فراتاب – گروه فراسفر: پیرشالیار از چهره‌های تاریخی و مذهبی مردم اورامانات در کردستان ایران است او در قرن دوازده میلادی زندگی می‌کرده و بصورت معجزه واری باعث شفای بیماران بسیاری از جمله «شاه بهار خاتون» دختر شاه بخارا شده است. این توانمندی او باعث محبوبیت و یافتن جایگاهی ویژه و روحانی در بین مردم محلی شده است به همین دلیل هرساله در نیمه زمستان در روستای هورامان (اورامان تخت) مراسم سالگرد عروسی او که سه شبانه روز طول می‌کشد جشن گرفته می‌شود دروایش به یاد او ذکر خوانی و دف نوازی می‌کنند و گوشت نذری در بین مردم و علاقمندان توزیع می‌شود این مراسم دارای قدمتی 1000 ساله است.

امروزه در گردشگری به عنوان یک صنعت با شاخ و برگ‌های متعددی رو‌به‌رو هستیم، انواع مختلفی از گردشگری به صورت آکادمیک بسط داده می‌شوند که هرکدام  اهداف گوناگونی را دنبال می‌کند. ماهیت گردشگری خود فارغ از تمام زیر مجموعه‌ها و مناسبات اقتصادی امروزش به دنبال نگاهی انسانی و افزایش عملی رویکرد صلح‌آمیز میان انسان هست، به همین خاطر سفر و گردشگری در تلاش‌های صلح‌جویانه دارای جایگاه مشخص و امیدوار کننده‌ای می‌باشد و شاید به توان گردشگری را عملی ترین ابزار ممکن برای توسعه رویکرد صلح آمیز میان ملت‌ها دانست. با این حال، این مفهوم یعنی گردشگری شاخ و برگ‌های بسیاری را ایجاد کرده و هدفمندی دقیق تر و بهتری را مد نظر دارد. یکی از انواع گردشگری که در بسیاری مقالات آکادامیک به آن اشاره می شود مفهومی تحت عنوان گردشگری عرفانی (MYSTICAL TOURISM) است، مفهومی که آن را شرکت در مراسم‌های آئینی، سنتی و عرفانی در باورها و آئین‌های مختلف تعریف کرده اند، تعریفی ساده اما گسترده و عمیق.

اگر بخواهیم به شکلی عینی تر به یک سفر با اهداف گردشگری عرفانی برویم، احتمالا یکی از بهترین انتخاب‌ها برای این سفر، شرکت در مراسم پیرشالیار در نواحی اورامان و در کردستان ایران است. مراسمی آئینی که یکی از قدیمی‌ترین سنت‌های عرفانی نواحی اورامان به شمار می‌آید. اگر می‌خواهید در این مراسم تماشایی شرکت کنید و تجربه حضور در مراسمی عرفانی و با شکوه را داشته باشید باید درست، در نیمه‌های بهمن ماه و در فصل زمستان راهی کوه‌های سر به فلک کشیده‌ی کردستان شوید. کوه همواره یکی از عناصر مهم برای بیان حالات عارفانه بوده و کوهستان نیز همیشه خانه‌ای برای عارفان و صوفیان به حساب می‌آمده است و این تنها مربوط به فرهنگ و باورهای اسلامی و ایرانی ما ندارد، در بسیاری از باورهای باستانی و قدیمی، کوه‌ها خانه‌ی عارفان بوده و هنوز هم بسیاری از باورهای عارفانه‌ی موجود، در میان صخره‌های کوهستان باور پذیر می‌شوند. هورامان تخت از توابع شهرستان سروآباد در 75 کیلومتری شهر مریوان در استان کردستان میزبان مراسم عروسی پیرشالیار است، مراسمی که پیروان و علاقه‌مندان بسیاری را از نقاط مختلف ایران و حتی دیگر کشورهای جهان به اورامان می‌کشاند. هنگامی که از مسیر پُر پیچ و خم جاده‌های کوهستانی زاگرس راهی پیرشالیار هستید، شاید درک بهتری نسبت به نقش کوه در عرفان بخصوص عرفان ایرانی پیدا کنید، کوه در میان ما، همواره از نقشی عرفانی برخوردار بوده است و مسافران مراسم عروسی پیرشالیار هم باید مسیر کوهستانی را طی کنند.

برخی پیر شالیار را به باورهای زرتشتی نسبت می دهند، چرا که کُردها در نواحی کوهستانی با بهره‌مندی از موقعیت جغرافیایی مناسب، همواره بسیاری از باورهای باستانی‌شان را در اشکال مختلف حفظ کرده‌اند، اما برخی دیگر پیر شالیار را بنا بر شجره‌نامه‌ موجود در مقبره‌اش، یکی از نوادگان امام جعفر صادق می‌دانند که در قرن ششم هجری قمری در نواحی هورامات تخت به دنیا آمده و بنا بر باور مردم محلی و پیروان پیرشالیار از دوران کودکی دارای کراماتی ویژه بوده است. مهمترین آنها به داستان شفا یافتن دختر شاه بخارا باز می‌گردد. گفته می‌شود شاه بخارا دختری کر و لال داشت که اطبای دربارش از درمان او عاجز شده بودند اما او با شنیدن کرامات پیرشالیار، دختر را به همراه عده‌ای راهی هورامان می‌کند. شاهدخت در بدو ورود به روستا شنوا شده و در نزدیکی خانه‌ی پیرشالیار قدرت کلام می یابد. شاه بخارا هم به پاس قدردانی، شاهدخت را به عقد پیرشالیار در می‌آورد. این موضوع باعث شکل‌گیری آئینی در کنار مقبره‌ی او بنام «عروسی پیرشالیار» شده که هر ساله در روستای «هورامان تخت» طی سه روز برگزار می‌شود و پیروان و گردشگران بسیاری برای برگزاری و دیدن این مراسم به آنجا می‌روند.

مراسم پیرشالیار یا همان مراسم عروسی پیرشالیار، مجموعه‌ای بی‌نظیر و تماشایی از باورمندی عارفانه‌ی مردم کوهستان است که در قالب سنت‌های این مراسم نمایان می‌شود. هنگامی از دور روستای محل برگزاری مراسم را می‌بینید، شکل معماری خاص نواحی اورامات و ساختار پلکانی خانه‌ها، در کنار طبیعت بکر و تماشایی این مناطق، لذت حضور در چنین فضایی را صد چندان می‌کند، کُردها با لباس‌های محلی با شوق اشتیاقی وصف نشدنی به سوی مراسم پیر شالیار حرکت می‌کنند. مراسم از همان صبح روز اول درست در روز چهارشنبه آغار می‌شود. دراویش کُرد با لباس‌های کُردیشان و مردمی که بر روی خانه‌های پلکانی در حال دف زدن هستند، صحنه ای باشکوه و فراموش نشدنی را خلق می کنند. دام‌ها در صبح روز اول برای قربانی در مقابل خانه‌ی پیرشالیار، به متولیان مراسم تحویل داده می‌شود، پس از قربانی کردن‌شان بخشی از گوشت میان مردم تقسیم می‌شود و مابقی برای غذای مراسم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ادامه‌ی روز با بلند شدن صدای دف ها، شور و هیجانی لذت بخش همه جا را فرا می‌گیرد، پیر و جوان دست‌های هم را گرفته و به شکلی نمادین به رقصی عارفانه می‌پردازند، زمزمه‌ی نام خداوند در کنار آوای دف شور انگیز فضای هورامان تخت را  در بر می‌گیرد، عده‌ای از دراویش کُرد هم با موهای بلند و خواندن ذکر بخش دیگری از آئین و باورهای صوفیانه‌ی مراسم را به جای می‌آورند. بسیاری از سنت‌های این مراسم را باید از نزدیک دید و لذت تجریه آنها را چشید.

این مراسم هزار ساله یکی از نمونه‌های قدیمی و تاریخی از شکل جدید گردشگری عارفانه است، که بخش مهمی از هویت، فرهنگ و باور عده‌ای از مردم ایران زمین به شمار می‌آید. مراسم پیر شالیار می‌تواند بهترین بهانه برای بسط دادن نگاهی عارفانه به انسان باشد، باوری هزار ساله و عاری از خشونت که باعث ایجاد همبستگی بیشتر آدمیان خواهد شد و شناخت بهتر و صحیح‌تری را نسبت به هم ایجاد خواهد کرد و شاید بهتر است بگوئیم که در دنیای امروز و با گذشت چندین قرن از مرگ پیرشالیار باز هم می‌توان کرامت او را در دوستی و نزدیکی انسان‌ها دید.

نویسنده: احسان شاه حسین

عکس: ادریس رضایی

منبع: فصلنامه صلح برای همه