فراتاب- گروه کردستان: کوه های منطقه زاگرس و به ویژه مناطقی مانند کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، ایلام، لرستان، كهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری به دلیل طبیعت زیبا و سرسبز آن همیشه محلی برای گردشگران و کوهنوردان بوده و نقش مهمی در توسعه گردشگری و جذب توریست در منطقه داشته و زمینه ای مناسب برای امرار معاش و فعالیت دامداران و کشاورزان نیز هست و در رفع آلودگی هوا، توسعه باغداری و صنعت بوم گردی نیز تأثیر زیادی داشته و دارند اما متأسفانه به دلیل عدم نظارت مسئولین این منابع خدادادی در حال نابودی است و هر ساله بخشی از این مراتع و منابع طبیعی آتش می گیرند و خسارت جبران ناپذیری به طبیعت و محیط زیست منطقه وارد می شود.
منابع طبیعی و محیط زیست متعلق به شخص یا گروه خاصی نیست و به عنوان یک سرمایه ملی قلمداد می شود و حفظ و حراست و توجه به این منابع و بهره گیری مطلوب از آن زمینه ساز توسعه پایدار است و این مهم مشارکت همگانی به ویژه نهادها و سازمانهای مرتبط را می طلبد.
موضوعی که همیشه موجب نگرانی است جدای از تغییر یا انهدام اکوسیستم‌ها، آتش سوزی های گسترده و نابودی مراتع و منابع طبیعی به دلیل این حوادث است.
بر اساس آمار و بررسی های صورت گرفته در چند سال گذشته در استان های زاگرس نشین كشور بالغ بر 1 میلیون و 500 هزار هكتار از سطح جنگل های زاگرس تاكنون بر اثر بیماری زوال بلوط خشكیده، یا در معرض خشكیدگی است.
این سطح خشكیدگی عمدتاً در استان های ایلام، لرستان، كهگیلویه و بویراحمد، كرمانشاه، فارس، چهارمحال و بختیاری و خوزستان پراكنش یافته، به طوری كه ایلام بیش از 600 هزار هكتار از این سطح خشكیدگی را به خود اختصاص داده و دارای شرایط بحرانی در این زمینه و چالش زیست محیطی است.
استان لرستان نیز به عنوان دومین استانی كه بیشترین آسیب را از این ناحیه دیده و درصد زیادی از جنگل های این استان خشكیده است و این بیماری تاكنون به قطع و مرگ 80 هزار اصله بلوط انجامیده است. بسیاری از عوامل دیگر نظیر وقوع پدیده گرد و غبار، كاهش بارندگی، آفت ها و بیماری های انگلی در سال های گذشته نقش موثری در خشكیدگی درختان بلوط داشته است.
ناحیه رویشی زاگرس شامل سلسله جبال زاگرس، وسیع ترین و اصلی ترین رویشگاه گونه های مختلف بلوط در ایران بوده و به همین دلیل این منطقه از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار است. حال با این وضعیت و خشکیدگی بلوطها و گرمایی که وجود دارد اگر آتش سوزی ها را هم به این معضل و مشکل اضافه بکنیم، فکرش را بکنید جنلگها و مراتع زاگرس دچار چه تهدید و خطری هستند.
در استانهای زاگرس نشین مانند کردستان، کرمانشاه، ایلام، آذربایجان غربی، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و خوزستان به لحاظ فرهنگی و آداب و رسوم این منطقه و ارتباط زندگی مردم با منابع طبیعی و محیط زیست وابستگی زیادی به نمادهای طبیعی به ویژه کوهها وجود دارد که این امر به عنوان یک فرصت می تواند در حفظ منابع طبیعی مؤثر باشد.
برای نمونه بخش زیادی از هنر و موسیقی کُردها از طبیعت و کوه ها تأثیر گرفته و بخش زیادی هم از باورهای مردمان این دیار برگرفته از طبیعت و منابع طبیعی همچون آثارهای مذهبی و باستانی و کوههای سربه فلک کشیده آن مانند: قندیل، شاهو، دالاهو، چل چشمه، آبیدر، نه‌که‌روز و... است و زندگی و تمدن ایرانیها و به ویژه کُردها در غرب ایران به طبیعت بستگی داشته و از آن شکل گرفته است، دامداری، کشاورزی و باغداری و بهره گیری از ذخایر طبیعی قرنهای زیادی در اختیار این مردم بوده است و آنها از آن بهره گرفته اند که می طلبد از آن میراث و ارزش کهن که زمینه ساز این اعتقادات، باورها، تمدن و این نسل امروز شده است به شیوه های اصولی نگهداری و حراست شود و جهت بهره گیری از آن بازهم به طور مطلوب کوشید.
وجود بیش از 370 هزار هکتار جنگل در استانی مانند کردستان که 7 درصد منابع طبیعی کشور را به خود اختصاص داده است یکی از استانهای برتر کشور در زمینه تنوع گونه های محیطی و طبیعی است که حفظ و حراست از آن امری اجتناب ناپذیر است.
2 هزار گونه گیاهی در کردستان وجود دارد که حدود 25 گونه آن کمیاب هستند و انواع گونه های کمیاب در حال انقراض هستند و نیاز به حفاظت دارند که باید با بذر خودشان نسبت به احیاء و ارتقاء آنها اقدام جدی صورت بگیرد.
آتش، بلایی بر جان مراتع
امسال نیز در چندین منطقه زاگرس و مناطقی از کردستان مانند سال های گذشته آتش سوزی های گسترده ای بخش های از مراتع و پوشش گیاهی این مناطق را در بر گرفت و بخش قابل توجهی از گیاهان و جانداران در این آتش سوزی ها از بین رفتند که نگرانی بسیاری از مردم و روستاهای منطقه به ویژه فعالان محیط زیست، کوهنوردان و دوستداران طبیعت را برانگیخته است.
تعداد آتش سوزیها در منابع طبیعی کردستان در ماه‌های خرداد و تیر به بیش از 100 فقره رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۲.۵ برابر رشد دارد و همه ساله با گرم شدن هوا شاهد افزایش آتش سوزیها هستیم.
متاسفانه خیلی اوقات شهروندان به دلیل سهل انگاری و رعایت نکردن نکات ایمنی سبب آتش سوزی در مراتع و منابع طبیعی می شوند و برخی اوقات هم فرد یا افرادی ناشناس عمدی اقدام به آتش زدن مراتع و پوشش گیاهی کوه های کردستان و و کوهی مانند آبیدر سنندج می کنند.
البته آبیدر به دلیل اینکه مورد بهره برداری دامی قرار نمی گیرد، دارای پوشش غنی گیاهی بوده، لذا این مسئله نیز خود یکی از دلایل اصلی وسعت پیدا کردن آتش در مدت زمان های کوتاه شده است و برخی وقت ها این آتش سوزی ها در نقاط دور از دسترس و صعب العبور کوه صورت می گیرد، که ماشین های آتش نشانی نمی توانند خود را به آنجا برسانند.
کوه آبیدر مشرف بر شهر سنندج نماد زیبایی، تفریحگاه و همچنین مکانی برای پرداختن مردم به ورزش به ویژه کوهنوردی این شهر است و به همین دلیل همواره مردم از آن به عنوان سرمایه ای ارزشمند یاد می کنند و حساسیت خاصی به آن دارند. این نماد در شعر و موسیقی و نقاشی هنرمندان کردستان به نیکی و زیبایی یاد شده و مورد توجه قرار گرفته است اما چند سالیست آتش‌سوزی‌ها در این منطقه باعث شده تا کوه وضعیت مطلوب خود را از دست بدهد و با آتش سوزی‌های متعدد به چهره ای سیاه و بی روح تبدیل شود.
ایجاد یک کارگروه و توجه به حفاظت از کوهی مانند آبیدر که نه تنها محلی برای گذران روزهای تعطیل مردم سنندج، بلکه نشان و هویتی از شهر سنندج است ضروری است. پیشنهادات و تذکرات کوهنوردان و فعالان زیست محیطی و مدنی کردستان و هیئت های کوهنوردی شهر را کسی پیگیری و اجرایی نمی کند.
آتش سوزی مراتع و کوه های منطقه چند سالی است که به یک پدیده مخرب تبدیل شده و متاسفانه با گذشت زمان در راستای رفع این معضل اقدامی اساس انجام نشده و شاهد کم کاری ها و اهمال سازمان ها و نهادهای مرتبط مهار برای جلوگیری از این حوادث هستیم و جدای از کم کاری برخی مدیران و نهادهای مرتبط بی مسئولیتی و بی تفاوتی مردم هم به این معضل اضافه شده است.
عدم حضور به موقع نیروهای مختلف از سوی ادارات و سازمان های دولتی مسئول و در برخی مواقع بی‌تفاوتی خود مردم برای مشارکت در مهار این آتش‌سوزی ها باعث شده که همیشه شاهد از بین رفتن بخش زیادی از منابع طبیعی، مراتع و پوشش گیاهی کوههای منطقه باشیم.
پدیدهی آتش‌سوزی تهدیدی جدی برای جنگلها و مراتع محسوب شده و با فرارسیدن فصل گرما این پدیده ظاهرا به یکی از دغدغه های فعالان عرصه های زیستمحیطی و مسئولان مرتبط تبدیل شده است.
البته مشکلی که در این میان وجود دارد این است که مناطقی که در معرض آتش سوزی قرار می گیرند از مناطق صعب العبور و کوهستانی منطقه هستند که دسترسی به آنها و انتقال برخی تجهیزات اطفاء حریق مشکل و تا حدودی غیرممکن است. میزان زیاد بارندگی در سال جاری موجب رشد و تقویت پوشش گیاهی در منطقه و بهویژه در جنگلها و مراتع زاگرس به ویژه کردستان گردیده که با توجه به گرم شدن هوا کوچکترین سهلانگاری و یک اتفاق ساده مانند: روشن کردن آتشی کوچک برای درست کردن چای و یک ته سیگار موجب آتش‌سوزی می‌شود که تعدادی از موارد آتش‌سوزی به همین دلیل بوده است.
اگرچه تاثیر هرکدام از عوامل را نمی توان در ایجاد موردی آتش سوزی ها نادیده گرفت، اما به تحقیق هیچکدام از اینها نمیتواند عامل بروز این ناهنجاری به صورت فراگیر تلقی شود. چون استانهای مجاور کردستان و با شرایط اقلیمی مشابه امثال کرمانشاه و شهرهای سردشت و پیرانشهر وجود دارد که تمامی شرایط بالقوه آتش گرفتن پوشش گیاهی مناطق کردستان را دارند و لیکن اتفاقات و حوادثی به اندازه کردستان در آنجاها نیفتاده است. به گواه اهالی منطقه حتی در نقطهی اوج جنگ که این مناطق مانند مریوان که در زیر آتش شدید توپخانه دشمن بعثی قرار داشت موارد آتش‌سوزی به این اندازه در منطقه مشاهده نمیشد.
با توجه به اهمیت و نقش پوشش جنگلی در چرخه حیات انسانها و نیز تعهد و مسئولیت دستگاههای اجرایی و عکس العمل مردم دلسوز نسبت به حفظ و حراست از این نعمات خداوندی در این گوشه از سلسله جبال زاگرس، انتظار هست اگر کسی عمداً اقدام به آتش سوزی کرد، شناسایی عامل یا عاملین این فاجعه زیستمحیطی و سپردن به دست قانون امری شایسته و از مطالبات بحق مردم و دوستداران محیط زیست است.
اساسیترین و اصلیترین راهکار جلوگیری از آتش‌سوزی‌ها پیشگیری است و باید در این راستا بیشتر فرهنگسازی شود و با آموزشهای بیشتر شهروندان، آنان را با اهمیت عرصه های منابع طبیعی به عنوان یک سرمایه پایدار ملی بیشتر آشنا کرد تا برای حفاظت از این عرصه ها همکاری بیشتری داشته باشند.
سهلانگاری برخی از شهروندان و مسافران و برخی اوقات بازی گوشی کودکان و متاسفانه گاهی اوقات عمدی آتش زدن مراتع و پوشش گیاهی سبب آتش سوزی ها و حوادثی جبران ناپذیر می شود.
با آتش‌سوزی مراتع و جنگلها، جدای از نابودی منابع طبیعی، زیستگاهها و محل زندگی و حیات گونههای جانوری و حیاتوحش نیز با تهدید جدی مواجه می شود.
باید تلاش کنیم با خردمندی، هوشیاری و عزم ملی این طبیعت زیبای کوهستانهای زاگرس و کردستان را حفظ و حراست کنیم. حفظ و نگهداری از طبیعت مستلزم مشارکت و تلاش گسترده و همه جانبه مردم دلسوز، فهیم و فرهنگی منطقه است تا هم از این نعمت و ارزشها همانگونه که ذکر شد بهره گرفت و هم آن را برای نسلهای آینده حفظ کرد و این وظیفه همه ماست، ضرورتی که باید بیشتر به آن اهتمام ورزید.
گزارش از یحیی صمدی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
