فراتاب – گروه رسانه: فصلنامه تخصصی «صلح برای همه» دومین شماره خود را در آذرماه امسال منتشر کرد. این نشریه با تمرکز بر روی مباحث صلح و صلح سازی در ایران، سعی دارد سوژه های بومی ایرانی دارای وزن و اثرگذاری در سطح جهانی را مورد بررسی قرار دهد. دومین شماره این نشریه دارای 6 پرونده اختصاصی بود که با توجه به اهمیت موضوع در این گزارش، به بررسی پرونده نخست با عنوان «رنگارنگی و تنوع در جهانی کوچک بنام ایران» خواهیم پرداخت:
زبان یکی از اجزایی بسیار مهم و پیچیده تمدن بشری است که در آن بستر اصلی تعامل، مفاهمه و ادارکات را در تاریخ جوامع بشری شکل داده است. در خصوص زمان و مبدا پیدایش زبانهای گفتاری و نوشتاری اجماع خاصی وجود ندارد اما در مورد تفکیک و دسته‌بندی زبان‌ها تقریبا مشکل کمتری وجود دارد و زبان شناسان زبانهای اصلی رایج در جهان را به چندین دسته اصلی؛ هند و اروپایی، آسیایی – استرالیایی، سامی، آلتای و استرانزی و اورالی تقسیم کرده‌اند.
ایران به عنوان یک پهنه وسیع تمدنی و سرزمینی که به دلیل موقعیت جغرافیایی آن محل ظهور تمدن‌ها و عبور و لشکرکشی‌های مهم طی هزاران سال بوده است. در حوزه تمدنی ایرانی همواره کسر بسیار زیادی از زبان‌ها و گویش‌های مختلفی بوجود آمده و یا از جای دیگر به آن راه یافته است. اکثریت زبانهای سرزمینی ایران جدای از دو زبان ترکی و عربی زیر شاخه‌ای اصلی از مجموعه زبانهای هند و اروپایی است که در طول تاریخ به سه دوره تاریخی باستان، میانه و نو تقسیم بندی شده است. زبانهای ایرانی خود به ده‌ها زیر شاخه اصلی دیگر تقسیم می‌شوند اما در طول سه دوره تاریخی اصلی سه زبان اوستایی، پهلوی و فارسی‌نو (دری) به دلیل حمایت دربار و نیز زبان دینی در دوران باستان زبانهای رایج تری به نسبت سایر زبانهای ایرانی بوده‌اند.
در میان زبانهای ایرانی تعداد کثیری از آنها در سیر تاریخی خود تضعیف و یا به کل از بین رفته‌اند که نوعی از دست دادن میراث تمدنی این پهنه سرزمینی است، در همین راستا «راس پرلین» معتقد است؛ فارغ از مسئله عدالت و حقوق اقلیت، اهمیت حفظ انواع زبان‌ها آن است که؛ «هر زبانی مخزنی از تاریخ، ادبیات، دانش و خرد در خود دارد که با از دست رفتن هر کدام، فرهنگ و تمدن عمومی بشر به درجاتی فقیرتر می‌شود.» در پرونده پیش‌رو زبانهای نسبتا رایج و پرتکلم در جغرافیای فرهنگی و نیز سرزمینی ایران شامل زبانهای فارسی، کُردی، بلوچی، مازنی، گیلکی، تاتی، تالشی، ارمنی، ترکی و عربی به اختصار تشریح می‌گردد.
از ابتدای انقلاب اسلامی در سال 1979 تاکید بر واقعیت متنوع هویت ایرانیان و نیز حمایت از این تنوع از جمله در مورد زبان و زبان مادری یکی از موضوعات مورد حساسیت و حمایت نظام سیاسی حاکم بوده است به نحوی که یک اصل (اصل نوزدهم در فصل سوم) از قانون اساسی را به این موضوع اختصاص داده‌اند: «مردم ايران از هر قوم و قبيله كه باشند از حقوق مساوي برخوردارند و رنگ ، نژاد ، زبان و مانند اين ها سبب امتياز نخواهد بود.»
همچنین دولت‌های مختلف حاکم بر ایران سعی کرده‌اند به فراخور خواست و اراده ملت در زمینه عملیاتی کردن اصل 19 قانون اساسی گام‌های جدی بردارند از جمله دولت اصلاحات در ایران که در حد فاصل سال‌های 1376 تا 1384 بر مسند کار بود و نیز دولت تدبیر و امید به ریاست جمهوری دکتر حسن روحانی که از 1392 تا کنون در راس قوه مجریه است در تلاش بوده‌اند تا توجه ویژه‌تری به این اصل و شناسایی حق طبیعی حمایت از زبان مادری بردارند. در همین راستا دولت حسن روحانی با تدوین لایحه‌ای بنام حقوق شهروندی، سعی کرده است با استفاده از ظرفیت‌های قانون اساسی و توانایی‌های دولت در راستای برابری حقوقی همه شهروندان ایرانی فارغ از هویت، جنسیت، جغرافیا، مذهب و زبان گام بردارد.
در همین راستا و در خصوص حمایت از بان مادری طی سال‌های اخیر دو اقدام قابل توجه از سوی دولت روی داده است. نخست در استان کردستان و در دانشگاه شهر سننج کرسی دانشگاهی زبان و ادبیات کُردی را برقرار کرده است که در همین چارچوب و در تابستان امسال نخستین گروه دانشجویان این رشته در مقطع کارشناسی فارغ التحصیلی خود را در حاشیه کنفرانس مشاهیر کُرد در سنندج جشن گرفتند.
همچنین از ابتدای شروع به سال تحصیلی جدید آموزش زبان ترکی آذربایجانی در مدارس استان‌های آذربایجان شرقی، غربی، زنجان، اردبیل و قزوین شروع شده است. روندی که پیش بینی می‌شود به زودی برای دیگر زبانهای رایج در ایران از جمله بلوچی و ... نیز روی دهد.
جهانبخش فرهنگ از پژوهشگران برجسته حوزه روان شناسی تاریخی و سیاسی که آثار چندی را در حوزه زبان و ادبیات فارسی منتشر کرده است یکی از نویسندگان این پرونده است و در موضوعی با عنوان «تولد هویت خاورمیانه در دو قرن سکوت از پهلوی و آرامی تا فارسی و عربی» دیدگاه خود در خصوص تحول و تغییرات روی داده در زبان فارسی را تشریح کرده است. «مهمترین تحول بعد از پایان عصر هلنی – اشکانی، پس از چالش‌های چهار سده‌ای تمرکز گرایانه جدال دستگاه درگاه (شاه)، دیوان (دولت و مردم) ساسانیان در قلمرو وسیع دو حیطه فرهنگی زبانی آرامی و پهلوی زایش تدریجی فارسی و عربی در دو قرن سکوت بود که اساس هویت دینی خاورمیانه را در «اسلام» پدیدار ساخت. این زمان فرگشت – زایشی دستور فارسی و خط عربی استاندارد – معیار در پژوهشی دیگر محل بحثم بوده است، از این روی دو قرن سکوت از این نگره بازبینی نشده است.»
دکتر عادل محمدی استاد زبان شناسی، دکتر لیلا درخش از پژوهشگران حوزه ادبیات و متخصص در زمینه زبان ترکی آذربایجان، دکتر میرجلال الدین کزازی استاد مسلم زبان فارسی، دکتر یادگار کریمی استاد زبان کُردی در دانشگاه کردستان از جمله دیگر نویسندگان این پرونده هستند و همچنین گزارشهایی از وضعیت و جایگاه زبانهای جاری در ایران از جمله زبان های فارسی، کُردی، ترکی آذربایجان، عربی، لری، گیلکی، تالشی، ارمنی، ترکمنی، تاتی، سریانی و گرجی دیگر مطالب این پرونده را تشکیل می دهند.
