کرمانشاه همچنان تشنه؛ چرا؟! | فراتاب
کد خبر: 10422
تاریخ انتشار: 31 شهریور 1398 - 14:12
شهلا مرادی
چرا به رغم بارش بهاری زیاد، کرمانشاه همچنان دچارکم‌آبی شدید است؟

 فراتاب – گروه کرمانشاه: بر اساس داده‌های آماری اداره کل هواشناسی و شرکت آب منطقه ای استان کرمانشاه، در سال آبی 98-97 و تا پایان اردیبهشت ماه 98 ارتفاع متوسط بارندگی استان 805.4 میلیمتر بوده است که نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (548.2 میلیمتر)، 46.9 درصد و نسبت به دوره مشابه بلند مدت، (476.7 میلیمتر) 68.9 درصد افزایش را نشان می دهد. این موضوع امید بازگشت اقلیم و خروج از خشکسالی را به دلها انداخت، اما دیری نپایید که با فرارسیدن فصل گرم سال با افت فشار و قطعی های مکرر آب مواجه شدیم و این سئوال مطرح شد که؛ باوجود تجربه یک سال آبی پربار چرا بازهم با کمبود آب مواجه هستیم؟بارش‌های فروردین و اردیبهشت ماه امسال اگرچه بارش های خوبی بود و رودها سر به طغیان برداشتند و سدها پرآب شدند، ولی همچنان زیر پایمان خالی از آب است و با چالش خشکسالی روبه‌رو هستیم.

همین چند سال گذشته سازمان فضایی آمریکا «ناسا» گزارشی پیرامون گرمایش جهانی و خشکسالی در 30 سال آینده جهان منتشر کرد که برای ما حکم تابلوی خطر داشت‌. در این گزارش آمده بود بررسی‌های محققان نشان می‌دهد 45 کشور جهان در معرض خشکسالی شدید هستند و ایران در رتبه چهارم فهرست هشدار قرار دارد. گزارشی نگران‌ کننده که در بخشی از آن به رودخانه‌ های دجله و فرات اشاره شده بود و اینکه این رودخانه‌ها چگونه بر اثر گرمایش زمین از یک سو و مسابقه سد سازی در منطقه از سوی دیگر، بعد از رودخانه‌ های هند، بیش از هر جای دیگر در حال از دست دادن آب هستند که خطر خشکیدن دجله و فرات برای ما به معنای از دست رفتن بارش‌ های پاییزه و تشدید پدیده گرد و غبار است.

در این گزارش به کشورهایی مثل ایران، عراق، ترکیه و سوریه هشدار جدی داده شده‌ است که به‌ خاطر استفاده نامطلوب از منابع آبی، در معرض جدی خطر خشکسالی و بحران آب قرار خواهند داشت. در بخشی دیگر از این گزارش آمده که بعید نیست بین 30 تا 40 سال آینده، بخش‌های وسیعی از ایران به بیابان مطلق تبدیل شود.

کشورمان با میانگین بارش 250 میلی‌ لیتر در سال در مقابل 900 میلی‌ لیتر متوسط بارندگی جهانی به طور طبیعی در کمربند خشکی کره زمین قرار گرفته و از هزاران سال پیش نیز با بحران‌های کم آبی و خشکسالی‌ های متوالی دست و پنجه نرم کرده‌ایم. از طرفی افزایش دما و میزان تبخیر آب، ما را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. چند سالی می‌شد که بارندگی‌های بهاره به طرز محسوسی کاهش یافته بود و بحران بی ‌آبی در بسیاری از استان‌ها و کم ‌آب شدن برخی از سدهای جنوبی کشور حکایت از وخیم ‌تر شدن وضعیت آبی داشت. این‌ها همه یک طرف، مصرف بی رویه و نادرست و مدیریت غلط آب در این سال‌ها، وضعیت بد قبل را بدتر نیز کرده است.

وضعیت زرد اقلیمی که رو به قرمز می رود

همانطور که پیشتر نیز آمد، بیش از یک دهه است که به علت کمبود بارش، تغییرات اقلیمی، برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی و خشکسالی های اخیر، بحران کم آبی گریبان کشور را گرفته است. با این وجود عموم مردم گمان می کنند که بارش های مناسب در فصل پاییز و بهار می تواند به طور کلی کمبود منابع آبی سفره های زیرزمینی و ذخیره پشت سدها را جبران کند.

این درحالی است که ایران به سبب قرار گرفتن در منطقه خشک و بیابانی، همچنان به طبیعت و آب های زیرزمینی بدهکار است ما تقریبا کم ‌بارش ‌ترین‌ سال‌ها را در 50 سال گذشته تجربه کرده ایم و با توجه به اینکه منابع آبی شامل آب های زیرزمینی، سطحی و ذخایر پشت سدها می شود، بنابراین رشد ناچیز بارندگی در سال جاری نمی تواند خشکسالی انباشته شده 12-10 سال گذشته را جبران کند و تنها بخشی از منابع آبی که سال گذشته از دست دادیم، مرتفع خواهد شد در واقع جبران کمبود منابع آبی در سال های اخیر، مستلزم بیش از یک دهه ترسالی و پربارشی سال آبی است.

آمار مرکز خشکسالی کشور نشان می‌دهد که میزان بارندگی سال آبی 98-97 در کل کشور نسبت به سال آبی 97-96 افزایش چشمگیری داشته و در مقایسه با میانگین بلندمدت کل کشور هم این میزان بیشتر است.

از سوی دیگر به گفته کارشناسان، باران تنها پارامتری نیست که وضعیت کم‌آبی ایجاد شده در ایران را به وجود آورده و به همین دلیل این موضوع به تنهایی هم نمی‌تواند وضعیت را بهبود بدهد، مسائلی مثل میزان ذخایر برفی و برداشت زیاد از منابع آب برخی از عواملی هستند که منجر به ایجاد چنین شرایطی شده اند.

گرمایش جهانی باعث افزایش دما در دنیا شده و سرعت این افزایش دما در ایران 2 برابر میانگین جهانی بوده که این موضوع روی ذخایر برف ما تأثیر گذاشته است. یخچال‌های ما نیز که قبلا ذخیره آبی برای بهار بودند دیگر زودتر ذوب می‌شوند و ...

وضعیت در کرمانشاه و علت قطعی و افت فشار آب

استان کرمانشاه طی دهه های اخیر یکی از استان های پر آب کشور بود که منابع آبی آن به دو حوزه آبریز عمده اعم از حوزه آبریز داخلی یا «حوزه علیای کرخه» و حوزه آبریز خارجی تقسیم می شد.

براساس آمارهای دهه اخیر استان کرمانشاه داراى 13 رودخانه مهم، 74 پارچه سراب، 697 دهنه چشمه، 816 حلقه چاه عميق و 2987 حلقه چاه نيمه عميق بوده که آن را به عنوان یکی از استان های با منابع آبی کافی معرفی می کرد اماهم اکنون و با وجود منابع آبی که در گذشته موجود بوده است این استان درشرایط بحرانی از نظر آب بوده و حتی جزو استان های با تنش آبی شدید هم قرار گرفته است.

11 درصد آب مورد نیاز 33 شهر در استان کرمانشاه توسط منابع سطحی و باقی مانده توسط منابع زیرزمینی تامین می شود اصلی ترین منبع تأمین آب شهر کرمانشاه نیز چاههای ده پهن، میان دربند، طاقبستان و چشمه روزان سراب قنبر می باشد که 80 درصد آب شرب موردنیاز مردم این شهر را تأمین می کنند و تنها 20 درصد بقیه از آب سد گاوشان تأمین می شود. باتوجه به آنچه گفته شد، برداشت بیش از حد توان آبخوان منطقه و افت شدید سطح ایستابی و نهایتا برداشت آب در عمق های بیشتر باعث شده است که پدیده خشکسالی فشار مضاعفی را در افزایش روند کم آبی وارد نماید. از آنجاییکه سفره های آب زیرزمینی طی سالها استفاده بی رویه و پرمصرفی، از بین رفته و فرونشست کرده است، منابع زیرسطحی آب با بارش های معمولا شدید و رگباری فصل بهار و در فقدان و کم بارشی برف، نتوانسته اند از این بارش ها تغذیه شده و پرآب گردند و تنها رودخانه ها و نهرها و متعاقبا سدها پر آب و سرریز شدند که آنها هم در پی افزایش دمای هوا و گرمای بی سابقه کاهش یافتند.

بنابراین منابع کنونی تأمین آب شرب کرمانشاه که عمدتا از منابع زیرزمینی هستند و بارش های سیل آسا نتوانستند کمک چندانی به تغذیه آنها بکنند، در تابستان و ایام گرم خردادماه با تمام ظرفیت به مخازن پمپاژ شدند که با این وجود جوابگوی مصرف بالای شهروندان نبودند و طبیعی است که در برخی نقاط در شهرهای استان از جمله کرمانشاه با قطعی و یا افت فشار آب مواجه شده باشند. از طرفی متأسفانه عدم رعایت حقوق یکدیگر توسط شهروندان، به ویژه حق همسایگان در استفاده از آب، با نصب غیر اصولی پمپ، استفاده از انشعاب غیرمجاز و استفاده غیر شرب از آب شرب، باعث شده است در ساعاتی از شبانه روز به ویژه در پیک مصرف روزهای گرم، با افت فشار و خالی شدن مخازن و حتی وارد آمدن فشار بر تأسیسات آبی و شبکه توزیع آب و متعاقب آن تحمیل هزینه ی خسارت رو به رو شویم.

آب به صورت مجانی در اختیار کشاورزان قرار می گیرد!

با توجه به اینکه حدود 90درصد از منابع آبی استان هم اکنون در بخش کشاورزی، حدود 7درصد شرب و 3درصد در بخش صنعت صرف می شود، توجه بیشتر به نوع مصرف در حوزه کشاورزی ضرورتی انکارناپذیر است. از سوی دیگر، نیز باید به این مسئله مهم و اساسی توجه شود که در حال حاضر آب در بخش کشاورزی تقریبا به صورت مجانی در اختیار بهره‌برداران قرار می‌گیرد و این موضوع موجب شده تا کشاورزان حد و مرزی برای استفاده از مصرف آب نداشته باشند.

اگر می‌خواهیم به این مسئله به طور کامل رسیدگی کنیم باید قیمت تمام شده آب را اخذ کنیم و این در حالی است که در حال حاضر قیمت تمام شده آب در بخش کشاورزی دست کم حدود 150 تا 200 تومان و برای شرب نیز درحدود 400 تا 500 تومان به ازای هر مترمکعب است .

علاوه بر این، در بخش صنایع به مراتب این عدد بالاتر است و اگر در صنایع بخواهیم قیمت تمام شده آب را اخذ کنیم برای هر مترمکعب بین 1000 تا 2500 تومان باید دریافت شود این توصیفات در حالی است که وزارت نیرو این قیمت‌ها را لحاظ نکرده و آب در حال حاضر به صورت تقریبا رایگان توزیع می‌شود، بنابراین اگر قیمت واقعی و ارزش ذاتی خود را پیدا نکند نمی‌توانیم به بهره‌وری مورد انتظار دست یابیم.

بالاترین راندمان‌های آبی در بخش کشاورزی کشور ما 35 و 40 درصد است، یعنی ما 60 درصد آب را در بخش تولید از دست می‌دهیم به این معنا ‌که تنها 40 درصد آب صرف تولید و عملکرد می‌شود، همچنین عملکرد تولید (بهره وری) در کشور ما و به تبع آن؛ استان کرمانشاه، به اینگونه است که به ازای هر مترمکعب واحد حجم آب، بطور متوسط حدود 750 گرم تولید داریم و به‌عبارتی عملکرد تولید و بهره وری بسیار پایین است در حالیکه شاخص بهره‌وری در کشورهای پیشرفته که از آب خوب مصرف می‌کنند این عدد به 2.5 تا 3 کیلوگرم به ازای هر مترمکعب می‌رسد.

از طرفی می ‌توان گفت کل پتانسیل آبی کشورحدود 100 میلیاردمترمکعب است که اگر 90 درصد آن در بخش کشاورزی باشد یعنی 90 میلیاردمترمکعب در این بخش مصرف می‌شود بنابراین دراین حوزه اگر ما فقط 10 درصد بتوانیم صرفه جویی کنیم حدود 9 میلیاردمترمکعب صرفه‌جویی می شود و این درحالیست که کل مصرف آب شرب و صنایع درکشور کمتر از 9 میلیارد مترمکعب است.

با این وجود باید گفت که چاره ای نداریم جز اینکه روی رویه اصلاح الگوی مصرف کارکنیم و در این راستا باید از سهم آب کشاورزی کم کرده و 90 رابه 60 درصد برسانیم و به سهم آب شرب و بهداشت اضافه کنیم اگرچه صرفه جویی در حوزه کشاورزی کار ساده ای نیست اما نباید صرفه جویی تنها درحوزه شرب باشد باید با تغییر روش های آبیاری، در رویکردها تجدیدنظر شود، سهم آب کشاورزی کاهش و الگوی کشت مورد مطالعه و بازنگری قراربگیرد.

همچنین از آنجاییکه در سال های گذشته مسئله ای به عنوان حق آبه محیط زیست نداشته ایم، در شرایط فعلی باید به این موضوع نیز توجه ویژه‌ای بشود.

مدیریت مصرف؛ تنها راه چاره

به‌طور کلی باید گفت رویکرد کشور باید به استفاده از فناوری و تکنولوژی های جدید در سه حوزه شرب، کشاورزی و صنعت تغییر کند.  مهار آب‌های سطحی، مصرف بهینه آب در بخش مصارف خانگی، اصلاح و مرمت شبکه‌های توزیع آب، استفاده از آب شیرین‌کن‌ها و تغییر سیستم‌های آب و استفاده از سیستم‌های کاهنده، رساندن قیمت آب به قیمت تمام شده در حدی که به جلوگیری از اتلاف آب کمک کند، بازیابی و بازچرخانی پساب‌ها به شبکه مصرف به عنوان منابع جدید به ویژه در صنعت  و ارتقای فرهنگ مصرف مهمترین راهکارهای حفظ منابع در کشور به ویژه در استان است که تحقق آن، مدیریت صحیح منابع آب و همت همگانی را می‌طلبد.

باید به فكر اصلاح اساسی در سازوكارهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ِ مصرف بود تا مدیریت بهتری بر منابع موجود آب اعمال شود. به طور کلی می توان گفت مهمترین راه چاره برای رفع مشکلات انسان ساز و تغییر دید مردم نسبت به مصرف آب، در کنار اصلاح سازوکارها، آموزش و فرهنگ سازی است. وقتی حرف از آموزش و فرهنگ سازی زده می شود حداقل دو طرف برای آن متصور می شویم؛ یکی، متولیان آب کشور یعنی نهادهای دولتی مسئول تامین، توزیع و عرضه آب؛ و دیگری مردم، یعنی مصرف کننده آب، اعم از آب کشاورزی، صنعت و شرب. لذا آموزش و فرهنگ سازی باید در هر دو قسمت صورت بگیرد که متاسفانه در شرایط فعلی در این قسمت شدیداً مشکل داریم و تا امروز بر اساس شرایط و وضعیت، برای عرضه آب، تصمیم گیری شده است.

لزوم وجود مدیریت یکپارچه در حوزه آب و وضع قوانین بازدارنده در مصرف غیرمتعارف

البته نمیتوان گفت که طی سال های اخیرهیچ کاری برای آب انجام نشده چراکه دراین سال ها خصوصا دوسال اخیر شورای عالی آب که بالاترین مرجع تصمیم گیری در خصوص مسائل آب، خاک و محیط زیست است توجه زیادی به این حوزه داشته و جلسات متعددی را تشکیل داده است، اما تا زمانی که یک مدیریت یکپارچه در حوزه آب کشور نباشد و قوانین بازدارنده در برخورد با مصارف غیرمتعارف تعریف و تدوین نشودف کار پیش نمی رود لیکن با وجود شورایعالی آب انتظار داریم که برنامه ریزی های مدون تهیه و بعد از سیر مراحل کارشناسی تصمیمات اجرایی شود به طوری که با یک برنامه‌ریزی اصولی مبتنی بر فکر دنبال راهکارهای حل بحران آب باشیم.

سخن پایانی

زنگ خطر سال‌هاست که به‌ صدا درآمده اما برنامه‌ای دقیق برای رو به رو شدن با نقطه اوج آن وجود نداشته است. نشان به آن نشان که در شرایط وضعیت بد منابع آبی زیرزمینی، هم کشاورزی تشویق شده و هم تعداد چاه‌های عمیق مجوزدار و بی‌مجوز به شکل شگفت‌انگیزی زیاد شده است تا آنجا که اکنون یکی از مشکلات دولت، پلمب کردن هزاران هزار چاه‌ غیرمجاز و زنده کردن تالاب‌های کشور است. با این وضعیت باید دست به‌دعا برداشت که موج بارش‌ها در سال آبی 99-98 ادامه داشته باشد و بهاری که به نیکویی آغاز شده، سالی نکو هم در پی داشته باشد.

 اقلیم از گرم شدن هوا و خشکسالی‌های سریالی خبر می‌دهد و آسمان کار خودش را می‌کند و معادلات را بهم می‌زند. شاید سال دیگر  باران و برف درست و حسابی نبارد شاید هم بار دیگر غافلگیرمان کند کسی چه می‌داند!

 

نویسنده: شهلا مرادی – روزنامه نگار

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است

 

منابع مورد استفاده:

پورتال رسمی شرکت آب منطقه ای استان کرمانشاه

پورتال اداره کل هواشناسی استان کرمانشاه

مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی سازمان هواشناسی کشور

عکسها: فرزاد منتی - تسنیم

 

 

 

 

 

 

نظرات
آخرین اخبار