چرایی اعتراضات مردم علیه دولت عراق | فراتاب
کد خبر: 11068
تاریخ انتشار: 13 آبان 1398 - 23:49
اردشیر پشنگ
تحلیلی از سایت یونایتد ورلد در خصوص بررسی چرایی بروز و تداوم اعتراضات در عراق و چشم انداز پیش روی دولت این کشور

فراتاب به نقل از وبسایت یونایتد ورلد: طی ماه گذشته یکبار دیگر شاهد آن بودیم بغداد و چند شهر عمدتاً شیعه نشین عراق دچار اعتراضات مردمی نسبت به عملکرد دولت شد، اعتراضاتی که با واکنش نیروهای امنیتی و شبه دولتی رنگ و بوی خشونت گرفت و در این بین دهها نفر نیز جان خود را از دست دادند، نوشتار پیش رو  بدنبال بررسی چرایی اعتراضات مردم عراق، خواست معترضین و بررسی چشم انداز پیش رو خواهد پرداخت.

سابقه اعتراضات در عراق جدید

ابتدا باید گفت این نخستین بار نیست که عراقی ها و بخصوص بخش قابل توجهی از ساکنان پایتخت دست به اعتراضات گسترده در خیابان ها می زنند. سابقه گسترده ترین نوع از این سبک اعتراضات به سال 2011 باز می گردد در زمانی که نوری مالکی نخست وزیر بود و مردم در اعتراضات گسترده ای زدند. این اعتراضات سپس در سالهای 2012 و 2013 نیز تکرار شد و هر بار تعداد قابل توجهی از معترضین جان خود را از دست دادند. اما با ظهور داعش در سال 2014 و تحت الشعاع قرار گرفتن تحولات سیاسی و امنیتی این کشور، دیگر تظاهراتی در سطحی گسترده برگزار نشد. اما از سال 2017 دوباره خیابان های بغداد، بصره و چندین شهر دیگر نیز صحنه اعتراضات و درگیری و تیراندازی نیروهای امنیتی با مردم خشمگین شد. حتی در برهه ای معترضات که بخشی از آنها از اعضا و یا هواداران اوپوزیسیون وقت عراق بودند اقدام به تسخیر نمادین پارلمان و برخی دیگر از مراکز دولتی کردند. این تظاهرات در سالهای 2018 و 2019 نیز تکرار شد. در سال 2018 اعتراضات بیشتر شهرهای شیعه نشین عراق را شامل شد و در شهر بصره تحولات بسیار خشونت آمیزتر از دیگر نقاط کشور شد.

علت و ریشه اعتراضات چیست؟

به نظر می رسد اصلی ترین علت اعتراضات در پایتخت و دیگر شهرهای عراق به ناتوانی دولت در خدمت رسانی و انجام وظایف ذاتی و عادی خود است. میزان خدمات دهی و تکمیل پروژه های عمرانی، خدماتی و اقتصادی به شدت پایین است. هنوز دولت نتوانسته است از سال 2005 تا به امروز مشکل تامین کامل برق در شبانه روز را تامین کند. آب شرب، خدمات نظافتی، ناتوانی در اشتغالزایی کافی و ... از دیگر مشکلات دولت عراق است. امری که شهر به شهر با وضعیت سخت تری روبرو است.

این در حالی است که عراق با داشتن ذخایر نفتی قابل توجه و افزایش فروش نفت و از سوی دیگر با جمعیت نسبتاً کم دارای درآمدهای قابل توجهی است. اما وجود فساد گسترده و سیستمیک در عراق، فقدان حضور متخصصین در پست های کلیدی و نداشتن اراده و برنامه کافی و مناسب توسط دولت، باعث هدر رفت بخش عمده ای از درآمدهای میلیاردی از دلارهای نفتی شده است. عراق طی دو دهه اخیر در شاخص فساد همواره جزء سه کشور رده آخر در سطح جهانی بوده است. همچنین تامین امنیت و یا ایجاد فرصت های نسبتا برابر برای شهروندان عراقی از جمله دیگر شاخص های منفی عملکرد دولت بوده است.

چرا دولت عراق ناتوان است؟

به صراحت می توان گفت هرچند دولت در عراق طبق یک سیستم دموکراتیک و با رای مردم انتخاب می شود اما مردم عراق اینک از صندوق های رای ناامید شده اند و به همین دلیل در آخرین انتخابات پارلمانی عراق، شاهد کمترین مشارکت مردمی برای حضور در پای صندوق های رای بودیم. علت چیست؟ از سال 2005 تا کنون شاهد روی کار آمدن چهار نخست وزیر و برگزاری چهار انتخابات بوده ایم اما تغییر نخست وزیران مختلف و آمدن دولت های مختلف در عراق عملاً تاثیری در زندگی و معیشت مردم این کشور نداشته است.

به نظر می رسد هنوز دولتمردان جدید عراق نتوانسته اند دوره گذار را طی کرده و چه در سطح کلان و چه در سطح خُرد یک سیستم نسبی را جایگزین سیستم سابق بعثی حاکم بر عراق کنند. اقدام به اخراج و برخورد با بیشتر مقامات و مدیران رژیم بعثی نیز باعث خالی شدن بیش از پیش مناصب مختلف در کشور شده است و می توان گفت هنوز نسل جدیدی از رهبران جوان و تحصیلکرده عراقی هم موفق نشده اند تا قدرت اصلی را در دست بگیرند.

تاثیر وحدت ملی بر ناتوانی دولت

سیاست در عراق به شدت متاثر از مسائل هویتی با ویژگی مذهبی و قومی است. حضور شیعیان در مرکز و جنوب و غرب کشور، اعراب سنی در شمال غرب و مرکز و کُردها در شمال و شمال شرقی از یکطرف و تجربه تلخ 80 سال رهبری اقلیت عرب سنی بر عراق باعث شده است تا در توافقات موجود در میان گروههای مختلف این سبک از حکومتداری در قانون اساسی تبلور یابد بدین معنا که هیچیک از گروههای سه گانه فوق نتوانند بطور کامل و مطلق قدرت را قبضه کنند. پس از مدل دموکراسی انجمنی و به تعبیری دیگر دموکراسی سهمیه ای در این کشور استفاده شده است. بدین ترتیب طی این مدت دولت و پست های کلیدی و اصلی به اعراب شیعی که 60 تا 65 درصد جمعیت را دارند رسیده است، ریاست جمهوری با دو تا سه پست وزارت به کُردها رسیده و ریاست پارلمان و چند سهم در وزارتخانه ها نیز به اعراب سنی اختصاص پیدا کرده است. موضوعی که باعث پیچیده تر شدن مسائل و توافقات سیاسی در عراق شده است.

اما این تنها بخشی از پیچیدگی سیاسی در عراق است. چرا که هیچیک از گروههای سه گانه فوق نیز دارای یکدستی و اتحاد کامل یا نسبی نیستند و معمولا هریک در انتخابات با چندین ائتلاف و جریان سیاسی شرکت می کنند. چون در چنین فضای متکثری هیچ حزب یا ائتلافی نمی تواند به تنهایی و یا با کمک یک حزب مکمل پیروز انتخابات شود، به ناچار احزاب می بایست پس از انتخابات دست به ائتلاف های دیگر بزنند.

در هر چهار دوره مصلحت از یکطرف و واقعیت از طرف دیگر باعث شده است تا عملاً دولت های وحدت ملی با مشارکت و حضور اکثریت جریانها و احزاب راه یافته به پارلمان تشکیل شود. تعدد و گستردگی این احزاب، باعث می شود تا عملاً دولت از یکدستی در برنامه ریزی و هماهنگی دور شود. در دولت های وحدت ملی می بایست رضایت اکثریت احزاب را جلب کرد و وقتی که هریک از احزاب اهداف و منافع خاص خود و گاه در تضاد با دیگر احزاب را دارند در این وضعیت دولت عملاً فلج شده و کاری از پیش نمی تواند ببرد. این یکی از علل وضعیت فعلی در عراق است.

اما مشکل بزرگ دیگر هم تندروی های دولتهای مختلف در عراق است. چون سیاست در عراق به شدت متاثر از هویت شده است، حساسیت ها نسبت به عملکردها بسیار بیشتر از قبل شده است. افزایش نارضایتی عمومی از سیاست های دولت نوری مالکی (2006 تا 2014) یکی از عوامل زمینه ساز ظهور داعش در مناطق سنی نشین عراق ارزیابی می شود. همین تجارب تلخ باعث شده تا تلاشها برای تشکیل دولتهای اکثریت بجای وحدت ملی هم با شکست مواجه شود چون گروههای مختلف قومی و مذهبی عراقی به شدت نسبت به عملکرد یکدیگر بدبین بوده و دور شدن از قدرت را برای خود خطرناک ارزیابی می کنند.

آینده دولت عراق چه می شود؟

بطور کلی می توان گفت مساله اصلی اعتراضات در عراق به ناتوانی و بی کفایتی دولت باز می گردد و وضعیت و واقعیات سیاسی و تاریخی عراق، فساد دولت، تضاد منافع گروههای مختلف قومی و مذهبی در کشور و نیز حضور و دخالت کشورهای مختلف منطقه ای و فرامنطقه ای دست به دست هم داده است تا سازمان دولت در عراق به شدت ضعیف، کٌند و غرق فساد لجام گسیخته شود. این مسائل باعث دورتر شدن دولت عراق از شاخصه های «حکمرانی خوب» شده است و طبیعی است که رابطه مستقیمی میان دوری و نزدیک یک دولت با شاخصه های حکمرانی خوب با رضایت و عدم رضایت مردم از عملکرد آن دارد. به همین دلیل پیش بینی می شود وضعیت سیاسی در عراق بصورت یک بن بست لاینحل دست کم تا میان مدت همچنان ادامه داشته باشد و هر از گاهی شاهد اعتراضات جدی و گسترده مردم در نقاط مختلف این کشور باشیم.

نویسنده: اردشیر پشنگ – پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه

منبع: سایت یونایتد ورلد

لینک مطلب در سایت اصلی

https://uwidata.com/5926-mass-unrest-grips-iraq-the-how-and-why/

 

نظرات
آخرین اخبار