگارههای ذهنی و عینی میباشد. هر کدام از زیر مجموعههای ژئوپلیتیک در ذات خود ماهیت رقابت و همکاری را دارا میباشند. کنشگران سیاسی با توجه به انگارههای ذهنی مشترک یا مبتنی بر انگارههای ناهمگون مبانی ژئوپلیتیک را به سمت همکاری یا رقابت و تنش سوق میدهند تا در فضای آنارشیک منافع ملی خود را تامین کنند.
در این بین خصوص خاورمیانه باید گفت یکی از قدرتهای منطقهای که در رقابتهای ژئوپلیتیک اهداف خاص را دنبال می کند حکومت اردوغان است و یکی از کانونهای توجه ترکیه در سیاست خارجی خود و در راستای اهداف ژئوپلیتیک کشور سوریه به طور اعم و اخیرا استان ادلب به طور اخص است.
همانطور که اردوغان در سخنرانی برای طرفدارنش بیان کرده است سیاست خارجی ترکیه در دو دهه اخیر و با تحولات منطقه ای ناشی از حوادث یازدهم سپتامبر و به دنبال آن فروپاشی نظام بعثی تحت امر صدام و همچنین بهار عربی و بحران سوریه متکی بر قلمرو خواهی و لشکرکشی در چارچوب گفتمان نئوعثمانی گرایی قابل تفسیر است. اردوغان در سخنرانی های خود به مانند راتزل در دروان قلمرو خواهی آلمان خواستار گشایش مرزهای ژئوپلیتیکی شده و از گروههای همسو در مناطق پیرامونی به عنوان قلب ترکیه یاد کرده است. در این راستا سیاست خارجی ترکیه متاثر از گفتمان نئوعثمانی و اخوانیسم مذهبی در چارچوب ژئوپلیتیک غیرانسانگرا قابل تبیین است.
در بعد ژئواکونومیک ترکیه در راستای بهرهبرداری از منابع انرژی برای کنترل منابع نفت و گاز و تبدیل شدن به عنوان ترمینال انرژی غرب آسیا بهره برداری کرده است.
در بعد ژئوکالچر ترکیه خواستار ترویج فرهنگ و گفتمان مذهبی سیاسی در چارچوب نئوعثمانی شده است و از گروههای فروملی و رادیکال برای همسو کردن هویتهای محلی بهره برداری کرده است.
در بعد هیدروپلیتیک با توجه به موقعیت هیدروهژمون و هیدروپاور ترکیه از رودخانههای دجله و فرات برای رسیدن به گفتمان نئوعثمانی و ایجاد فشار بر رقبا از منابع رودخانههای مرزی استفاده سیاسی برده است.
در بعد ژئواستراتژیک ترکیه با لشکرکشی به مناطق استراتژیک و بهرهبرداری از نیروهای محلی همسو در سوریه در راستای تسلط بر این مکانها گام برداشته است که یکی از این مناطق استراتژیک استان ادلب در تحولات اخیر است.
اهمیت ژئوپلیتیک استان ادلب در سیاست خارجی ترکیه
یکی از نقاط قوت اردوغان در سوریه، حضور نیروهای همسوی این کشور هستند. تمرکز این نیروها در استان ادلب به عنوان مهمترین پایگاه این گروهها است. این استان بصورت سازمان یافته بعد از تحولات و بحرانهای سوریه در تسلط نیروهای مخالف اسد و همسو با اردوغان با محوریت جبهه النصره بوده است، لذا از دست دادن این مناطق به عنوان عمق استراتژیک ترکیه شکستی بزرگ و غیرقابل جبران از منظر ژئواستراتژیک برای ترکیه به شمار میرود.
از سوی دیگر از منظر ژئواکونومیک جاده استراتژیک دمشق - حلب از ادلب میگذرد و این استان نقش مهمی در ارتباطات زمینی دارد. از منظر موقعیت جغرافیای استان ادلب بر لازقیه و دمشق به عنوان پایگاه نیروهای اسد کنترل دارد و یکی از مکانهای استراتژیک برای تحت فشار قرار دادن نیروهای روسیه و همپیمان بشار اسد است. با توجه به اهمیت ژئوپلیتیک استان ادلب به نظر میرسد این نبرد تعیین کننده پیروز اصلی بحران سوریه است. لذا ترکیه به آسانی حاضر به عقب نشینی از استان ادلب بدون کسب امتیاز نیست.
اهمیت ژئوپلیتیک استان ادلب از نگاه دولت سوریه
بشار اسد بعد از گذر از بحرانهای متعدد با ایجاد بلوکبندیهای منطقه ای و بینالمللی و همکاریهای ایران و سوریه توانسته است که به سمت ثبات نسبی گام بردارد و مناطق گستردهای را از نیروهای مخالف پاکسازی کند، نقش تماشاچی آمریکا در تحولات سوریه و پشت کردن ایالات متحده به کردهای سوریه باعث شد که شطرنج ژئوپلیتیکی چیدمان نیروها به سود حکومت بشار اسد شکلی جدید به خود بگیرد. در این راستا حکومت بشار اسد با همکاری متحدان خود توانست که در ادلب به نیروهای ترکیه حمله کند و ترکیه را مجبور به عقب نشی نسبی در سیاستهای توسعهطلبانه خود کند.
ناتو و آمریکا نیز به دلایل مختلف از جمله خرید سامانه پدافندی موشکی اس-400 روسی از قلمرو خواهی ترکیه نگران بودهاند و در عملیات ادلب به رغم درخواستهای مکرر اردوغان با ترکیه همراهی عملیاتی نداشتهاند. لذا این وضعیت حکومت سوریه را جسورتر کرده است که نسبت به فشار بر دولت ترکیه اهتمام بیشتری در استان ادلب داشته باشد.
با توجه به فضای بینالملل، بحران ژئوپلیتیک مهاجرین گسیل شده به سمت مرزهای یونان و نارضایتی اروپاییها از استفاده ابزاری از مهاجرین و ایجاد فاجعه انسانی و همچنین نارضایتیهای داخلی ترکیه نسبت به سیاستهای ارودغان در صورت تشدید درگیری در استات ادلب اردوغان در یک بحران ژئوپلیتیک فراگیر مجبور به پذیرش شکست خواهد شد، لذا اردوغان از تشدید تنشها در ادلب هراس دارد و به دنبال سازش با روسیه است.
نویسنده، کمال رنجبری، کاندیدای دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است